De JSF is een oude liefdesbaby van de VVD en PvdA. Verrassend is het dus niet dat op 3 juli de PvdA-fractie in het geheim haar definitieve ja-woord zou hebben gegeven aan haar coalitiepartner. In 2002 was voor minister-president Wim Kok het financiële en werkgelegenheidsargument doorslaggevend. De PvdA voorman vond dat als er een straaljager gekocht wordt, dan maar één die goed voor de werkgelegenheid is. Vanaf toen committeerde Nederland zich over het verloop der jaren aan verschillende fasen van de test- en ontwikkelfase. Met enig horten en stoten want de sociaal-democraten veranderden nog wel eens van gedachte. Dan waren ze vóór de JSF, dan waren ze weer tegen. De u-bochten van de PvdA verlopen volgens een vast stramien. Als de Partij van de Arbeid in de regering zit, is het voor de JSF, en als de PvdA in de oppositie zit, dan is het tegen de JSF. In 2012 diende de partij zelfs nog een motie in om uit het JSF-programma te stappen. Een Kamerbrede coalitie stond achter deze motie. Toenmalig Minister van Defensie Hans Hillen (CDA) kon nog dekking vinden achter de demissionaire status van de regering en zijn belofte om een onderzoek naar de uitstapkosten uit te laten voeren.

 

Kwartetten met Wouter Bos

Nu is de PvdA weer regeringspartner van de VVD. Onder leiding van matchmaker Wouter Bos werd tijdens de kabinetsonderhandelingen besloten om de JSF voorlopig met rust te laten. Onder Bos werd op onconventionele wijze onderhandeld. Consultant Bos zette het ouderwetse consensusmodel over boord. De twee partijen moesten snel resultaat boeken en werden aan tafel gezet met verschillende dossiers die zij tegen elkaar konden uitruilen. Zo bleek uit een reconstructie van NRC. Het kwartetten met Wouter Bos kwam er uiteindelijk op neer dat de VVD de JSF nog even in haar borstzak mocht houden. In 2013 zou het kabinet besluiten. Stoppen of doorgaan. In de tussentijd verstomde de kritiek op de JSF niet. De moderne straaljager werd duurder en de prestaties blijven achter. Less bang for a buck. Uit de onderzoeken die de vorige minister van defensie beloofde, bleek dat de industriële argumenten van Wim Kok tegenvielen. Het project zou volgens SEO amper banen opleveren. En de Algemene Rekenkamer berekende dat stoppen met de JSF niet duurder is dan doorgaan.

'Wat het besluit ook zal zijn. Ik hoop dat iedereen beseft dat het oprecht en integer genomen wordt.'

De huidige minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans is altijd diplomaat gebleven. ‘Wat het besluit ook zal zijn. Ik hoop dat iedereen beseft dat het oprecht en integer genomen wordt. Ook worden we het misschien niet eens met elkaar,’ spreekt oud-diplomaat Timmermans over de aanstaande vervanging van de F-16 op een lokale partijbijeenkomst. De man die in de beginfase nog uitgesproken tegenstander van de JSF leek, ging zelf eerder al over stag. In 2007 liet Timmermans als defensie-woordvoerder van de PvdA-Kamerfractie aan de Amerikaanse ambassadeur weten dat de JSF er zou komen, zo bleek uit de Cables van Wikileaks.  

Kater voor de rest van Defensie

De aanstaande aanschaf van de JSF heeft consequenties voor de rest van krijgsmacht, dat al de nodige bezuinigingen te verduren heeft. Qua aanschafkosten maakt het niet zoveel uit. Defensie trekt 4,5 miljard uit voor de vervanging van de F-16. Niets meer en niets minder. Maar in het gebruik van de straaljager zijn er grote verschillen in kosten. De JSF is duur in gebruik. Daarnaast lijkt de zogenaamde kaasschaafmethode uitgewerkt. De bezuinigingen op Defensie worden tot nu toe verspreid over de Krijgsmachtdelen. Volgens defensie-experts en bronnen binnen defensie is het de hoogste tijd dat er nu keuzes gemaakt worden. Voor welke toekomstige bedreigingen staat Nederland en wat voor krijgsmacht hoort daar bij? Met de JSF kiest Nederland voor de Luchtmacht. Met de aanschaf van de nieuwste straaljager is het bestaansrecht voor de komende 40 jaar verzekerd. En dreigt de kater voor de rest van de Krijgsmacht. Het eerste slachtoffer lijkt de Koninklijke Marine, dat toe is nieuwe investeringen in haar materieel. De afspraak tussen VVD-leider Rutte en PvdA-collega Samsom zou zijn dat tijdens deze kabinetsperiode er geen besluiten meer vallen over investeringsprojecten bij de Krijgsmacht, zo vertelden VVD-bronnen aan Elsevier.

'Een opluchting dat ik niet mijn hand hoef op te steken voor de JSF.'

De vraag is wat die belofte waard is. Hoe lang houdt Samsom zijn PvdA-fractie bij elkaar? De afgelopen maanden stapten al twee Kamerleden op, omdat zij hun idealen zagen stranden. Desiree Bonis stapte op voordat de PvdA-fractie het JSF-besluit nam. 'Ik kon als Kamerlid onvoldoende toegevoegde waarde hebben op het gebied van mijn passie en deskundigheid: buitenlands beleid,' vertelt Bonis in een brief in NRC. 'Het is daarbij een opluchting dat ik niet mijn hand hoef op te steken voor de JSF,' waarmee Bonis vooruitliep op de beslissing over de JSF, die in haar ogen allang op hoogste niveau genomen was. 'Het is wederom een concessie van de PvdA aan de VVD.' Na het vertrek van Bonis is het nog niet gedaan met de onrust binnen de fractie van Samsom. Het tweede opstappende Kamerlid was Myrthe Hilkens, die eind augustus uit de PvdA-fractie stapte. Of haar vertrek te maken heeft met de JSF is niet bekend. Hilkens verwoordt het zelf als volgt: 'De manier waarop ik invulling wil geven aan mijn idealen strookt helaas niet met de wijze waarop ik politiek kan bedrijven.' Als de opvolger van Hilkens haar naam eer aan doet, kan Samsom zijn borst nat maken en blijft het niet bij de twee opgestapte Kamerleden. Mocht dit kabinet voortijdig uit elkaar gaan, ontstaat weer een nieuwe politieke werkelijkheid. De arbeiderspartij moet dan mogelijkerwijs vanuit de oppositiebanken aankijken tegen de uitkomst van haar laatste draai: de Joint Strike Fighter.