Marc de Groot mag beslist niet herkenbaar in beeld komen en zijn naam mag al helemaal niet worden genoemd. Het bedrijf waarvoor De Groot werkt laat begin januari via een advocaat weten dat ‘de indringende en ongerechtvaardigde inbreuk op de privacy van haar werknemers niet [valt te] tolereren’ en belooft ‘maatregelen [te] nemen indien u vasthoudt aan het voornemen om tot uitzending van de heimelijk gemaakte opnamen over te gaan.’

Dit is eind januari de inzet van een wederhoorgesprek op het Amsterdamse kantoor van media-advocaat Bertil van Kaam, tevens de vaste advocaat van bekende televisieprogramma’s als Radar en Opgelicht. In die programma’s staat waarheidsvinding doorgaans centraal; dit keer is Van Kaam’s opdrachtgever echter het bedrijf ZinQ Media, en dat bedrijf mag ab-so-luut niet in een uitzending van het televisieprogramma Rambam (BNNVARA) worden genoemd.

Samen met de redactie van Rambam deed Follow the Money onderzoek naar datahandel in de marketingsector. Zodoende kwamen we aanvankelijk met vragen terecht bij Marc de Groot, een van de directeuren van ZinQ Media. De Groot vormt een link in een spoor waarbij via een duister Bulgaars bedrijf argeloze mensen online worden opgelicht.

Doordat Rambam-redacteuren in een eerder stadium van het onderzoek vragen stelden via een verborgen camera, worden zij door Van Kaam beschuldigd van ‘infiltratie in het bedrijf’. De advocaat noemt deze methode ‘indringend en agressief’; Follow the Money wordt in een eerste contact door de bedrijfsjurist verzekerd dat zij zich bij beschuldigingen ‘tot de rechter [zullen] wenden’.

De tactiek werpt zijn vruchten af. Tijdens de uitzending van Rambam blijft Marc de Groot onherkenbaar in beeld; van het Amsterdamse ZinQ Media wordt geen spoor zichtbaar.

Super stud muffins

Marketingbedrijf ZinQ Media, sinds 2006 gevestigd aan de luchtplaats van het voormalige Huis van Bewaring aan het Kleine-Gartmanplantsoen in Amsterdam, houdt zich bezig met het verzamelen van contactgegevens van potentiële klanten, zogeheten ‘leads’. Dit gebeurt onder meer via online winacties, waarbij mensen — in ruil voor hun persoonlijk gegevens en het invullen van een enquête — prijzen kunnen winnen.

Volgens ZinQ Media is de lead-marketing sector zeer lucratief. Want, zo jubelt het bedrijf op de eigen website: ‘Just like Wall Street, we love to make money!’. En het zijn niet alleen de idealen die worden omarmd: ook de bedrijfscultuur van ZinQ Media spiegelt zich aan het Amerikaanse zakencentrum.

Zo wordt op de Facebook-pagina van het bedrijf wordt een ‘senior affiliate manager’ van het bedrijf geïntroduceerd middels foto waarop hij met actrice Katja Schuurman is te zien. De begeleidende tekst belooft dat deze affiliate manager naast een ‘super stud muffin (...) saving damsels in distress’ ook een ‘kickass’ medewerker is. Op een andere foto zien we eigenaar Franco Rühl (45) gephotoshopt in de geschutskoepel van een Chinese WZ-111 tank. De titel: ‘commander in leads’. Potentiële klanten kunnen op de website van ZinQ Media ook lezen dat er 512 projecten zijn voltooid en dat daar in totaal 89.843 liter bier bij kwam kijken.

Rühl investeert zijn vergaarde fortuin evenwel niet alleen maar in feestjes en bier. In een artikel in de Volkskrant is te lezen dat Rühl, ‘die veel geld verdiende met ringtones’, dit geld deels investeerde in het Amsterdamse NES-theater. De eigenaar van dat theater: zijn vader, de niet geheel onomstreden Amsterdamse impresario Frans Rühl.

Het geld is volgens Rühl dus niet alleen verdiend met het verkopen van ‘leads’, maar ook met ‘ringtones’. Dat klopt, maar, zo blijkt: het gebeurde niet alleen via ZinQ Media. En het gebeurde ook niet op een geheel frisse wijze.

Met name op social media trekken Rühls bedrijfsactiviteiten de aandacht. ‘Thank you for creating more spam in the world’, en ‘we don`t need your fake contests and misleading advertising’, zo is te lezen onder enkele Facebook-posts.

Bedrijvenkerstboom

Franco Rühl, geboren te Amersfoort, weet niettemin goed hoe hij buiten de schijnwerpers moet blijven. Een ingewikkelde vennootschappelijke structuur helpt hem daarbij: de uittreksels van de Kamer van Koophandel laten zien dat Rühl met elf bedrijven staat ingeschreven en onder 19 diverse bedrijfsnamen activiteiten onderneemt. Deze vallen allen onder het moederbedrijf R&D Media. De eerdergenoemde ZinQ Media-manager Marc de Groot duikt steevast op als gevolmachtigde in deze bedrijvenkerstboom.

De jaarrekeningen bevestigen het door ZinQ Media opgeroepen beeld van een lucratieve handel: Rühl cum suis verdienen inderdaad geld, heel veel geld. Zo hebben de bedrijven die onder R&D Media vallen bij elkaar in 16 jaar tijd een netto eigen vermogen van bijna 37 miljoen euro opgebouwd. De jaarrekening van moederholding Kompaniet laat een zonnig financieel jaar zien: zo werd er in 2016 een nettowinst van ruim 3,1 miljoen euro behaald. 

Waar de tientallen bedrijven hun geld mee verdienen, is niet direct duidelijk. De Kamer van Koophandel spreekt over ‘databanken’ en ‘multimedia concepten’.

Ringtones van Joran en Peter R.

Even terug in de tijd. In 2002 startten oud-Endemollers Franco Rühl en zakenpartner Tjeerd van Drunen (en een investering van ieder vijfduizend gulden) de sms-dienst Glomobi. Beiden worden in een artikel van het zakenblad Quote uit 2006 geroemd als voorbeelden van de ‘wederopstanding van de vaderlandse nerds’. ‘We zijn qua marktpenetratie de grootste ter wereld, qua omzet staan we tweede achter het Duitse Jamba’, zo lepelt van Drunen op aan Quote. De totale omzet: ‘meer dan tien miljoen euro’.

Op dat moment wordt de internetmarkt gedomineerd door polyfone ringtones en wallpapers. Op muziekzenders zoals MTV, TMF en The Box komen continu reclames voorbij van ringtones die jongeren ‘gratis’ kunnen bestellen. Je hoeft alleen maar gehoor te geven aan de oproep ‘sms nu RINGTONE AAN’. Nederlandse jongeren downloaden massaal ringtones als ‘Crazy frog’ of ‘Snappie de Krokodil’. 

Het bedrijf van Rühl biedt in Nederland onder andere ringtones aan van de later veroordeelde moordenaar Joran van der Sloot en misdaadverslaggever Peter R. de Vries. Deze bestaan uit quotes ingesproken door een stemacteur van zowel Van der Sloot (‘Coño. Die politie is zooo dom’) als De Vries (‘Zorg dat u klaarzit. Dan heeft u altijd een alibi’).

In 2011 sluit Vodafone alle sms-diensten van R&D Media af om klanten te beschermen

Hoewel er wordt geadverteerd met ‘gratis ringtones’ op muziekzenders en kinderwebsites, blijken klanten achteraf vast te zitten aan een dure abonnementsdienst. De witkleurige lettertjes dat het een abonnementsdienst van 6 euro per week betreft, worden door jongeren en kinderen — afgeleid door de luidruchtige muziek en flikkerende beelden van dansende en zingende kikkers en krokodillen — steevast over het hoofd gezien. 

Al snel mobiliseren verontruste ouders zich. Consumentenprogramma Kassa besteedt in november 2008 uitgebreid aandacht aan de ‘illegale manier waarop mensen worden gelokt om deel te nemen aan dergelijke sms-diensten’. In 2010 blijkt uit een onderzoek onder duizend kinderen in de leeftijdscategorie tussen de 8 en 17 jaar dat een kwart van hen wel eens is opgezadeld met een ongewild abonnement op een sms-dienst. Zonder het te weten zijn jongeren, met name vmbo-leerlingen, tussen de 10 tot 250 euro kwijt aan diensten zoals wallpapers, ringtones en spelletjes voor de mobiele telefoon.

Nadat de ‘sms-gedragscode’ door de ringtoneboeren massaal niet wordt nageleefd, begint de Consumentenautoriteit in 2008 met het uitdelen van boetes. Hoewel van Drunen en Rühl zichzelf in Quote omschrijven als aanbieders van ‘premium sms-diensten’, sluit telecomprovider Vodafone in 2011 alle sms-diensten van moederbedrijf R&D Media af om te voorkomen dat klanten ongewild vast komen te zitten aan dure abonnementen van het bedrijf.

Buitenlandse boetes

De discussie omtrent sms-diensten beperkt zich niet alleen tot Nederland; de diensten vormen een grensoverschrijdend probleem. Zo zijn in Nederland vooral de ringtones van het Duitse bedrijf Jamba extreem populair. Ook R&D Media blijft niet alleen op de Nederlandse markt. ‘We zitten vooral in het buitenland’, zo is te lezen in het eerdergenoemde Quote-artikel.

Het is dan ook vooral in het buitenland dat het klachten regent over R&D Media.

In 2012 krijgt R&D Media een boete van 120.000 euro van een Britse toezichthouder

Naast vermeldingen op klachtenpagina’s in Maleisië, is er zelfs een YouTube-tutorial te vinden die laat zien hoe je van de diensten van Rühls Glomobi af kunt komen. Glomobi — tegenwoordig opererend onder de naam R&D Media — is niet het enige bedrijf van Rühl dat zich schuldig maakt aan dergelijke praktijken: Appiq, ook bekend als Braniq Products, bestookt de Portugese markt met ongevraagde sms-diensten via Facebook. In een Portugees dagblad wordt vorig jaar gewaarschuwd voor de misleidende sms-diensten van het bedrijf; in het artikel worden klanten opgeroepen gebruik te maken van een nieuw opgericht klachtenportaal. 

Rühl’s marketing-moederschip, R&D Media, komt ook in Groot Brittannië minder rooskleurig in het nieuws dan in het vaderlandse Quote. Het bedrijf krijgt in 2012 een boete van 120.000 euro van de BritsePhone Paid Services Authority wegens grootschalige misleiding van consumenten via sms. Consumenten werden gelokt naar websites die ‘die leken op bekende sites zoals Twitter, YouTube en Wikipedia’ en dienden hun telefoonnummer op te geven om een prijs op te halen. Vervolgens zaten zij vast aan een sms-abonnement. R&D Media werd eveneens gesommeerd de geleden schade te vergoeden aan gedupeerden.

Gratis proefpakketten van 50 euro

De klachten over R&D Media beperken zich echter niet alleen tot ongevraagde sms-diensten. Onder de noemer ‘Puresential’ biedt het bedrijf eveneens ‘gratis proefpakketten’ aan van Açai-afslankpillen en groene-thee-afval-pleisters. Hoewel de wettelijke bedenktijd voor online aankopen 14 dagen betreft, geeft Puresential haar klanten er slechts zeven. Na deze zeven dagen zit men vast aan een kwartaalabonnement ter waarde van 49,95 euro. Wat wil nu het toeval? In die 7 dagen na aankoop blijkt het bedrijf vrij lastig te bereiken.

Op het forum van consumentenprogramma Kassa beklagen mensen zich over het niet opnemen van de telefoon, e-mails die onbestelbaar retour komen en adressen die niet blijken te bestaan. Op het forum van Radar is verder het verhaal te lezen van iemand die het wél lukt om een medewerker aan de lijn te krijgen. Deze wordt gemeld dat het ongewenste proefpakket niet kan worden teruggestuurd, omdat het onder de ‘voedsel- en warenwet’ zou vallen.

In sommige gevallen krijgen mensen een incassobureau achter zich aan. Zo blijkt uit een artikel in de Telegraaf dat Puresential een goede bekende is bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM): deze noemde de praktijken van het bedrijf in een reactie aan de krant ‘ongeoorloofd’. Gelijksoortige klachten (en praktijken) zijn terug te vinden bij andere bedrijven die onder de paraplu van R&D Media vallen.

Zo beklagen mensen zich op diverse websites (zoals eerdergenoemde fora van consumentenprogramma’s, en de websites klacht.nl en klachtkompas.nl) over Curafit en Pure Products.  En over R&D Media-bedrijf 12products zijn meerdereklachtente lezen die gaan over ongevraagde facturen aan 12-jarige kinderen, niet-ontvangen bestellingen of retour verzonden pakketten waar alsnog aanmaningen voor komen. 

Een cirkel van naar elkaar wijzende vingers

Hoewel volgens ZinQ Media-bedrijfsjurist Fabian Bloem de tientallen bedrijven de ‘transparantie’ juist verhogen, blijken consumenten juist niet goed te weten waar ze met hun klacht terecht kunnen. Internet-jurist Arnoud Engelfriet komt vaker dergelijke constructies tegen: ‘het is een bekende manier om je te verstoppen achter een reeks bedrijfjes. Deze kunnen vervolgens bij vragen naar elkaar wijzen. Op deze manier spreid je het risico’. 

Het naar elkaar wijzen werpt niet altijd zijn vruchten af. Zo is R&D Media eveneens actief via een in Singapore gevestigd bedrijf, Interact2Media geheten. In 2016 constateerden Nederlandse mobiele aanbieders dat in totaal twaalfduizend klanten voor een totaalbedrag van 245.962 euro gedupeerd waren door ongevraagde sms-abonnementen van Interact2Media — en dus door R&D Media. Het verhaal is inmiddels bekend: consumenten konden zich aanmelden voor een ‘gratis’ ‘cadeaubon’, maar werden in plaats daarvan geconfronteerd met een gepeperde telefoonrekening voor een ongevraagd sms-abonnement. 

De aanbieders stapten vervolgens naar de Commissie voor Handhaving Mobiele diensten en werden in het gelijk gesteld. De Commissie oordeelde dat R&D Media ‘zich in strijd met de Gedragscode voor SMS Dienstenverlening [heeft] gedragen’. Ook moesten zij (net als in 2012 in Groot Brittannië) gedupeerden schadeloos stellen en werd Franco Rühl op de ‘zwarte lijst’ geplaatst. Hem werd een jaar lang verboden om via (een van zijn bedrijfjes) mobiele diensten aan te bieden. 

‘Dit riekt erg naar cybercrime’

In het verslag van de hoorzitting is te lezen dat Marc de Groot en bedrijfsjurist Fabian Bloem (‘De heer F.V. Rühl is niet verschenen’) namens R&D Media het woord voerden. Volgens hen was het onterecht dat ‘Interact2Media gelijk [werd] gesteld aan R&D Media’. R&D Media is tenslotte niet in Nederland actief als ‘content provider’, maar stelt hooguit haar ‘platform ter beschikking’ aan Interact2Media (waar Franco Rühl bestuurder van is). Oftewel: Franco Rühl stelde het platform van Franco Rühl ter beschikking aan Franco Rühl, maar wenste niet aangesproken te worden op de bedrijfsactiviteiten van Franco Rühl. De commissie veegde deze redenering van tafel om de eenvoudige reden dat ‘zowel Interact2Media als R&D Media eenzelfde middellijk bestuurder hebben, namelijk de heer Rühl’.  

Penny shaving

Bij de opgelegde boete aan R&D Media door de Commissie Handhaving ging het om twaalfduizend gedupeerden voor een bedrag van 245.962 euro. Dit komt neer op gemiddeld 20 euro per persoon. Net als de ‘gratis’ proefpakketten die uiteindelijk 50 euro blijken te kosten, gaat het hier niet om gigantische bedragen.

De tactiek van in grote getalen kleine hoeveelheden op onrechtmatige wijze bij elkaar sprokkelen wordt ook wel ‘penny shaving’ genoemd. De op zichzelf staande acties zijn klein genoeg om onder de radar van politie en justitie te blijven; bij elkaar opgeteld kan het echter grote sommen geld generen. Net als bij de sms-diensten is het aannemelijk dat voor de meeste mensen enkele euro’s of tientjes niet voldoende zijn om aangifte van te doen bij de Politie of melding te maken bij de Consumentenautoriteit. 

‘Dit riekt erg naar cybercrime’, constateert Arno Lodders, hoogleraar internetrecht aan de Vrije Universiteit, na inzage in bovenstaande bevindingen. Hij verbaast zich erover dat online oplichting vaak niet de prioriteit heeft van het OM: ‘Ik kan mij nog een gelijksoortige zaak herinneren uit 2005, waar mensen onder valse voorwendselen allerlei abonnementen werden aangesmeerd. Je kon alleen opzeggen per aangetekende post, en het proefpakket kwam pas aan als de bedenktijd al voorbij was. Het bedrijf bleek te opereren uit een leegstaand pand ergens in Emmen met een dichtgeplakte brievenbus waar al twee jaar niemand meer geweest was. Dat is toch vreemd, dat zij dit jarenlang hebben kunnen doen terwijl het evidente criminelen zijn.’

Ook de Autoriteit Consument en Markt (ACM) laat in een reactie weten ‘veel zaken in het verhaal [te] herkennen’ en noemt deze manier van zakendoen misleidend: ‘De vorm kan inderdaad verschillen, van ringtones tot gratis proefpakketten tot misleiding tijdens verkoopdemonstraties of abonnementen op korting diensten. We zien vaak ook dat het niet alleen gaat om misleiding zelf, maar vaak wordt gevolgd door agressieve incasso. Ook al is er dus geen sprake van een geldige overeenkomst, worden consumenten door deze agressieve incasso gedwongen om de rekening alsnog te betalen’. 

De ACM laat weten deze praktijken op twee manieren aan te pakken: ten eerste, door op te treden als toezichthouder en sancties op te leggen aan bedrijven die consumenten misleiden en de incassobureaus waar ze mee samenwerken. Ten tweede worden consumenten gewaarschuwd via van campagnes over onder meer ongevraagde toezending en verkoop via social media.

Ondertussen is het echter nog maar de vraag of Rühl met zijn vermogen van 37 miljoen wakker zal liggen van om de zoveel jaar een boete van maximaal 175.000 euro.

‘Niets mee te maken’

Terug naar het wederhoorgesprek in het rijkelijk gestoffeerde kantoor van media-advocaat Bertil van Kaam. In januari was Follow the Money grotendeels op de hoogte van bovenstaande activiteiten die onder de R&D Media paraplu plaatsvinden. Deze zijn in kaart gebracht toen het bedrijf ZinQ Media naar voren kwam tijdens het onderzoek naar een uit naam van PostNL gestuurde phishingmail. Hierbij werden nietsvermoedende gebruikers naar een valse website gelokt, waar ze werd gevraagd hun gegevens in te vullen. 

De mail werd verstuurd via het in Bulgarije gevestigde bedrijf SurveyHouse. In foutloos Nederlands werden mensen benaderd met de mededeling dat de pakketbezorger voor een dichte deur stond, en of zij hun gegevens (ter controle) achter wilde laten. Deze gegevens werden vervolgens doorverkocht als ‘leads’. De vraag was wie in Nederland hun zakken vulden met de vruchten van deze vorm van identiteitsfraude.

Het spoor leidt naar het in Amsterdam gevestigde ZinQ Media, waar Marc de Groot niet alleen manager van is, maar tevens bestuurder. Wanneer de Rambam-redacteuren hem vragen naar de PostNL-phishingmail, laat hij weten dat ‘dit soort mails door tientallen partijen worden uitgestuurd’ en dat ‘wij ook wel dit soort campagnes doen, daar hoeven wij niet ingewikkeld over te doen’. Wat precies wordt bedoeld met ‘dit soort campagnes’, is niet helder.

Tijdens het wederhoorgesprek dat hierover duidelijkheid moet verschaffen, laat bedrijfsjurist Bloem weten dat ZinQ Media ‘niets te maken’ heeft met de phishingmail en de activiteiten van SurveyHouse. Ter bewijs wordt een screenshot overlegd waaruit blijkt dat een ex-R&D Media-medewerker achter SurveyHouse — en dus achter de PostNL-phishingmail — schuilgaat.

Wel doet Marc de Groot zelf — via een van zijn bedrijven — zaken met het bedrijf achter de malafide Bulgaarse onderneming. Maar dat heeft volgens Bloem weer niets met phishing te maken: van dat type activiteiten nemen Bloem en zijn bazen ‘absoluut afstand’. 

Vragen waarvan wordt beloofd hier in een later stadium antwoord op te geven, worden nooit beantwoord. Marc de Groot, Fabian Bloem en Franco Rühl zijn niet bereid hun licht te werpen op de activiteiten die plaatsvinden in de schaduw van de R&D Media-bedrijvenkerstboom.