Bijna tien jaar geleden richtte de oud-wijkverpleegkundige Jos de Blok samen met drie vrienden en zijn vrouw thuiszorgonderneming Buurtzorg op. Het initiatief begon klein, met vier verpleegkundigen in De Bloks thuishaven Almelo. Wat direct in het oog sprong was de ongebruikelijke werkwijze van de organisatie. In een tijd van schaalvergroting en de opkomst van de stopwatchzorg koos De Blok ervoor om verpleegkundigen te laten werken in zelfsturende teams. Bij Buurtzorg wordt op de werkvloer bepaald hoe het werk uitgevoerd wordt. Dat gebeurt met alle onderdelen van het werk: het aannemen van mensen, roosters maken, het aanwenden van middelen en de overige taken waar een thuiszorgteam mee te maken heeft. Een zware managementlaag is daarmee overbodig, waardoor de overheadkosten beperkt blijven. Al snel werd Buurtzorg een succes: cliënten en medewerkers reageerden uitermate positief op de situatie waarin de relatie tussen patiënt en zorgverlener centraal staat. Ook werd de oprichter vijf jaar op rij gekroond tot de beste werkgever van Nederland. In de loop van die tien jaar is het evangelie van De Blok doorgedrongen tot alle niveaus van de zorg.

Zelfsturing populair

In navolging van Buurtzorg hebben veel andere thuiszorgorganisaties en verpleeghuizen hun teams in variërende mate zelfsturend ingericht. Zowel gemeenten, als onze nationale overheid en andere landen nemen de ideeën over. Zo startte de Nederlandse overheid het Experiment Regelarme Instellingen (ERAI 2011-2014), waarbinnen 25 organisaties zorgverleners verantwoordelijk maakten voor de uitvoering en kwaliteit van het werk. Buurtzorg heeft teams verspreid over heel Nederland.

De Blok krijgt hulp van 'de bende van drie'

Bureaucratie en verzakelijking

Frustratie vormde in 2006 de drijfveer voor De Blok om het anders te doen. Met lede ogen zag hij hoe bureaucratie en verzakelijking de zorg in hun greep hielden. Diezelfde onvrede is de bron van zijn nieuwste missie: het ter wereld brengen van een nieuwe zorgverzekeraar. Begin december ontvouwde hij zijn plannen. Voor de gelegenheid had de immer in zwart gehulde thuiszorgicoon zelfs een babyblauw shirt aangetrokken waarop de naam van de verzekeraar prijkte: Zorgeloos.

‘Veel mensen voelen dat de huidige manier van doen steeds verder van ons af komt te staan'

‘Veel mensen voelen dat de huidige manier van doen steeds verder van ons af komt te staan. Al die honderden polissen, dat is natuurlijk gekkenwerk. Er is veel onzekerheid als het gaat om de zorgverzekering terwijl de mensen gewoon duidelijkheid willen’, vertelt De Blok gepassioneerd. ‘Wij zullen dat anders doen: geen wirwar van polissen maar gewoon één of twee overzichtelijke opties. Door het eenvoudig te houden en niet te kiezen voor dure panden en marketing denken wij een premie te bieden die goedkoper is dan die van anderen.’

Geen onderhandelingsruimte bij verzekeraars

Ook Buurtzorg kreeg het al enkele malen aan de stok met zorgverzekeraars. Zo verwacht De Blok dit jaar een bedrag van twee tot vier miljoen aan geleverde zorg niet vergoed te krijgen. Het is allemaal het gevolg van de omzetplafonds. Zorgeloos zal zo’n plafond niet hanteren. ‘Ik merk dat er weinig ruimte is om te onderhandelen met zorgverzekeraars, want zij bepalen de regels. Wij kiezen voor een dialoogmodel waarin we met zorgaanbieders spreken over wat zij nodig hebben.’ Hoe dat dialoogmodel er precies uit gaat zien zal duidelijk worden in het komende jaar, wanneer de plannen van Zorgeloos meer vorm krijgen. De Blok gaat wel een einde maken aan de huidige manier waarop over contracten onderhandeld wordt: veelal omschrijven zorgaanbieders die als 'slikken of stikken'. Zorgeloos zal geen plafonds opwerpen, gaat met zorgaanbieders in gesprek en neemt kwaliteit als uitgangspunt.

'Wij gaan er in de basis vanuit dat de professional goede dingen doet'

‘De prikkel ligt op dit moment verkeerd. Het is veel zinvoller om goede praktijken te belonen. Natuurlijk is het wel goed om onnodige productie te voorkomen; gemeenschapsgeld moet zinvol besteed worden. Daarom is een zekere mate van verantwoording altijd nodig. Een zorgverlener moet kunnen uitleggen wat er wordt opgelost met het geld dat wordt ontvangen. Maar de bureaucratie die ontstaat door de uitvoering van controle moet je zo veel mogelijk voorkomen. Wij gaan er in de basis van uit dat de professional goede dingen doet.'

2017

Vanaf 2017 wil Zorgeloos de markt gaan bestormen. De eerste doelstelling is om voor het einde van 2015 tienduizend sympathisanten te werven. Die doelstelling lijkt de nieuwkomer in het land van de zorgverzekeringen met twee vingers in de neus te halen. Momenteel hebben zich iets meer dan negenduizend belangstellenden gemeld via de website. Niet alleen de sympathie van de potentiële verzekerden is welkom, maar ook initiatieven om de zorg beter te organiseren worden gewaardeerd. De Blok wil in het komende jaar verder invulling geven aan zijn agenda door met ‘de mensen in gesprek te gaan.’ Een groot deel van die initiatieven zijn al gebundeld in het boek Het Alternatief voor de Zorg waarvoor Jos de Blok onderdeel uitmaakte van de redactie. Het duurde niet lang voordat dit boek politiek Den Haag bereikte. Minister Schippers van Volksgezondheid heeft boek in het schijnsel van de kerstboom gelezen en in een Kamerbrief haar visie op het boek gedeeld.

Hindernissen

Toch is het geen geplaveide weg, de route naar de zorgverzekeringsmarkt. Al tien jaar is de markt geopend voor nieuwe zorgverzekeraars maar geen enkele nieuwkomer wist tot op heden de eindstreep te bereiken. Rob Adolfsen deed met Anno 12 een dappere poging, deze flopte echter na een opstartfase van twee jaar. Voor Zorgeloos van start kan gaan moet de verzekeraar verschillende hindernissen overwinnen. De Nederlandse Zorg autoriteit (NZa) treedt op als strenge marktmeester en stelt onder andere als eis dat start-ups voor tenminste vijf jaar solvabiliteit kunnen garanderen. Dat gaat om vele miljoenen euro’s. ‘Wij onderzoeken aan de hand van verschillende scenario’s hoe we dat geld bijeen kunnen krijgen. Momenteel zijn er gesprekken gaande met potentiële investeerders die bereid zijn geld te steken in duurzame initiatieven. Toch moet ook bekeken worden of die eis wel terecht is. Wanneer wij van mening zijn dat dit niet het geval is dan zullen we de eis ter discussie stellen.’

Winst gaat naar verzekerden

Een andere voorwaarde op het lijstje van de NZa is dat er opvang moet zijn voor de verzekerden wanneer de zorgverzekeraar onverhoopt ter ziele gaat. Momenteel is nog niet duidelijk welke partij bij Zorgeloos die opvang kan bieden. Een deel van de plannen en de hoogte van de premie krijgen in het nieuwe jaar verder gestalte. Over de rechtsvorm laat De Blok geen onduidelijkheid bestaan: ‘Wij worden een stichting en wanneer er winst wordt gemaakt dan zullen wij dat geld teruggeven aan onze verzekerden.’ Hoewel De Blok het gezicht is van de nieuwe beweging zal hij geen directeur worden. ‘Natuurlijk zal ik mij wel bemoeien met de gang van zaken maar ik blijf directeur bij Buurtzorg en daarom kan ik Zorgeloos niet leiden.’ De rol van de thuiszorgbaas lijkt meer op die van een erelid dat gevraagd en ongevraagd advies geeft.

Het jaar van de waarheid

2016 wordt het jaar van de waarheid voor deze revolutionaire beweging in de zorg. Over precies een jaar is bekend of er een nieuwe verzekeraar bij komt. Aan het slot van het gesprek deelt Jos de Blok zijn ambities voor het nieuwe jaar: ‘Wij willen binnen een jaar van 10.000 naar 100.000 leden groeien.’