Putten ligt op de Veluwezoom. Je hebt er bos en je kunt er watersporten bij Strand Nulde. De gemeente met ruim 24.000 inwoners telt 58 vakantieparken en drie minicampings binnen haar grenzen. Over de jaren zijn veel van die parken echter in de versukkeling geraakt. De eisen van de consument gingen steeds verder omhoog en veel exploitanten hebben verzuimd daarin mee te gaan. De parken werden zo minder aantrekkelijk voor recreanten. Deels door de woningnood gedreven kwamen er permanente huurders in de woningen terecht.

Sinds 2013 voert Putten, samen met de 10 overige gemeenten op de Veluwe, een regionaal beleid om die permanente bewoners eruit te krijgen. De elf gemeenten willen de wettelijke scheidslijn tussen de recreatiefunctie en de woonfunctie handhaven en zeggen daarnaast ook de criminaliteit op de parken te willen bestrijden. Dat verdrijven van permanente bewoners is een lastig proces, want veel van die mensen zitten daar omdat ze geen andere keuze hebben. Hoe is bovendien te voorkomen dat ze niet weer neerstrijken op een ander park? Putten staat op de Veluwe bekend om haar harde aanpak en weigert om parken met vaste bewoners te legaliseren. Dwangsommen, rechtszaken en regelmatige bezoeken van ambtenaren worden niet geschuwd. Zo is bijvoorbeeld via een rechtszaak getracht een legale permanente bewoonster van in de zeventig te verbieden dat haar vriend bij haar zou intrekken – daarover straks meer.

Spoedzoekers

De dichtheid aan vakantieparken op de hele Veluwe is groot. Het zijn er zo’n 500 en overal zijn er eigenaren van vakantiewoningen die het niet lukt om rond te komen van verhuur aan recreanten. Net als in Putten proberen eigenaren over te stappen op permanente verhuur. Volgens het rapport Wonen in de Luwte uit 2018, van kennis- en netwerkorganisatie Platform31, wonen er op de Veluwe tussen de 6000 en 9000 mensen permanent in een vakantiewoning. Dat is wat resteert na jaren van stevige handhaving. 

Voor heel Nederland is het onduidelijk hoe groot het aantal permanent bewoonde vakantiehuisjes precies is. Volgens een onderzoek van Leisure Consultants zijn er in Nederland rond de 4300 parken. Daarvan zijn er circa 1500 niet vitaal en 900 daarvan richten zich tegenwoordig op niet-recreatieve bewoning. Uit het Platform31-rapport is bekend dat 22.000 permanente bewoners zich hebben laten inschrijven bij de gemeente waar het huis staat. Platform31 houdt er in haar rapport evenwel rekening mee dat het in werkelijkheid om tussen de 55.000 en 80.000 mensen gaat.

Sociale diensten adviseren vaak ook om op een park te gaan wonen en geven zelfs adressen

Van de permanente bewoners is zo’n 40 procent gepensioneerd. Soms hebben deze gepensioneerden elders ook nog een vaste woning, maar vaak zijn ze helemaal overgestapt. Een tweede groep bewoners is door de woningnood op een park terechtgekomen. Volgens Platform31 zijn ze niet zelden zelfs door gemeenten elders in het land doorverwezen. In de praktijk functioneren veel van die verouderde parken als een stille woningmarktreserve.

Het gaat daarbij vooral om zogeheten spoedzoekers. Volgens het Platform31-rapport zijn de meeste spoedzoekers mensen die tussen wal en schip geraken op de woningmarkt. Ze hebben te weinig wachtduur opgebouwd. Of ze hebben een te hoog inkomen voor een sociale huurwoning, maar vinden geen geschikt aanbod in de particuliere huursector. Het vakantiepark is dan vanwege de beschikbaarheid een logische keuze. Sociale diensten adviseren vaak ook om op een park te gaan wonen en geven zelfs adressen. Nogal wat gemeenten met parken geven spoedzoekers een tijdelijke beschikking, mits ze beloven actief te zoeken naar huisvesting buiten het park. Vaak lukt dat laatste echter niet, want de situatie op de woningmarkt verslechtert alleen maar.

Op de parken wonen dus veel gepensioneerden, gescheiden mensen, jonge stellen, arbeidsmigranten en mensen met psychische of sociaal maatschappelijke problemen. Het grootste punt van zorg bij de burgemeesters, die verantwoordelijk zijn voor de openbare orde, zijn echter de mensen die onder de radar willen blijven. De Veluwse gemeenten beweren dat de permanent bewoonde parken vaak broeinesten van criminaliteit zijn. Om de misdaad op de parken te bestrijden, hebben ze zelfs een samenwerkingsverband opgezet: het Ariadne Project.

‘Het biedt ook kansen’

De elf gemeenten op de Veluwe stellen dat de recreatieparken hun huisjes volgens de wet niet onbeperkt aan dezelfde huurder mogen verhuren. Recreatie moet de intentie zijn. Het argument dat Nederland een enorme behoefte heeft aan uitwijkmogelijkheden voor spoedzoekers, verwerpen ze als niet hun verantwoordelijkheid – zoals ook blijkt uit het vraaggesprek dat FTM had met Roelof Koekkoek, de Puttense wethouder van recreatie en grondzaken [zie het interview met hem aan het eind van dit artikel, red.]. Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en verantwoordelijk voor het woningbeleid is het niet zonder meer eens met de aanpak van de Veluwse gemeenten. In haar Kamerbrief van 28 november 2018 zei ze dat de permanente bewoning van vakantieparken niet per se negatief is: ‘Het biedt ook kansen.’

De minister beseft maar al te goed dat die parken een onmisbare uitwijkmogelijkheid zijn voor mensen die gemeenten niet kúnnen huisvesten binnen het reguliere stelsel. De zaak ligt alleen wel bij de gemeentelijke politiek, Ollongren kan dus niet meer doen dan haar visie geven. Die maakt blijkbaar weinig indruk, want de meeste gemeenten zitten nadrukkelijk op een ander spoor. Die willen af van de permanente bewoning en hebben samenwerkingsorganisaties opgezet om dat klusje definitief te klaren.

De Veluwe geldt als proeftuin voor de aanpak van verlopen parken

Zo ging op 1 januari 2019 het eerder genoemde Ariadne-project van start, een samenwerkingsverband tussen de Gelderse gemeenten, de politie, het Openbaar Ministerie en de provincie Gelderland, met als doel: ‘Het voorkomen en bestrijden van ondermijnende criminaliteit op en rondom vakantieparken in Gelderland.’ 

De Veluwse gemeenten richtten al in 2013 de stuurgroep Vitale Vakantieparken op, waarin gemeenten en de provincie samenwerken om de vakantieparken weer interessant te krijgen voor recreanten. Te veel parken zijn niet meer van deze tijd, zo luidde destijds de redenering. Om dat te verbeteren heeft het samenwerkingsverband volgens de site van de stuurgroep vier aandachtsvelden bepaald: ‘innovatie’, ‘herstructurering’, ‘veiligheid’ en ‘sociaal’. De sociale opdracht luidt: ‘Oplossingen ontwikkelen voor het vraagstuk van niet-recreatief gebruik van de parken en de sociale problematiek die hier vaak achter zit.’ 

De ervaringen van de stuurgroep worden elders in het land serieus in de gaten gehouden. De Veluwe geldt als proeftuin voor de aanpak van verlopen parken. Burgemeester Henk Lambooij, de voorzitter van Vitale Parken, onthulde in een gesprek met het Algemeen Dagblad dat Drenthe, Overijssel, Brabant en Limburg al een eigen versie van de Veluwse aanpak hebben ingevoerd. Overal kampen gemeenten met parken met dezelfde problemen.

Geen verkapte woonwijken

Hoe zijn de afgelopen 7 jaar in de vakantieparken verlopen? De stuwende kracht achter de stuurgroep Vitale Parken is voorzitter Henk Lambooij (SGP), de burgemeester van Putten. Lambooij staat bekend als een hardliner, die vindt dat vakantieparken bestemd zijn voor recreanten en geen verkapte woonwijken moeten zijn. Hij heeft zich in de regionale pers dan ook fel uitgelaten over de motie in de Tweede Kamer van de VVD- en D66-fracties om de permanente bewoning van bungalows en chalets in recreatieparken te legaliseren. De twee regeringspartijen weten dat de problemen op de woningmarkt nog jaren zullen aanhouden. Daniël Koerhuis (VVD) en Jessica van Eijs (D66), de indieners van de motie, realiseren zich dat als de schattingen van Platform31 kloppen – en er dus inderdaad tussen 55.000 en 80.000 mensen permanent op parken wonen –, het corporatiestelsel dergelijke aantallen met geen mogelijkheid kan absorberen. De nationale overheid heeft dus een tegengesteld belang aan dat van gemeentelijke overheden.

Lambooij was ook betrokken bij het opzetten van de Ontwikkelingsmaatschappij Vitale Vakantieparken (OMVV). De Veluwse gemeenten lanceerden de OMVV begin 2019. De provincie Gelderland heeft de helft van de aandelen en de gemeenten hebben de rest. De voorzitter wordt geleverd door de provincie en de tweede bestuurder door de gemeenten. Verder is er een raad van vier commissarissen die toezicht houdt. Het geplaatste aandelenkapitaal bedroeg 45.000 euro, maar de provincie heeft werkkapitaal van 4 miljoen euro ingebracht, de gemeenten zullen bij succes ook geld storten. In de toekomst kunnen mogelijk ook particulieren meedoen.

Op de site van de maatschappij staat te lezen dat de OMVV is bedoeld om het falen van de marktwerking te doorbreken. De Ontwikkelingsmaatschappij heeft twee onderdelen: een ontwikkelbedrijf en een fonds. Het ontwikkelbedrijf kan bijvoorbeeld parken aankopen, investeren in kwaliteitsverbetering, tijdelijk beheren en verkopen. Het fonds stelt garanties, leningen en bijdragen beschikbaar om projecten mogelijk te maken. Daar is de 4 miljoen van de provincie voor bedoeld. ‘Niet uit winstbelang’, is ook op de site te lezen. Maar als particulieren in de toekomst mee kunnen doen, zijn er wellicht interessante rendementen te verwachten. 

Toch kunnen gemeenten via de OMVV zakelijk zeer betrokken raken bij parken. Zo staat eveneens op de site: ‘De OMVV kan ook zelf die partner zijn door bijvoorbeeld het park te kopen en als eigenaar, mede namens de gemeente, privaatrechtelijke contracten te sluiten met exploitanten of beheerders.’ Een exploitant kan dan dus via de OMVV een park van de gemeente pachten. Dat kan voor gemeenten op de Veluwe een mooie inkomstenbron worden. Zeker als het per gemeente om meerdere parken gaat.

Bewoning legaliseren

De Puttense inbreng bij de stuurgroep Vitale Vakantieparken is groter dan alleen Lambooij. Naast de burgemeester is gemeentelijk jurist Arjen Stokreef bij de stuurgroep betrokken als projectleider van het regionale expertiseteam dat gemeenten kan ondersteunen bij controle- en handhavingsacties. In Putten staat Stokreef bekend als de man die geen middel ongebruikt laat bij het streven om mensen uit hun recreatiewoning te krijgen. Zeger Wijnands, een vrijwilliger die permanente parkbewoners bijstaat: ‘Stokreef gaat tot het uiterste. Hij gaat er prat op dat als een zaak voor de rechter komt, hij uiteindelijk alles wint.’

Op de Veluwe zijn Putten en Harderwijk qua beleid tegenpolen. Harderwijk heeft in 2019 en 2020 vijf grote parken met permanente bewoning gelegaliseerd. De huisjes hebben nu huisnummers, een postcode en de bewoners kunnen zich laten inschrijven in het Basisregister Personen van de gemeente.

De gemeente stelt dat ook parkbewoners die ingeschreven staan als woningzoekende, geen recht hebben op een vervangende woning

Putten wil die kant absoluut niet op. De gemeente blijft ernaar streven om van zoveel mogelijk permanente bewoning af te komen. Moeten daar dwangsommen, rechtszaken, harde taal en intimiderende bezoeken van ambtenaren aan te pas komen, dan is Putten daartoe bereid. Zoals gezegd telt de gemeente op 58 parken en drie zogeheten minicampings rond de 2600 huisjes binnen haar grenzen. Dat is zo’n 12 procent van wat er op de Veluwe in totaal aan parken staat. Door jaren van handhaving zijn de meeste permanente bewoners van de parken in Putten verdwenen. Nu heeft de gemeente 12 procent van de parken, maar daarop wonen tussen de 3 en 5 procent van de permanente bewoners van de Veluwse parken. In die zin is de harde aanpak van de gemeente Putten een succes.

Over de mate van levensvatbaarheid nuanceert wethouder Roelof Koekkoek (van de lokale partij Wij Putten): ‘Op 50 van de 61 parken genieten gasten van een recreatief verblijf. De mate van vitaliteit verschilt wel enorm per park. In een aantal gevallen moet flink geïnvesteerd worden om de toekomst aan te kunnen. In andere gevallen minder.’ Een grotere mate van ‘vitaliteit’ is overigens geen garantie dat er geen permanente bewoning meer voorkomt.

Van de resterende 11 parken verkeren er volgens de gemeente op dit moment vijf in een fase van afbouw of omvorming. In drie gevallen staat de gemeente de bouw van één extra woning toe naast die van de beheerder en wordt het overige deel van het terrein ‘teruggegeven aan de natuur’. Twee parken gaan dienst doen als woningbouwlocatie. Eén park, de Kolthoorn, geldt als huisvesting voor arbeidsmigranten. Het plan is om ook dit terrein in 2023 weer natuur te laten worden. 

De meeste woningen worden nu voor beperkte tijd verhuurd. Een leger van buitengewone opsporingsambtenaren (boa’s) ziet erop toe dat de woningen niet weer permanente bewoners krijgen. Wat er van de vaste bewoners is geworden, is niet geheel duidelijk. Er gaan verhalen over ‘parknomaden’, die van park naar park trekken. Ook kennisorganisatie Platform31 stipt dat fenomeen aan. 

Putten voelt zich niet verplicht om die uitgezette vaste bewoners te herhuisvesten. De gemeente stelt dat ook parkbewoners die ingeschreven staan als woningzoekende, geen recht hebben op een vervangende woning. Een alleenstaande vrouw met twee kinderen, die haar chalet na vijf jaar moest verlaten, kreeg van de gemeente te horen dat ‘het moeten verlaten van een recreatiewoning, geen toewijzingsgrond is voor een sociale woning met urgentie’. Het gegeven dat ze als woningzoekende in Putten staat ingeschreven, veranderde daar volgens de gemeente niets aan.

Procederen zinloos?

De eerder geciteerde Zeger Wijnands (88), zelf permanente bewoner van een park, is ondanks zijn hoge leeftijd de extreem vitale voorzitter van de Vereniging Stop de Jacht op Bewoners Recreatiewoningen. De Puttenaar voert namens parkbewoners met een conflict zaken tegen de gemeente. Hij verdedigt de vaste bewoners zelfs voor de rechter: ‘Stokreef, de jurist van de gemeente, zei tegen me dat procederen zinloos was, omdat hij altijd alles won. Ik zei hem dat voor mij hetzelfde gold.’ Volgens Wijnands zijn er nog zo’n 200 vaste bewoners op parken die de gemeente Putten uit hun recreatiewoning probeert te krijgen. De gemeente zegt geen zicht te hebben op de aantallen, maar op de elf niet-vitale parken zijn het er twintig.

De rechter oordeelde dat het niet is toegestaan dat de gemeente inbreuk doet op de persoonlijke levenssfeer van een burger

Een voorbeeld van zo’n standvastige bewoner is Willie van Schaijk (74). Ze heeft al sinds 1998 een chalet op het Maheki-park in Putten. Ze is eigenaar van het huis en van de grond. Bewoners van voor 2001 hebben een aparte status. Die kunnen niet meer worden uitgezet. Van Schaijk heeft een eigen huisnummer en een postcode en ze staat ook ingeschreven bij de gemeente. Het Maheki-park telt 15 chalets, maar de gemeente wil die niet legaliseren. ‘Er zijn namelijk twee chalets met mensen die van na 2001 zijn en die worden voortdurend lastiggevallen door boa’s,’ legt Van Schaijk uit. ‘Die boa’s stellen vragen als hoe lang die mensen daar al wonen, hoe lang ze nog denken te blijven, of ze wel ingeschreven staan bij de gemeente, of ze soms elders een adres hebben en of ze wel weten dat permanente bewoning niet is toegestaan. Ze maken daar aantekeningen van en die gaan in een dossier.’

Ook Van Schaijk zelf heeft, ondanks haar bevoorrechte status, veel narigheid met de gemeente Putten gehad. Ze heeft namelijk al heel lang een vriend en die ‘logeerde’ volgens de gemeente te vaak bij haar. De gemeente liet weten dat zij wel rechten had van voor 2001, maar haar vriend niet. ‘De ambtenaren zeiden dat hij niet bij mij mocht wonen. Ze kwamen met een dwangsom van 10.000 euro per maand als ze constateerden dat dit wel het geval was. Die dwangsommen konden oplopen tot wel 60.000 euro.’  

Haar zaak werd eerst voorgelegd aan een onafhankelijke commissie. Volgens Van Schaijk was die commissie helemaal niet onafhankelijk. Er zat namelijk een jurist van de gemeente in. De commissie stelde de gemeente in het gelijk en Van Schaijk besloot de zaak zo’n tweeënhalf jaar geleden voor te leggen aan de rechter in Arnhem. Ze werd bijgestaan door Ron van Veen, die namens de vrijwillige hulpdienst van de SP parkbewoners assisteert. De rechter oordeelde dat het niet is toegestaan dat de gemeente inbreuk doet op de persoonlijke levenssfeer van een burger. De dwangsom was van de baan en de partner van Van Schaijk kon bij haar intrekken.

Stokreef, de Puttense gemeentejurist, deed nog een laatste poging om Van Schaijk in de wielen te rijden. ‘Hij zei dat de gemeente zou afzien van een hoger beroep, als ik een contract tekende waarin stond dat mijn vriend na maximaal 10 jaar het huis weer zou verlaten.’ Van Schaijk weigerde. Drie dagen later kreeg ze te horen dat de gemeente niet in hoger beroep ging.

Oplossing voor situatie

Een ander geval is de zaak van het echtpaar Van de Berg. Beiden zijn 78 en krijgen specialistische behandeling voor klachten die progressief en invaliderend zijn. Het echtpaar had al in 2015 een zogeheten keukentafelgesprek met een WMO-ambtenaar van de gemeente Putten, waarin de toenemende mobiliteitsbeperkingen van de vrouw werden besproken. 

Het echtpaar heeft 35 jaar in de VS gewoond. Na hun pensioen zijn ze teruggekeerd naar Nederland. De winters brachten ze aanvankelijk door in Spanje, verder waren ze vaak in de Verenigde Staten bij hun kinderen. De rest van het jaar woonden ze in hun in 2013 aangeschafte chalet op het park Krachtighuizerkern. Ze staan sinds 2015 ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie. Op 26 april 2018 kondigde de gemeente aan te gaan handhaven, wat inhield dat het echtpaar eruit moest. Ze waren immers permanente bewoners geworden doordat hun reizende bestaan voorbij was. Weliswaar stonden ze ingeschreven als woningzoekenden in zowel Putten als Hardewijk, maar zicht op een vervangende woning was er niet.

Op 17 mei 2018 ontving het echtpaar een zogeheten last onder dwangsom. Het ging aanvankelijk om 10.000 euro per maand. Later werd dit, na protest door Zeger Wijnands, verlaagd tot 2.500 per maand. Het echtpaar had aanvankelijk een advocaat in de arm genomen, maar besloot over te stappen naar deze krasse knar. Die stopte de zitting van 17 juni 2019. De gemeente had namelijk een dossier ingebracht van de voormalige advocaat van het echtpaar en dat bleek in strijd met de wet.

De zaak is ondertussen weer geopend. In de tussentijd was het Wijnands gebleken dat de rechter helemaal niet op de hoogte was van de wankele gezondheid van het echtpaar. Hij voegde een brief van de huisarts toe aan het dossier van de rechter. Hoewel de zaak volgens Wijnands nog onder de rechter was, lag er bij het echtpaar op 24 september van dit jaar weer een invorderingsbesluit op de mat: de gemeente wilde geld zien. Wijnands wijst erop dat het het echtpaar helemaal niet gaat om het recht te blijven wonen in hun chalet, ze willen gewoon een oplossing voor hun moeilijke situatie. De zaak loopt nog.

Voldongen feit

SP’er Ron van Veen is op het moment bezig met een nieuwe zaak, die van mevrouw Kasia Perkowska. De Poolse huurt sinds 5 jaar een woning op het Maheki-park. Ze woont daar met haar twee kinderen en kreeg van de eigenaar te horen dat ze binnen zes weken weg moest. Dat betekende dat ze met haar kinderen dan dakloos zou zijn. Van de gemeente kreeg Perkowska te horen dat ze niet als urgent gold: het moeten verlaten van een recreatiewoning beschouwde de gemeente Putten niet als toewijzingsgrond voor een sociale woning met urgentie.

Volgens Van Veen staat in de Richtlijn Urgentie 01-03-2020 die de gemeente gebruikt niets over de woonsituatie van de aanvrager. Die speelt dus geen rol bij de vraag of iemand voor een urgentieverklaring in aanmerking komt. Bovendien is de richtlijn niet bindend. Van Veen betoogt tegen FTM dat het enige criterium voor urgentie is of een gezin in een noodlottige situatie is beland – en dat staat volgens hem buiten kijf.

Ondertussen heeft de gemeentelijke urgentiecommissie volgens Van Veen toegegeven dat ze de zaak onjuist heeft beoordeeld. Bovendien valt de woning van de huurster gewoon onder de huurbescherming en kan de eigenaar haar helemaal niet zomaar na een opzegtermijn van zes weken op straat zetten.

Ze willen gewoon een oplossing voor hun moeilijke situatie

De drie gevallen zijn volgens Wijnands voorbeelden uit een lange reeks van problematische uitzettingsprocedures. De gemeentelijke overheid plaatst huurders voor een voldongen feit. Veel huurders hebben niet de contacten of het geld om zich te laten bijstaan. De vrijwilligers Van Veen en Wijnands kunnen maar een beperkt aantal mensen helpen. Wijnands zou graag meer willen doen: ‘Mijn ideaal is om een landelijke organisatie op te zetten, maar door corona is alles stil komen te liggen. Ik zou nu al blij zijn met iemand die me kan bijstaan met allerlei digitale aspecten van het werk. Ik ben 88 en een behoorlijke digibeet.’ 

De strijd tussen de gemeente Putten en de permanente bewoners is hoe dan ook een ongelijkwaardige juridische confrontatie. De sociale doelstelling van de ontwikkelingsmaatschappij Vitale Vakantieparken luidt: ‘Oplossingen ontwikkelen voor het vraagstuk van niet-recreatief gebruik van de parken en de sociale problematiek die hier vaak achter zit.’ De permanente bewoners van de Puttense parken vragen zich af of ook de gemeente Putten daar haar handtekening onder heeft gezet.