In de strijd tegen de zoutwinning onder hun dorp hebben inwoners van het Groninger dorp Borgercompagnie voor het eerst een overwinning geboekt. Drie omwonenden van de zoutputten van Nedmag waren naar de rechter gestapt om de door de overheid verleende vergunning aan te vechten voor het slaan van twee nieuwe putten en het herstarten van de winning uit de put TR-9. 

Het zoutbedrijf moest na een grote lekkage in 2018 in de zoutcavernes onder Tripscompagnie een nieuwe vergunning aanvragen. Bij deze lekkage, ontstaan door een scheur in het dak van een van de ondergrondse zoutkoepels, zijn miljoenen liters pekel en een onbekende hoeveelheid diesel weggelekt in de diepe ondergrond. Waar die diesel is gebleven, is tot op de dag van vandaag onbekend.

Ondanks alle onzekerheden en bezwaren van toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM), gemeente Midden-Groningen, provincie Groningen en waterschap Hunze en Aa’s heeft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in april van dit jaar besloten toch weer een vergunning af te geven. 

Die heeft de voorzieningenrechter op 26 november op één punt voorlopig teruggedraaid: ‘De voorzieningenrechter is van oordeel dat de belangen van verzoekers bij de veiligheid voor mens en milieu, en daarbij in het bijzonder het risico op een nieuw incident en verdere bodemdaling op korte termijn, zwaarder wegen dan de belangen van Nedmag en de minister bij hervatting van de actieve winning uit TR-9,’ staat in het vonnis.

Advies SodM genegeerd

De rechter verwijt EZK het advies van toezichthouder SodM te hebben genegeerd: ‘Voor de voorzieningenrechter weegt het zwaarst dat het SodM verweerder heeft geadviseerd om de actieve productie uit de put TR-9 niet toe te staan. Het SodM heeft dat negatieve advies herhaald, ook nadat Nedmag een aanvulling op het winningsplan 2018, met daarin nieuwe informatie, aan de minister had toegestuurd.’

EZK heeft in het verleden vaker het advies van zijn eigen toezichthouder genegeerd als het ging om de gaswinning in Groningen

Het ministerie van EZK heeft in het verleden vaker het advies van zijn eigen toezichthouder genegeerd als het ging om de gaswinning in Groningen. Dat de rechter dit advies nu zwaarder laat wegen, is een steun in de rug van SodM en van de bezwaarmakers.

Bertil Westers, advocaat van de omwonenden, is opgetogen: ‘De rechter heeft het lef gehad om milieu- en veiligheidbelangen zwaarder te laten wegen dan economisch belang. Ik ben blij dat het voorzorgsbeginsel weer voorop staat.’

Het oordeel is maar tijdelijk, in afwachting van de uitspraak in de beroepszaak, aangespannen door de gemeenten Midden-Groningen, Tynaarlo, de provincie Groningen, het waterschap Hunze en A en een aantal belanghebbenden uit de omgeving.

Volgens Westers is deze uitspraak echter een goed teken voor het verdere verloop van de bodemprocedure. ‘Daarin zal alleen maar bevestigd worden wat het SodM nu al zei: we weten nog steeds te weinig van wat zoutwinning met de ondergrond doet, dus je kunt niet op een honderd procent zekere manier winnen.’

Economisch belang

De rechter laat hiermee de veiligheid en het belang van de omwonenden zwaarder wegen dan het economische belang van het bedrijf. Nedmag en EZK hadden in hun verweer aangegeven TR-9 nodig te hebben om te kunnen blijven bestaan, maar volgens de rechter is de afgelopen jaren gebleken dat dat niet klopt. Het bedrijf heeft weliswaar minder geproduceerd, maar kan het wel uitzingen tot het besluit in de bodemprocedure.

‘Daar kan ik me wel in vinden,’ zegt Nedmag-directeur Bert-Jan Bruning. Al is de rek er volgens hem binnenkort echt uit. ‘Het kan nog wel, maar we hebben wel het laatste jasje aan flexibiliteit uitgedaan.’

‘Het kan nog wel, maar we hebben wel het laatste jasje aan flexibiliteit uitgedaan’

Nedmag draaide in 2018 en 2019, de jaren na het incident, nog winsten van 11,5 en 12,9 miljoen euro, in 2020 was dat teruggelopen tot een kleine 1,5 miljoen euro. De oorzaak hiervoor was niet zozeer het stoppen met winnen uit de omstreden put, maar corona.

De vraag naar het zout van Nedmag nam in 2020 dramatisch af. Voor de zoutwinner juist een geluk bij een ongeluk. Bruning: ‘We konden zo ondanks de verlaagde productie voorproduceren voor dit jaar. Daardoor hadden we een buffer.’

Hij is daarom blij dat de rechter Nedmag op een ander punt wel gelijk geeft: het bedrijf mag alvast beginnen met de ontwikkeling van twee nieuwe putten, zoals door EZK is toegestaan in het instemmingsbesluit van april dit jaar. De putten zijn volgens Nedmag nodig om het voortbestaan van het bedrijf te kunnen garanderen. Dat is ook voor het ministerie van belang, want het bedrijf is voor de helft in overheidshanden.

Bruning: ‘Natuurlijk hadden we het liefst op alle punten gewonnen, maar de rechter heeft geoordeeld dat we mogen werken aan het voortbestaan van het bedrijf.’ Om die reden ziet hij de bodemprocedure met vertrouwen tegemoet. ‘Als de rechter nu al had gezegd dat we moeten stoppen, was het een ander verhaal geweest. Maar nu komt er een inhoudelijke toetsing, dat is alleen maar goed.’

Tij mee

Dat de rechter in het voordeel van de omwonenden heeft geoordeeld, heeft ook te maken met de tijdgeest, denkt advocaat Westers: ‘We hebben het tij mee, mede door de Urgendazaak. Twee jaar geleden hadden we zo’n zaak niet gewonnen.’

Wat volgens hem ook meespeelt: de bestuursrechter is, mede door de toeslagenaffaire, kritischer geworden op het bestuursorgaan dat het moet controleren. Eerder kon het ministerie leunen op de onderzoeken en rapporten van de bedrijven zelf, want het ministerie heeft zelf niet de kennis in huis om die te beoordelen.

Westers: ‘Daar komen ze nu niet meer mee weg. In het verleden was het argument van goede monitoring vaak voldoende voor een vergunning. Maar dat is flauwekul, Nedmag monitorde ook in 2018 en toch ontstond er die scheur. In de gaten houden is iets anders dan incidenten voorkomen. Voorzorg is juist het uitsluiten van risico’s. Dat heeft de rechter nu ook geoordeeld.’

‘In het verleden was het argument van goede monitoring vaak voldoende voor een vergunning, maar dat is flauwekul’

Ook directeur Bruning ziet een verandering in de maatschappelijke discussie. De bredere  landelijke en globale ontwikkelingen vormen volgens hem de echte bedreiging voor het voortbestaan van Nedmag. Zoals de trend dat bulk uit het buitenland wordt gehaald, bijvoorbeeld uit China. Ook stijgen de kosten voor productie in een rap tempo, mede door de energietransitie. ‘Daar hebben we geen invloed op, maar het raakt ons wel. Bijvoorbeeld de snelle stijging van CO₂-prijzen. Als de overheid besluit dat we niet meer op grote schaal grondstoffen uit de grond willen halen, dan moeten wij ons beraden wat dit betekent voor het voortbestaan van ons bedrijf.’

In samenwerking met RTV Noord volgt FTM het zoutdossier in Groningen. Lees hier de artikelen die we eerder schreven over onder andere het unieke magnesiumzout en de verstrengeling tussen overheid en zoutbedrijf.