Iedere derde woensdag in mei is het zover: ministeries leggen verantwoording af voor de financiën en het beleid van het voorgaande jaar. De Algemene Rekenkamer controleert of het geld zinnig, zorgvuldig en zuinig is uitgegeven. Dit jaar was bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) het veelbesproken STAP-budget aan de beurt.

De conclusie liegt er niet om: STAP maakte de beloftes onvoldoende waar, en het is maar de vraag of de krappe 200 miljoen euro rechtmatig is besteed. 

Onder STAP (Stimulering ArbeidsmarktPositie) kunnen volwassenen tot de pensioenleeftijd eens per jaar een subsidie van maximaal 1000 euro aanvragen voor een cursus of opleiding die hun positie op de arbeidsmarkt verstevigt. De regeling is de opvolger van de fiscale aftrek van scholingsuitgaven. 

De oude regeling zou fraudegevoelig zijn, en daarbij moest STAP leren op kosten van de overheid toegankelijker maken. ‘De aanvraag is minder complex, de burger hoeft geen scholingskosten voor te schieten en een eigen bijdrage is enkel vereist voor scholing die meer kost dan duizend euro,’ staat in een Kamerbrief van februari 2022. 

Achteraf blijkt dat wensdenken: STAP verdwijnt vanaf 2024 en heeft daarmee slechts twee jaar bestaan. Volgens de Rekenkamer sluit de regeling onvoldoende aan op de arbeidsmarkt, bereikt zij in absolute zin minder mensen dan de vorige regeling en komt ruim de helft van het budget terecht bij mensen die ook zonder subsidie een opleiding hadden kunnen volgen.

Na aanscherping van de regels kun je nog steeds ‘christelijk paardencoach’ worden of je hondenangst leren overwinnen

STAP heeft sinds de lancering een problematische reputatie. ‘Een cursus Photoshop op kosten van de overheid – is dat de scholing die de arbeidsmarkt nodig heeft?’ kopte Trouw in maart 2022, nog voor de eerste cursisten hun brevet ophaalden. ‘Jezelf ontdekken in Parijs? Het kan op kosten van de overheid,’ meldde RTL Nieuws vijf maanden later. 

Met een beroep op de Wet open overheid (Woo) vroeg Follow the Money afgelopen januari alle aanvragen van het STAP-budget op. Daaruit bleek dat 58 procent van het gehele budget, ruim 105 miljoen euro, bij de twintig grootste opleiders van Nederland terechtkwam. Zo verdiende zelfbenoemd ‘Misss Bitcoin’ Madelon Vos in een paar maanden ruim twee miljoen euro. De meeste bijscholing werd gevolgd in digital marketing en sales (19,1 miljoen euro), coaching (19,1 miljoen euro) en uiterlijke verzorging (8,3 miljoen euro).

Spiritueel kosmoloog 

STAP werd in januari 2022, na tal van publicaties en verschillende Kamervragen, tijdelijk stilgelegd. Het ministerie deed onderzoek naar mogelijk misbruik van de regeling: naast de twijfelachtige inhoud van cursussen, boden sommige opleiders bij aanmelding dure cadeaus en cashback aan. Hierop scherpte de minister de regels voor dit soort gulle marketingtrucs aan. Ook kwam er een limiet op het aantal cursisten per opleider. 

Vanaf maart konden leergierigen zich weer inschrijven, maar nog steeds zijn er in het zogeheten scholingsregister tal van cursussen met een hobbyachtige bijsmaak te vinden. Zo kan men zich omscholen tot spiritueel kosmoloog, zich van zijn of haar hondenangst laten verlossen of ‘christelijk paardencoach’ worden. Ook ‘De kracht van je lichaam inzetten voor next level zingen,’ behoort tot de mogelijkheden. 

Opleiders beoordelen zelf of hun cursussen gericht zijn voor de arbeidsmarkt – een eis om toegelaten te worden tot de subsidieregeling. Pas achteraf beoordeelt het ministerie of dat klopt. Dit controleproces was volgens het Rekenkamerrapport in 2022 nog in ontwikkeling. In een enquête die de Rekenkamer uitzette onder 10.000 willekeurige STAP-cursisten draaide een deel van de respondenten niet om de hete brij heen: 4 procent van hen gaf aan een STAP-cursus te volgen als ‘hobby’. 

Die vrije interpretatie van het woord ‘arbeidsmarktgericht’ is niet het enige probleem van de regeling, concludeert de Rekenkamer nu. Hoewel STAP een bredere doelgroep moest bereiken dan haar fiscale voorganger, slaagde de regeling er volgens het rapport onvoldoende in om groepen te bereiken die de bijscholing het hardst nodig hebben: 60 procent van de geënquêteerden gaf aan dat zij de cursus ook zonder subsidie zouden hebben gevolgd.

‘Omdat er geen concrete streefcijfers aan de regeling zijn verbonden, is onduidelijk wanneer STAP geslaagd is’

Juist kwetsbare groepen, zoals laagopgeleiden, flexwerkers en 55-plussers, vielen te vaak buiten de boot. Instrumenten die laagopgeleiden en mensen met onvoldoende digitale vaardigheden op weg moesten helpen, zoals de ‘STAP-ontwikkeladviezen’, zijn bovendien niet genoeg benut. 

Onder het STAP-budget maken in absolute zin minder mensen gebruik van bijscholing dan onder de eerdere regeling, de fiscale aftrek. In 2022 kregen ruim 216 duizend mensen een scholingsbudget, terwijl het belastingvoordeel voor bijscholing in het laatste jaar door 300.000 mensen werd ingezet. 

Lof voor ‘actieve’ minister

De Rekenkamer heeft niet alleen maar kritiek. Het college is positief over de actieve houding van minister Van Gennip. ‘Wij constateren dat de minister actief toezicht houdt op de STAP-regeling en dat zij de Tweede Kamer hierover informeert. De minister verzamelt actief informatie over het bereik en de uitvoering van de STAP-regeling en stuurt bij op basis van signalen van misbruik en oneigenlijk gebruik’, staat in het rapport. 

Ondanks alle minpunten geniet het STAP-budget de voorkeur van de Rekenkamer: ‘In algemene zin vinden wij het positief dat de minister de fiscale regeling vervangt door een uitgavenregeling zoals STAP. De regeling wordt daardoor toegankelijker, beter controleerbaar voor het parlement en de minister is zelf verantwoordelijk voor de uitgavenbeheersing.’

Een verbeterpunt voor de minister: het is volgens de Rekenkamer onduidelijk wanneer STAP haar doelen behaald heeft, omdat er geen concrete streefcijfers aan de regeling zijn verbonden. ‘Hierdoor is het niet duidelijk wanneer STAP geslaagd is.’, staat te lezen. 

Inmiddels heeft het kabinet besloten de regeling per 2024 af te schaffen. ‘Mocht de minister op een ander moment met een nieuw instrument scholing willen stimuleren, dan kunnen de lessen van de STAP-subsidie hierbij benut worden’, besluit de Rekenkamer in het nawoord.

Reactie Van Gennip: ‘ik ga strenger zijn’

Update 11.23 uur – Ministers geven op ‘gehaktdag’ altijd een reactie op de bevindingen van de Rekenkamer. Minister Karien van Gennip (SZW, CDA) laat bij de presentatie van het rapport weten ‘blij te zijn’ dat de Rekenkamer STAP een goede vervanging van de fiscale aftrek vindt. Ze erkent dat STAP er niet in slaagt de juiste doelgroepen te bereiken. 

‘Uw schatting dat de STAP-regeling bij minder dan de helft van de gebruikers leidt tot extra scholing, noopt tot gerichte maatregelen en – zoals is voorzien – tot blijvende monitoring.’ Het bereiken van de groep praktisch opgeleiden (maximaal mbo-niveau 1) en flexwerkers heeft de ‘blijvende aandacht’ van de minister. 

Om STAP beter aan te laten sluiten op de arbeidsmarkt, wil de minister de arbeidsmarktgerichtheid van opleidingen 'stringenter' gaan waarborgen. ‘Ik onderneem verschillende activiteiten om hier strenger op te zijn, zoals de recente aanscherping van de regeling.’ 

Tot slot geeft de minister aan dat mede op initiatief van de Europese Commissie doelen zijn gesteld voor het bijscholingsbeleid van het kabinet. 62 procent van de Nederlandse beroepsbevolking moet in 2030 deelnemen aan scholing.