Als het aan de provincie Zuid-Holland ligt, stemt de Rotterdamse gemeenteraad op 31 januari in met een uitbreiding van het Rotterdamse warmtenet naar Leiden. Paul Hofstra, directeur van de Rekenkamer in Rotterdam, roept de raad in een brief echter op te wachten: de Rekenkamer is bezig met een onderzoek naar de uitbreidingsplannen van het Rotterdamse Warmtebedrijf en kan de eerste resultaten pas op zijn vroegst halverwege februari presenteren.

Het gaat al jaren niet goed met het Warmtebedrijf Rotterdam, dat volledig in handen is van de gemeente Rotterdam. Telkens moet er geld bij: in 2011 werd een garantstelling afgegeven voor 104 miljoen euro, in 2014 moest nog eens 12 miljoen euro noodkrediet verstrekt worden. Omdat het warmtebedrijf ook na deze financiële impulsen bleef kwakkelen, werd in 2017 een ‘Herstelplan’ afgekondigd. De helft van het noodkrediet werd omgezet in een gift, en het warmtenet zou richting Leiden uitgebreid worden. Dat levert immers meer klanten op voor het Warmtebedrijf, waardoor het sneller zijn eigen broek moet kunnen ophouden.

De uitbreiding naar Leiden is echter erg kostbaar: de stad ligt op ruim 40 kilometer van de Rotterdamse haven. Om die afstand te overbruggen, zijn goed geïsoleerde en dus dure buizen nodig, die onder meer onder de Nieuwe Maas, twee snelwegen en onder het Lage Bergse Bos door moeten. Volgens het AD is hier een investering van minimaal 100 miljoen euro voor nodig.

In Leiden zullen zo'n 18 duizend woningen aan het warmtenet gekoppeld kunnen worden. Als het daarbij blijft, betekent dat een investering van minimaal 7.500 euro per woning. Dat is veel geld. Ter vergelijking: onlangs werd Shell Pernis aan het Rotterdamse warmtenet aangekoppeld, waardoor 16 duizend woningen in Katendrecht van stadsverwarming kunnen worden voorzien. De investering hiervoor bedraagt, mede omdat de afstand van de erfgrens van Shell naar de bestaande hoofd-warmteleiding van het Warmtebedrijf slechts 2,5 kilometer meet, slechts 16 miljoen euro. Oftewel: 1.000 euro per woning.

Eerder schreef ik op deze site al dat het verwarmen van huishoudens met warmte van de petrochemische industrie in de Rotterdamse haven van alle opties voor een grootschalig hogetemperatuur warmtenet wellicht de beste is. Anders dan bij elektriciteitscentrales is hier namelijk het meest sprake van restwarmte (die niet op een andere manier benut kan worden) en anders dan bij afvalverbranders lijkt de warmte hier de komende decennia voldoende beschikbaar.

Maar het is de vraag of een aankoppeling van een relatief klein aantal huizen 40 kilometer verderop de beste investering is. Zijn er in Rotterdam of in gemeenten dichter in de buurt geen wijken te vinden die eerst aangekoppeld kunnen worden?

Omdat de gemeente de nodige financiële risico's loopt met het Warmtebedrijf, besloot de Rotterdamse Rekenkamer afgelopen zomer om een onderzoek in te stellen. Daarin staan twee vragen centraal: hoe kwam het plan tot stand? Een hoe wenselijk is de uitbreiding naar Leiden? 

Omdat de Rotterdamse gemeenteraad nu onder druk gezet wordt om over die uitbreiding zijn fiat te geven, heeft Hofstra besloten om de antwoorden op die tweede vraag met spoed naar buiten te brengen. Dat lukt echter niet voor medio februari: de Rekenkamer is gebonden aan allerlei wettelijke bepalingen, waarbij eerst de ambtenarij en vervolgens de bestuurders om wederhoor moet worden gevraagd. Dat duurt enkele weken.

Als het aan havenwethouder Adriaan Visser ligt, wordt hierop niet gewacht. Zijn woordvoerder laat weten: ‘Het voorstel dat nu bij de raad ligt is volgens het college het beste voor de energietransitie in Rotterdam en voor de Rotterdammer. Ons advies aan de gemeenteraad blijft om gezien de voortgang van het project voor eind januari een besluit te nemen. De aanbesteding kan in dat geval op 1 februari starten. Een eventueel alternatief plan van de Rekenkamer gaat in elk geval leiden tot veel vertraging. We moeten onze afspraken met andere partijen zoals de Provincie Zuid-Holland wel netjes nakomen.’

Het Warmtebedrijf is iets minder stellig: 'Natuurlijk vinden wij de uitbreiding naar Leiden een mooie kans. Maar als blijkt dat de gemeenteraad voordat een definitief besluit genomen wordt nog even het rapport van de Rekenkamer afwacht, dan zien wij daarna wel weer of dat invloed heeft op onze planning. Wij hopen eind januari door te kunnen, maar de zaken lopen zoals ze lopen.'

Paul Hofstra van de Rekenkamer hoopt juist wel dat de Rotterdamse gemeenteraad de stemming nog even uitstelt. ‘Welk besluit ze ook nemen,’ zegt hij over de telefoon, ‘het lijkt me in ieders belang om een zo goed geïnformeerd besluit mogelijk te nemen.’

Donderdag 17 januari wordt de brief van de Rekenkamer in de raadscommissie Majeure Projecten besproken. Vermoedelijk wordt dan het besluit genomen om de stemming al dan niet uit te stellen. In een naschrift onder dit artikel (en op Twitter) zal ik je van de voortgang hiervan op de hoogte houden.

UPDATE 18 januari: Rotterdamse gemeenteraad wil beslissing over uitbreiding warmtenet niet uitstellen

De Rotterdamse gemeenteraad gaat op 31 januari hoogstwaarschijnlijk een besluit nemen over de uitbreiding van het warmtenet naar Leiden. De oproep van de Rotterdamse Rekenkamer om nog enkele weken te wachten wordt daarmee niet gehonoreerd. Wel wordt nog gekeken of nog bepaalde voorwaarden aan het raadsbesluit gekoppeld kunnen worden.

Directeur van de Rekenkamer Paul Hofstra, die tijdens de commissievergadering zijn oproep kwam toelichten, had te maken met een groot nadeel. Hij kon inhoudelijk nauwelijks iets zeggen over de conclusies van zijn onderzoek. De oorzaak: hij moet nog ambtelijke en bestuurlijke wederhoor toepassen, voordat hij iets over de inhoud openbaar mag maken. Het enige dat hij de raadsleden kon meegeven: 'Ik denk dat onze informatie de moeite van het wachten waard is.'

De directeur van het Warmtebedrijf kon ondertussen wél aannemelijk maken dat uitstel van het raadsbesluit met enkele weken kan leiden tot vertraging in de aanleg van meerdere maanden. Dit heeft een technische oorzaak: om het warmtenet aan te leggen moeten negentien dijken worden doorboord – en dat is in de wintermaanden (het zogeheten 'gesloten dijk-seizoen') verboden. In de huidige planning zou na de zomer begonnen worden met de aanleg, de enkele weken uitstel zouden dat onmogelijk maken. Volgens wethouder Adriaan Visser zou de financiële schade hiervan in de miljoenen lopen. 

Daarom lijkt de raad op voorspraak van Leefbaar Rotterdam-raadslid Gerben Vreugdenhil nu aan te sturen op een situatie waarin zowel de kool als de geit zoveel mogelijk gespaard wordt. Daarbij wordt op 31 januari wél een investeringsbesluit genomen, waarbij de gemeenteraad naar het zich laat aanzien instemt met de uitbreiding naar Leiden. Met dit besluit in de hand kan het Warmtebedrijf de aanbestedingsprocedure beginnen en loopt het geen vertraging op. 

Aan het investeringsbesluit worden dan wel een aantal voorwaarden gekoppeld, met name over de financiering van de uitbreiding. Als externe financiers naar aanleiding van het rapport van de Rekenkamer minder (of tegen hogere kosten) geld in het warmtenet willen steken, en er dus meer geld van provincie of gemeente nodig is, dan moet de gemeente nog op zijn besluit kunnen terugkomen. Dat kan dan niet meer via de gemeenteraad, daar is het investeringsbesluit dan al genomen. Wel kan de gemeente in zijn rol als aandeelhouder dan nog een bocht maken. 

Wethouder Visser vindt het een interessant voorstel, maar moet nog kijken of het investeringsbesluit dusdanig kan worden aangepast, dat deze voorwaarden erin terugkomen. Vervolgens is het (op 31 januari dus) aan de gemeenteraad.