Twee weken geleden stonden ze voor de rechter: de eigenaren en bestuurders Joke en Teun Kaptein van de Gelderse zorgorganisatie De Karmel samen met hun tweekoppige directie, tegenover vier echtparen, gezinsouders die na een slepend conflict weg wilden bij de Karmel en de ouders en vertegenwoordigers van de licht verstandelijk gehandicapte cliënten van deze gezinsouders die met hen mee wilden. Follow the Money versloeg de zaak, die in feite draaide om de keuzemogelijkheid van de cliënten om zorg te blijven ontvangen van de gezinsouders waar ze een goede band mee hebben opgebouwd. 

Die keuze werd gedwarsboomd door een concurrentie- en een relatiebeding waar de gezinsouders van De Karmel als onderaannemers aan vast zitten. De Karmel wil de vertrekkende gezinsouders aan die bedingen houden, wat inhoudt dat zij niet binnen een straal van 50 kilometer van hun huidige werk- en woonplaats hun huidige beroep kunnen uitoefenen en dat ze geen cliënten van De Karmel mogen aannemen. 

Alle gezinsouders moeten binnen drie tot vijf maanden weg zijn bij De Karmel

De rechter moest de belangen van de cliënten, de gezinsouders en De Karmel tegen elkaar afwegen en deed gisteren uitspraak. Hij bepaalde dat de bedingen in principe gewoon in stand blijven en dat ook de wettelijke opzegtermijn van zes maanden geldig is. Dat betekent dat de gezinsouders binnen drie tot vijf maanden allemaal weg moeten zijn bij De Karmel. De gezinsouders hadden tot slot nog verzocht om de afbetalingen van hun persoonlijke leningen te staken. Die hadden zij afgesloten bij De Karmel en het echtpaar Kaptein persoonlijk om verbouwingen aan de huizen — eigendom van de bestuurders en derden — te bekostigen. Maar de rechter zag ook geen reden waarom die leningen niet gewoon afbetaald moeten worden. 

Inperking vrije zorgkeuze 

Het meest opvallende aan de uitspraak van de rechter is dat hij geen enkele aanleiding ziet om het concurrentie- en het relatiebeding te schorsen, zoals de gezinsouders en de ouders en begeleiders van cliënten hadden verzocht. Dit ondanks het grote belang die de bewoners van de gezinshuizen hebben bij de relatie met hun gezinsouders. Door de bedingen wordt het de bewoners in feite onmogelijk gemaakt nog langer zorg af te nemen bij hun vertrouwde gezinsouders, een flinke inperking dus van hun vrije zorgkeuze. Dat zag de rechter wel, maar het woog volgens hem toch niet zwaar genoeg. ‘Voor wat betreft deze bewoners is het ook begrijpelijk dat deze in dezelfde samenstelling bij dezelfde ouders willen blijven wonen, hetgeen in bepaalde gevallen ook wel in hun belang zal zijn. Maar het enkele feit dat de gezinshuizen en/of de bewoners een (zwaarwegend) belang hebben bij het niet toepassen van het relatie- en concurrentiebeding is onvoldoende.’ 

Dat De Karmel het relatie- en concurrentiebeding na kan leven, is volgens de rechter niet per se onaanvaardbaar

Met die woorden maakt de rechter het belang van de cliënten in dit geval ondergeschikt aan de letter van het contract. Dat De Karmel het relatie- en concurrentiebeding na kan leven en daarmee bewoners ervan kan weerhouden verzorgd te worden bij de gezinsouders waar ze een band mee opgebouwd hebben, is volgens de rechter niet per se onaanvaardbaar. ‘Uit de individuele zorgovereenkomsten kan ook niet zonder meer de conclusie worden getrokken dat de bewoners voor onbepaalde tijd in hetzelfde huis en bij dezelfde gezinsouders kunnen blijven wonen. In de aard van de overeenkomsten ligt besloten dat de nieuwe bewoners met een nieuwe situatie geconfronteerd kunnen worden, hoe vervelend dat ook is voor hen. Indien de bewoners met een dergelijke situatie niet tevreden zijn, kunnen zij de overeenkomst met De Karmel opzeggen en elders een zorgovereenkomst sluiten.’

'Woedend' 

Met name die laatste woorden zijn voor ouders van cliënten moeilijk te verteren. Want zo makkelijk is het niet om een nieuw gezinshuis te vinden in de regio, vertelt een van de ouders aan Follow the Money — anoniem, want deze moeder wil niet dat haar kind op de dagbesteding van De Karmel aangesproken wordt op haar uitspraken. ‘Woedend word ik als ik dat lees. Wij zijn jaren bezig geweest om een goede plek te vinden voor ons kind. En die goede plek is er nu, met deze gezinsouders. Weer een verandering betekent dat mijn kind hieronder gaat lijden, wat ik ook doe.’ 

Dat de rechter het belang van cliënten niet erkend heeft als zwaarder wegend dan het belang van een relatiebeding wijt ze aan onwetendheid. 'Deze rechter heeft geen benul waar hij het over heeft. Het gaat hier om kwetsbare mensen. Mijn kind raakt al van slag door kleine veranderingen, ik weet niet wat ik hem nu moet vertellen want ben bang voor wat er gaat gebeuren. Als ik vertel dat hij voor het einde van het jaar wordt gescheiden van zijn gezinsouders, wordt hij radeloos. En er zijn andere bewoners die nog veel meer schade gaan oplopen als wat de rechter nu bepaald heeft, ook werkelijkheid wordt.

‘De uitspraak van de rechter impliceert ook dat wij niet hadden kunnen verwachten dat onze kinderen door dezelfde gezinsouders zouden worden blijven verzorgd. Maar dat is absoluut niet juist: dat is ons destijds helemaal niet verteld. Wij hebben juist voor De Karmel gekozen omdat zij de belofte gaven van langdurige relaties en rust voor de cliënten. Dat is het hele idee van gezinshuizen. En die zijn er ook niet bepaald in overvloed. Het is niet eenvoudig om nu weer een nieuwe plek te vinden voor ons kind, zeker niet binnen een paar maanden. Ik weet even niet meer wat we nu moeten. Mijn god, denk ik achteraf, waar heb ik mijn kind in gestort?’

'Wij hebben juist voor De Karmel gekozen omdat zij de belofte gaven van langdurige relaties en rust voor de cliënten'

Follow the Money vroeg ook De Karmel een reactie op het vonnis. Is de organisatie blij met de uitspraak? ‘Blij is niet het goede woord,’ zegt directeur Thea Holtman van De Karmel. ‘Niemand is blij dat het zo ver moest komen. Maar op zich is het een uitspaak die recht doet aan de overeenkomsten die zijn gesloten tussen ons en de gezinsouders en tussen ons en de cliënten.’ De rechter wees de eis van de Karmel af om de gezinsouders per direct te vervangen. Holtman: ‘Natuurlijk vonden we dat belangrijk op het moment dat we die vordering indienden. Maar we kunnen ook vrede hebben met hoe het nu verder gaat: een rustige overgangsperiode waarbij we in gesprek moeten en ook zullen gaan met de gezinsouders.’ Advocaat Sandra Simons, die namens de vertrekkende gezinsouders optrad, laat weten zich te beraden op eventuele vervolgstappen.

Follow the Money deed nader onderzoek naar zorgorganisatie De Karmel en ontdekte dat de instelling tonnen aan winst uitkeerde. Maar mag dat eigenlijk wel? Morgen publiceert Follow the Money daarover een vervolgverhaal.