In de meervoudige kamer van de rechtbank in Zwolle, waar tijdens de zitting op 18 en 20 januari negen advocaten en journalisten aanwezig zijn, zie je steeds hetzelfde ritueel. Na elke pauze en schorsing mag het verplichte mondkapje af nadat ze zijn gaan zitten. Maar zodra iemand loopt – zelfs als een advocaat even iets aan de griffier wil overhandigen – moet het mondkapje op.

Tijdlijn: begin linkTwee mensen ontbreken op de zitting: de beide verdachten, Roger Lips en zijn vrouw Astrid van Sluisveld. Zij verblijven in Dubai, een emiraat dat geen uitleveringsverdrag met Nederland heeft. Lips vluchtte er eind 2013 naar toe, zijn vrouw en kinderen reisden hem in 2014 achterna. De reden: er was een gijzelingsbevel tegen Lips uitgevaardigd, omdat hij onvoldoende informatie verstrekte inzake zijn persoonlijk faillissement.Tijdlijn: einde link

Niemand in de zaal weet waar Lips momenteel woont. De concept-tenlastelegging vermeldt geen woonadres, alleen een postbus op de Khalid Bin Al Waleed Road in Dubai, ook wel bekend als ‘Bank Street’.

Strafrechtadvocaat Willem Koops zegt dat Lips verbolgen is over het feit dat hij niet aanwezig kan zijn. ‘Voor mijn cliënt is het groundhog day, alweer een belangrijke gebeurtenis die hij moet missen: zijn eigen berechting.’ Tijdlijn: begin linkKoops verwijst hiermee naar het overlijden van Lips’ moeder in mei 2018. Zijn paspoort stond toen gesignaleerd en er liep een gijzelingsbevel. Lips zou bij de faillissementsrechters hebben gesmeekt om afscheid te kunnen nemen, zonder arrestatie te hoeven vrezen. Het verzoek werd niet gehonoreerd.Tijdlijn: einde link ‘Zo verzuurd waren de verhoudingen,’ stelt Koops. Hij doelt op het slepende gevecht tussen enerzijds Lips en anderzijds zijn curatoren en de rechter-commissaris.

Lips en zijn echtgenote hangt nu in de rechtbank in Zwolle een strafrechtelijke veroordeling boven het hoofd vanwege schending van de inlichtingenplicht bij Lips’ vastgoedconcern. Het wordt door de officier van justitie gepresenteerd als een van de grootste faillissementen uit de Nederlandse geschiedenis.

De val van SNS Bank

De Udense bedrijfseconoom Lips (56) was een representant van een kleine, zeer vermogende vastgoed-elite. Tijdlijn: begin linkIn 2009 realiseerde hij het vastgoedproject The Wall langs de A2 bij Utrecht. Het was een prestigieus project: een 600 meter lang rood winkelcentrum met een oppervlak van 62 duizend vierkante meter. Net als andere vastgoedtyconen zoals Ger Visser (Eurocommerce) en Rudy Stroink (TCN) werd hij gefinancierd door SNS Property Finance. Deze vastgoedtak van de SNS Bank financierde Lips ruimhartig: met 350 miljoen euro aan krediet was hij de beste klant. De royale financiering van Lips sloot naadloos aan bij de bedrijfscultuur van SNS Property Finance, dat rustig 100 procent financiering verschafte en waar megalomane bestuurders zichzelf op de borst klopten vanwege hun snelle deals.Tijdlijn: einde link ‘50 miljoen in 5 minuten’, luidde de kop in een jubileumboek van SNS Reaal uit 2003.

Het gestrande rode vlaggenschip van Lips werd het symbool van de val van SNS

Tijdlijn: begin linkDat ging goed totdat de vastgoedcrisis om zich heen greep, huurders wegbleven, Lips niet meer kon afbetalen en de bank – mede dankzij dit hoofdpijndossier bij de problematische vastgoedtak SNS Property Finance – in februari 2013 gered moest worden. Het gestrande rode vlaggenschip van Lips werd het symbool van de val van SNS. De Nederlandse staat moest 3,9 miljard euro uittrekken om de bank te nationaliseren.Tijdlijn: einde link

De curatoren zitten Lips op zijn nek

Tijdlijn: begin linkDoor alle problemen legden zijn schuldeisers, zoals ABN Amro, Lips het vuur na aan de schenen. Vanwege een vordering van 20 miljoen euro van ABN Amro werd Lips op 13 april 2013 door de rechtbank Oost-Brabant persoonlijk failliet verklaard. Lips ging in beroep, maar dat mocht niet baten. In de jaren daarna volgde de ontmanteling van zijn vennootschappen en kreeg hij te maken met de curatoren Jan Stadig, Ruud Dekker en Flip Schreurs, drie ‘zwaargewichten’ die honderden faillissementen hebben afgewikkeld, waaronder het piramidefonds Easy Life.Tijdlijn: einde link

De curatoren moesten het persoonlijk faillissement van Lips regelen en de complexe structuur van zijn 157 bedrijven ontrafelen

Het trio kreeg in de jaren daarna de taak om zowel het persoonlijk faillissement van Lips en de complexe vennootschapsstructuur van zijn 157 bedrijven te ontrafelen, alsook een deel van het enorme boedeltekort van liefst 320 miljoen euro terug te halen voor de schuldeisers. Dat verliep allesbehalve soepel.

Tijdlijn: begin linkZo verliep de informatieverstrekking in de ogen van de curatoren volstrekt onvoldoende, zodat ze de rechter om een gijzelingsbevel vroegen. Zodoende belandde Lips op 10 september 2013 in de penitentiaire inrichting Grave. Na een kleine maand kwam hij vrij, na zijn toezegging dat hij voortaan volledige openheid zou betrachten en niet zonder toestemming van de rechter-commissaris naar het buitenland zou vertrekken.Tijdlijn: einde link

Tijdlijn: begin linkIn het kader van Lips’ persoonlijk faillissement legden de curatoren in 2014 beslag op de inboedel van zijn villa in Uden. Toen ze die in juni 2014 betraden, bleek de villa volledig gestript te zijn, tot aan de stopcontacten toe. En in een garagebox in Den Bosch stuitten ze op een deel van de administratie van het Lips-concern. Om die veilig te stellen lieten ze de sloten veranderen, maar bij een mysterieuze inbraak werden die opnieuwe vervangen en verdween er mogelijk administratie. ‘Mij verbaast niets meer in dit faillissement,’ verzuchtte curator Flip Schreurs destijds.Tijdlijn: einde link

Loopgravenoorlog

De faillissementen leidden tot een verbeten loopgravenoorlog tussen Lips en de curatoren. Sinds 2013 raakte hij verwikkeld in meer dan honderd civiele juridische procedures bij rechtbanken, gerechtshoven, de Raad van State en de Ondernemingskamer. Daarnaast deed Lips wrakingsverzoeken en startte tuchtzaken. Zijn verzet leverde hem weinig op.

Het Openbaar Ministerie heeft zich nu in de strijd gemengd. De curatoren deden de afgelopen jaren meerdere aangiften tegen Lips en Van Sluisveld, zijn echtgenote. Een daarvan heeft betrekking op schending van de inlichtingenplicht, een strafbaar feit op basis van artikel 194 van het Wetboek van Strafrecht. Het is een relatief licht delict dat gewoonlijk wordt geflankeerd door zwaardere delicten, zoals faillissementsfraude – in juridisch jargon: ‘bedrieglijke bankbreuk’ – waar maximaal 6 jaar cel op staat. Vanwege het complexe dossier en de lange looptijd (Lips werd al in april 2013 persoonlijk failliet verklaard) is de strafzaak opgesplitst. Dit mede op dringend verzoek van Lips. De schending van de inlichtingenplicht vormt nu de proloog; er zal hoogstwaarschijnlijk een vervolg komen wat betreft faillissementsfraude.

De methode-Lips

Tijdlijn: begin linkTijdens de strafzitting blijkt al snel hoe complex de zaak is. De omvang van het inlichtingen-dossier is veelzeggend: liefst 12 mappen, oftewel 8000 pagina’s. De strafklacht omvat onder meer het niet beantwoorden van vragen, het wissen van servers, het verplaatsen van een server naar Dubai, het opslaan van een inboedel in een loods in Knokke en het niet aanleveren van alle administratie. Lips weigert voorts mee te delen op welk adres hij woont en hoe hij zijn levensstijl en juridische procedures bekostigt.

Lips is meerdere keren door de curatoren op hun kantoor ontboden om mondeling toelichting te geven op de boekhouding. Volgens de officier van justitie kwam hij herhaaldelijk niet opdagen, ook toen er nog geen gijzelingsbevel tegen hem was uitgevaardigd. ‘De schending van de inlichtingenplicht duurt tot de dag van vandaag voort,’ aldus de officier van justitie.Tijdlijn: einde link

De officier van justitie spreekt over de ‘methode-Lips’ en de tactiek van ‘de verschroeide aarde’

De officier van justitie spreekt over de ‘methode-Lips’ en de tactiek van ‘de verschroeide aarde’, waarbij Lips alles van waarde voor zijn faillissement wegsluisde. Ook frustreert hij het onderzoek van de curatoren. De officier leest tijdens de zitting een e-mail voor die Lips aan Harrie Boogers stuurde, een Udense fiscalist die een aantal vennootschappen voor hem bestuurde. Lips gaf hem het advies ‘zo min mogelijk informatie te geven’ en bij open vragen van de curatoren altijd ‘wat precies?’ te antwoorden.

Door dergelijke vertragingstactieken is het volgens het Openbaar Ministerie ‘extreem moeilijk’ om de faillissementen af te wikkelen. De administratie heeft een gigantische omvang en Lips ‘behoort de curator daar doorheen te loodsen’. De officier van justitie zegt dat curatoren op achterstand blijven staan en ‘dat bemoeilijkt het maken van reconstructies’. Wat doorsijpelt in de aanklacht: Lips is stronteigenwijs en probeert de tegenpartij zijn voorwaarden op te leggen. Het Openbaar Ministerie is duidelijk: ‘Hij heeft helemaal geen voorwaarden te stellen.’

‘Extreem goed bereikbaar’

De meest duidelijke schending van de inlichtingenplicht vloeit voort uit het feit dat Lips naar Dubai is gevlucht. Daarmee schendt hij niet alleen een eerder vonnis , maar ook zijn verschijningsplicht, want bestuurders van gefailleerde ondernemingen moeten – als de curator daarom vraagt – in persoon verschijnen.

Maar volgens advocaat Koops had Lips een geldige reden om niet te verschijnen. ‘Verschijning stond in zijn geval voor de volle 100 procent gelijk aan vrijheidsberoving.’ Ook zijn er volop alternatieven aangeboden. Zijn cliënt was ‘extreem goed bereikbaar per e-mail, fax, brief, tussenpersonen en telefoon’.

Koops stelt dat Lips wel degelijk goed heeft meegewerkt bij de afwikkeling van faillissementen. Tijdens de zitting wijst hij op een memorandum dat Lips in februari 2015 aan de officier van justitie stuurde. Daarin staat een vragenlijst van accountantskantoor Joanknecht & Van Zelst – ingehuurd door de curatoren – dat à raison van 500 duizend euro onderzoek verrichtte naar het vermogen van Lips. Het memorandum is volgens Koops een ontlastend document: het zou aantonen dat Lips vrijwel alle vragen van de curatoren heeft beantwoord.

Koops vindt het onbegrijpelijk dat dit memorandum niet in het dossier is opgenomen. Hij houdt de rechters voor er nadien geen nieuwe vragen kwamen; in plaats daarvan riepen de curatoren Lips op om op hun kantoor te verschijnen. Dat had volgens Koops maar één doel: gijzeling van zijn cliënt.

Getergde rechter-commissaris

Tijdens de zitting probeert Koops kanttekeningen te zetten bij de (zijns inziens onrechtmatige) beweegreden om Lips te gijzelen.Halverwege de eerste zittingsdag vraagt Koops de rechtbankvoorzitter of hij een kort geluidsfragment mag afspelen. Dat mag.

Lips heeft substantiële bedrijfshandelingen verricht, terwijl eerder was afgesproken dat hij dat achterwege zou laten

Tijdlijn: begin linkHet is een heimelijk door Lips opgenomen gesprek uit augustus 2013 in de raadskamer van de rechtbank Oost-Brabant. Aanwezig zijn Lips, zijn advocaat Ward Aerts, de curatoren Jan Stadig en Flip Schreurs, plus de rechter-commissaris. De rechter is duidelijk ontevreden: Lips heeft substantiële bedrijfshandelingen verricht, terwijl eerder was afgesproken dat hij dat – in het kader van een standstill – achterwege zou laten. De rechter vraagt Lips wat zijn woorden nog waard zijn. ‘Of moeten we constateren dat we niet serieus worden genomen?’

Lips en zijn advocaat zien dat anders, zeggen ze. Dan verliest de rechter-commissaris zijn geduld. ‘Hou toch op zeg, dat is flauwekul,’ briest hij en stuurt vervolgens Lips’ advocaat weg. Lips wil hem volgen en krijgt van de rechter-commissaris te horen: ‘De consequenties zijn voor u.’ Terwijl ze weglopen, mompelen Lips en zijn advocaat tegen elkaar: ‘Wat een eikel.’Tijdlijn: einde link

Het uit de hand gelopen gesprek, waarin de rechter zijn emoties niet kon bedwingen, heeft inderdaad consequenties: er komt een gijzelingsbevel voor Lips. ‘Die gijzeling kan niet los worden gezien van de ruzie met de rechter-commissaris,’ stelt Koops, die zegt dat er veel meer speelde. ‘Het ging niet om inlichtingen, het ging om het overnemen van de macht. Daarin hebben ze elkaar gek gemaakt.’

De machtsstrijd waarop Koops doelt, betreft de ontmanteling van het Lips-concern. De financierende banken wilden, met hulp van de curatoren, vanwege de uitstaande leningen de vennootschappen van het Lips-concern failleren en zodoende de controle overnemen. Maar Lips zette als bestuurder van de ondernemingen de hakken in het zand. Koops zegt dat Lips meewerkte met betrekking tot zijn persoonlijk faillissement ‘maar wél hard de discussie aanging’ over vragen die betrekking hadden op zaken die daarbuiten vielen. ‘De curatoren wilden slaafse gehoorzaamheid en geen gelijkwaardige samenwerking,’ aldus Koops.

Zijn minachting voor de curatoren en de rechter-commissaris steekt Lips niet onder stoelen of banken

Koops neemt de aanwezigen mee in de gevoelswereld van zijn cliënt. Hij vertelt dat Lips een diep wantrouwen ontwikkelde jegens de curatoren en merkt dat ze niet worden beteugeld door de rechterlijke macht en toezichthouders. ‘En het stoort hem het meest dat hij is gecriminaliseerd door de curatoren,’ aldus Koops.

Zijn minachting voor de curatoren en de rechter-commissaris steekt Lips inderdaad niet onder stoelen of banken. Het Openbaar Ministerie citeert een aantal uitspraken. Zo noemde Lips de curatoren ‘etters’ die vooral bezig zijn ‘uren te poepen’. De rechter-commissaris die toezicht hield op zijn persoonlijk faillissement noemde hij ‘corrupt’ en ‘incompetent’.

‘[Lips] heeft alles en iedereen gewraakt, en veel heisa gemaakt. Hij doet ook vaak pijnlijke, of kwetsend bedoelde uitspraken,’ antwoordt Koops, die de rechters voorhoudt dat iemands toonzetting niet strafbaar is. ‘Het gaat om de inhoud.’

Ongeclausuleerd meewerken

Tijdlijn: begin linkDe vooruitzichten voor Lips zijn niet heel goed, gezien eerdere uitspraken in zijn civiele procedures. Het gerechtshof in Den Bosch oordeelde in mei 2014 dat de informatieverstrekking van Lips onvoldoende was. Uit het arrest blijkt dat Lips de curatoren weliswaar verwees naar informatie van bijvoorbeeld het Kadaster en het handelsregister, maar verder de boot afhield. Alleen als de curatoren ‘concrete vragen’ hadden, zou hij die beantwoorden; dat leek hem ‘de meest redelijke en efficiënte manier van werken’. 

Het hof zag dat anders: een failliet moet ongeclausuleerd meewerken. Het hof veegde ook de door Lips en Koops geopperde alternatieve communicatiemiddelen zoals Skype, telefoon en e-mail van tafel. Die vormen geen volwaardig substituut voor de verschijningsplicht. Het hof motiveerde dat door te wijzen op ‘de zeggingskracht van non-verbale communicatie alsmede de mogelijkheid tot het zinvol kunnen stellen van diepgaandere en elkaar opvolgende vragen, zoals in een faillissementsverhoor gebruikelijk is’. Het hof constateerde tot slot dat Lips’ detentieperiode in 2013 ‘de enige periode is geweest waarin een soepele, vlotte informatieverschaffing op gang kwam’.Tijdlijn: einde link

Verzuurde verhoudingen

Anders dan Koops erkent Carolien Noorduyn, de advocaat van Van Sluisveld, dat haar cliënt niet volledig heeft meegewerkt aan de informatieverstrekking. Van Sluisveld was bestuurder van een aantal Lips-ondernemingen. Noorduyn legt de schuld vooral bij de curatoren, die bezig waren met een ‘ordinair machtsspel’ en een ‘nietsontziende jacht’ op haar cliënt. ‘Als zij zeggen “jump” dan moet de failliet zeggen: “How high?” Maar een failliet laat zich niet zo koeioneren,’ zegt Noorduyn.

Lips’ echtgenote spreekt verbitterd over een ‘hetze’ en de ‘Blitzkrieg’ van de curatoren

De gebrekkige medewerking van Van Sluisveld leidde in 2014 tot een paspoortsignalering. Ze kreeg nadien diverse oproepen om naar Nederland te komen om toelichting te geven, maar dat weigerde ze. Noorduyn erkent dat dat haar cliënt daarmee de inlichtingenplicht schond, maar volgens haar had Van Sluisveld een goede reden. Was ze naar Nederland gegaan, dan zou ze zijn aangehouden en zodoende gescheiden worden van haar gezin in Dubai. De kinderen meenemen was geen optie. Haar kinderen waren volgens de advocaat ‘getraumatiseerd’ door het vertrek naar Dubai. Weer ‘even’ teruggaan naar Nederland zou alles oprakelen. Noorduyn stelt dat de curatoren toegang hebben gekregen tot het ‘overgrote deel’ van de administratie en dat de administratie op de verdwenen servers al was overgezet naar de cloud, waartoe curatoren gewoon toegang hadden.

Noorduyn weerspreekt het beeld dat de familie Lips een zorgeloos luxe leventje leidt in Dubai. Van Sluisveld zit opgesloten in het emiraat. Haar (gesignaleerde) paspoort is verlopen, zodat ze niet kan reizen; ze kan geen familie bezoeken en zich niet laten vaccineren tegen het coronavirus, waardoor ze niet meer op straat mag.

Van Sluisveld doet haar beklag in een audioboodschap die ze voor de rechters heeft ingesproken. ‘Ik zie mezelf als slachtoffer,’ zegt ze. Een paar zinnen later spreekt ze verbitterd over een ‘hetze’ en de ‘Blitzkrieg’ van de curatoren. Ze spreekt de hoop uit dat de strafrechters een eerlijk oordeel zullen vellen, maar lijkt weinig fiducie te hebben in een goede afloop. ‘De Arabieren hier hebben het gezegde: “hoop is uitgesteld verdriet.”’

Update 16 februari:

De rechtbank in Zwolle heeft op 15 februari nog niet gevonnist over de vraag of Roger Lips en Astrid van Sluisveld zich schuldig hebben gemaakt aan schending van hun inlichtingen- en/of hun verschijningsplicht. De rechtbank heropent het onderzoek en gaat deels mee in het verzoek van Lips’ advocaat Willem Koops: de rechtbank zal een aantal getuigen verhoren om meer duidelijkheid te krijgen waar Lips concreet is tekortgeschoten in de beantwoording van vragen. De rechters wijzen drie getuigen toe: de curatoren Ruud Dekker, Jan Stadig en Flip Schreurs. Ook het verzoek van Carolien Noorduyn, de advocaat van Van Sluisveld, wordt deels gehonoreerd. Zij mag drie curatoren en een administratief medewerker laten horen. Kortom, een vonnis in de strafzaak is voorlopig nog niet in zicht.