Wie is Wolfgang Streeck? Wolfgang Streeck (1946) is een Duitse socioloog en onder vakgenoten vermaard. Na zijn studie woonde en werkte Streeck in verschillende landen, onder meer tien jaar in de VS, twee jaar in Italië en een jaar in Groot-Brittannië. Vanaf 1995 was Streeck directeur van het prestigieuze Max Planck instituut te Keulen tot 31 oktober vorig jaar, toen hij afzwaaide.

Inleiding

Streeck nam kennis van het radicale gedachtegoed van de Frankfurter Schule van eind jaren zestig, begin jaren zeventig met filosofen als Theodor Adorno en Jürgen Habermas. Net als nu heerste toen het idee dat de wereld zich op het snijvlak tussen twee tijdperken bevond. Het kapitalisme zou zijn langste tijd gehad hebben. Het liep echter anders. Op de rebellie van de jaren zestig en zeventig volgde de zegetocht van het neoliberalisme. Tegelijkertijd groeide de welvaart ook voor de gewone man of vrouw. De vroegere crisistheorieën leken weerlegd en het kapitalisme was springlevend. Tot de crisis genadeloos toesloeg.

Streeck heeft zich ontwikkeld tot een van de scherpste critici van het Europese (monetaire) integratietraject

Streeck heeft zich ontwikkeld tot een van de scherpste critici van het Europese - monetaire - integratieproject en heeft in 2013 een zeer sombere analyse geschreven over de levensvatbaarheid van onze democratieën in een context van ontketend kapitalisme: Gekaufte Zeit. Voorafgaand aan de bespreking van dit boek door professor Ewald Engelen had FTM een interview met Streeck op donderdag 2 april in het Goethe instituut in Amsterdam. Uitgever Leesmagazijn was zo vriendelijk om dit interview integraal op video vast te leggen. In het interview ligt het accent vooral op de eurocrisis en de moeizame Europese integratie. Het werd een buitengewoon boeiend gesprek met een internationaal vermaard wetenschapper.

Het interview

De eerste vraag luidde niet geheel onverwacht: Beschouwt u zichzelf op de eerste plaats als een Duitser of als een Europeaan? Streeck: 'Ik beschouw mezelf als een Duitse Europeaan. Ik heb in vele verschillende landen gewoond en gewerkt, onder meer tien jaar in de Verenigde Staten, twee jaar in Italië en een jaar in Groot-Brittannië. Ik voel me een kosmopolitische Duitser, maar desondanks vooral Duitser. Je kunt je roots niet verbergen, mensen herkennen je landsaard. Europa kent een grote variëteit aan talen en culturen.' In verschillende van uw papers heeft u gezegd dat het onverstandig is om de nationale instituties op te geven. Waarom? En wat betekent dat voor het Europese integratie traject? 'In Europa hebben we deze variëteit aan natiestaten samen gevormd gedurende meer dan 2000 jaar, Europa is een uniek continent. Dit gegeven heeft een dubbele politieke consequentie. Ten eerste heeft elke natiestaat een eigen cultureel en constitutioneel systeem opgebouwd, dat de geschiedenis van die natiestaat heeft bepaald en waarbij gestreden is voor vrijheid en democratie. Verder heeft er gedurende de laatste pakweg 200 jaar een 'schikking' (settlement) plaatsgevonden tussen samenleving en het kapitalisme.' 'Men kan deze nationale instituties niet zomaar wegdenken. We moeten ze juist koesteren, maar wel in samenwerking met de overige Europese landen.

prof.dr. Wolfgang Streeck
© FTM

'Met andere woorden: de Europese integratie kan alleen slagen als er sprake is van het wederzijds respecteren van de geschiedenis van de respectievelijke lidstaten en hun nationale identiteiten.

'There is no solidarity that comes unconditioned'

Het idee dat je die nationale identiteiten in enkele jaren kunt veranderen in een Europese identiteit is volkomen verkeerd ('completely mistaken'). Het is ook geen kwestie van 'een paar generaties'; het bestaan van nationale identiteiten is juist kenmerkend voor Europa.' Hieronder vindt u het gehele video interview met Streeck: Enkele belangrijke punten hieruit. Over het huidige ECB-beleid merkte Streeck op: 'That is a disaster. When I talked about diversity, this is being wiped out by a common monetary regime that unfortunately was constructed in a way that it fitted the German system but it did not for the Mediterranean system.' Naar het oordeel van Streeck koopt de ECB met haar monetaire beleid slechts tijd. Ook over de Europese instituten als het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Europese Raad is Streeck weinig enthousiast. Over de Raad merkte hij op:

'The Council of Europe is a secretive club'

'The Council of Europe is a secretive club. It is not at all clear what they say. Try to read a Brussels document. It is almost impossible to comprehend what they are trying to say.' Uit eigen ervaring kan ik dit slechts beamen. De EU wordt gedomineerd door juristen met hun vaak ondoorgrondelijk taalgebruik. Ook de EC krijgt een veeg uit de pan. Streeck zegt daarover dat het geen democratisch gekozen regering is. Streeck is sowieso pessimistisch over het democratisch gehalte van de EU. Hij acht het niet realistisch dat dit de komende tien tot twintig jaar zal verbeteren.

Over de euro velt Streeck een genadeloos oordeel

Ook over de eenheidsmunt, de euro, velt Streeck een genadeloos oordeel. Hij noemt de muntunie een nachtmerrie. Maar, zo zegt hij, het zou goed kunnen dat de Europese regeringsleiders beginnen te snappen dat het euro-probleem niet louter een Europees probleem is, maar een zuiver monetair probleem van het kapitalisme in de 21ste eeuw. Als men begint in te zien dat we een nieuwe monetaire orde nodig hebben, dan zal de euro eenvoudigweg ingekapseld worden in die nieuwe orde. Opmerkelijk is ook dat Streeck signaleert dat de euro niet alleen een wig drijft tussen verschillende eurolanden, maar ook tussen vakbonden. In Duitsland bijvoorbeeld, zijn de industriële bonden vóór een zwakke euro, omdat dit gunstig is voor de export. De dienstenbonden daarentegen zijn fel tegen en wijzen op verlies aan koopkracht en banen in die sector. Ook het massaal importeren van goedkope arbeid van buiten de Unie is Streeck een doorn in het oog. Het zal slechts leiden tot 'a race to the bottom'. Immers, de nieuwkomers zijn bereid tegen elk uurloon te werken, ze hebben niets te verliezen. Dit zorgt voor een enorme druk op de onderkant en het midden van de arbeidsmarkt, procentueel de omvangrijkste van de werkzame beroepsbevolking.