Er is in Rotterdam een referendum in de maak over de gemeentelijke Woonvisie. Na de referenda over Oekraïne en Brexit zullen ze in Rotterdam zeker op hun hoede zijn. Een referendum blijkt geen activistische hobby, maar een uiting van een serieus onbehagen onder de bevolking. Zeker bij een hoge opkomst en een voor de bestuurders ongunstige uitslag, is het haast onmogelijk om de terechtwijzing van de kiezer te negeren. Zelfs bij een raadgevend referendum.

Onnavolgbaar

Dat in ogenschouw genomen, kan er voor Ronald Schneider, namens Leefbaar Rotterdam wethouder van Stedelijke Ontwikkeling en Integratie, een lastige situatie ontstaan. De wethouder wil schuiven met de verhouding tussen bewoners uit de middenklasse en Rotterdammers met lagere inkomens, ten gunste van de middenklasse. Hij wil de nieuwe verhouding bereiken door het aantal sociale woningen te verlagen en extra woningen in het middensegment toe te voegen. In 2014 waren er op basis van WOZ-waarden 132.000 woningen in het segment ‘middelduur/duur,’ tegen 167.000 in de categorie ‘goedkoop’. De in de Woonvisie voor 2030 beoogde verhouding is respectievelijk 168.000 en 148.000.

Waarom vindt Schneider dit noodzakelijk? Via een onnavolgbare redenering komt hij tot de conclusie dat er bij elkaar eigenlijk veel te veel sociale huur- en goedkope koopwoningen (koopwoningen met een WOZ-waarde tot 122.000 euro) zijn in Rotterdam. Dat er voor corporatiewoningen wachttijden gelden van meer dan vier jaar, laat hij buiten de redenering. De wethouder schrijft die lange wachttijd toe aan vervuilde bestanden en aan mensen die staan ingeschreven ‘voor het geval dat’. Op zich klopt dat, blijkt uit een recent RIGO-onderzoek, maar voor een woning met een redelijke kwaliteit moet je toch een jaar of twee uittrekken. Ook die periode duidt niet op een overschot.

Waar die ‘overtollige’ sociale huurders naartoe moeten, is niet duidelijk. Er leeft in Rotterdam echter al langer groot ongenoegen over het beleid van randgemeenten als Barendrecht en Capelle aan den IJssel. Die zouden wel met veel egards uitwijkende Rotterdamse middenklassers welkom heten, maar door nauwelijks sociaal te bouwen de lagere inkomens juist weren. Schneider ziet vast mogelijkheden om met power play binnen de nieuwe woningmarktregio Rotterdamse sociale huurders naar de randgemeenten te laten afvloeien.

Formulering

Over de formulering van de vraagstelling zal zeker gesteggeld worden

De voorstanders van het Woonreferendum hebben op 24 juni aan de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb 13.591 handtekeningen aangeboden, en dat is ruimschoots voldoende voor een referendum. Na de zomer gaat de gemeenteraad een vraagstelling formuleren. Daarna moet binnen 13 weken het referendum plaatsvinden.

De exacte formulering van de vraagstelling is belangrijk. Het maakt nogal uit of op het formulier staat ‘heeft u vertrouwen in de Woonvisie van wethouder Schneider?’ of ‘vindt u het juist als de wethouder 20.000 sociale woningen aan het bestand onttrekt?’ Over de formulering van de vraagstelling zal zeker gesteggeld worden.

Mandaat

Een referendum van dit type blijft een merkwaardig verschijnsel. Een wethouder heeft immers van de kiezer het mandaat gekregen om naar eer en geweten het beste voor de stad te doen. Waarom zou je dat mandaat dan ondergraven met een referendum? Je doorkruist daarmee een beleid dat democratisch is gelegitimeerd — het beleid van wethouders wordt immers voorgelegd aan de Gemeenteraad, en die heeft het laatste woord. In dit geval zijn er echter goede redenen te bedenken waarom een volksraadpleging op zijn plaats is.

Om te beginnen kun je je afvragen of Schneider niet de wethouder van alle Rotterdammers hoort te zijn. Met zijn beleid zegt hij in feite dat hij een bepaalde categorie Rotterdammers voor een deel kwijt wil. Hij gedraagt zich als een manager van een productiebedrijf, die besluit zich te richten op producten met een hoge toegevoegde waarde en daarom de afdeling bulkproducten in de etalage zet. Dat is voor een wethouder een beleidslijn waar je vraagtekens bij kunt zetten. Een stad is immers geen bedrijf. En mocht er al een duidelijke overeenkomst bestaan tussen de twee, dan zijn in een democratie de kiezers je aandeelhouders en niet je werknemers. Aandeelhouders kun je niet wegsturen.

Ronkende passages

Een ander punt is dat in het verkiezingsprogramma van Leefbaar Rotterdam niets over de sloopplannen valt te lezen. Er staan wel allerlei ronkende passages in, als: ‘Geen plannen smeden over de hoofden van Rotterdammers heen. Rotterdam moet in de eerste plaats weer herkenbaar worden voor de Rotterdammers. Bruisend en gezellig.’

‘Hoedt u voor partijen die over uw hoofd willen blijven beslissen en geld uitgeven aan zaken die vooral politici een goed gevoel geven’

Een andere mooie passage: ‘Wij van Leefbaar Rotterdam weten één ding: dat wij niet beter weten dan uzelf wat u prettig of onprettig vindt aan uw wijk. En wat wel of niet voor verbetering in aanmerking komt. Hoedt u voor partijen die over uw hoofd willen blijven beslissen en geld uitgeven aan zaken die vooral politici een goed gevoel geven, maar niet u.’ Deze zin zou gelezen kunnen worden, als een regelrechte waarschuwing tegen mensen als wethouder Schneider.

Er is één passage die met een beetje fantasie kan worden gelezen als een vooruitblik op de huidige plannen van de wethouder: ‘Er zijn genoeg stadswijken die de potentie hebben om aantrekkelijk te zijn voor jonge gezinnen, jongeren en (afgestudeerde) academici. Wij zullen heldere keuzes maken om bepaalde wijken in die richting verder te ontwikkelen.’ Weinigen zullen hieruit hebben begrepen dat ‘heldere keuzes maken’ betekent 20.000 sociale woningen onttrekken aan het bestand.

Een interessante paradox is dat het electoraat van Leefbaar Rotterdam voor een aanzienlijk deel bestaat uit lager opgeleiden. Veel van die mensen zullen zelf in sociale huurwoningen zitten. Die kiezers wisten vast niet dat de partij het aantal sociale huurwoningen agressief wil verminderen. Ze zullen zich misschien bij nader inzien op hun hoofd krabben en zich afvragen wat dit gaat betekenen voor hun kinderen en kleinkinderen.

Mitsen en maren

Woningcorporaties klinken intussen voorzichtig positief over de plannen van de wethouder. Dat past ook binnen de nieuwe verhoudingen, waarin de wethouder de dominante partij is. Wel zijn er wat mitsen en maren geuit. Zo hebben de vier grote corporaties aangegeven niet in te kunnen gaan op het verzoek van Schneider om 100 miljoen euro verlies voor hun rekening te nemen. Dit bedrag hangt samen met de renovatie- en sloop/nieuwbouwprojecten van woningen in particulier bezit. Dat is geen toegestane activiteit volgens de nieuwe Woningwet, aldus de corporaties.

Corporaties vinden het moreel onaanvaardbaar om door huurders opgebracht geld  aan particuliere projecten te besteden

Daarbij vinden corporaties het moreel onaanvaardbaar om door huurders opgebracht geld te besteden aan particuliere projecten. De wethouder had uit hoofde van zijn functie moeten weten dat de tijd dat corporaties stoomschepen konden opknappen en universiteitscampussen bouwen met maatschappelijk gebonden kapitaal, definitief voorbij is.

Prestatieafspraken

Volgens Burgit van Huuksloot van de referendumorganisatie wordt pas echt duidelijk waar de corporaties staan als er inzicht komt in het bod dat ze hebben gedaan aan de wethouder. Dit bod vormt een van de uitgangspunten van de onderhandelingen over prestatieafspraken tussen de wethouders, de corporaties en de vertegenwoordigers van de huurders. Deze biedingen liggen al bij de wethouder, maar zijn nog niet openbaar.

Uit hun communicatie met de wethouder blijkt al dat de corporaties geen bezwaar hebben tegen het laten doorstromen van goedkope scheefhuurders, maar ze eisen wel een goede oplossing voor deze groep. Verder zijn ze niet van plan om middelhuurwoningen te bouwen in zogenoemde focuswijken. Het bouwen van woningen met een middelhuurkwaliteit met een sociale huur, achten de corporaties evenmin een corporatietaak.

Een brief aan de wethouder van 29 maart 2016 sluiten de gezamenlijke corporaties af met: ‘De inzet op deze onderwerpen zal niet altijd zijn zoals de gemeente vraagt. Dit zal tot uiting komen in het bod van de corporaties en de onderhandelingen over prestatieafspraken. Wij zullen echter naar draagkracht een bod op de woonvisie doen dat maximaal bijdraagt aan het realiseren van aantrekkelijke en onderscheidende woonmilieus. Ons bod zorgt voor een woningvoorraad met toekomstwaarde en borgt tegelijk dat er voldoende betaalbare woningen beschikbaar zijn voor hen die dat nodig hebben.’

De wethouders zal uit deze passage niet hebben kunnen opmaken of de corporaties hem steunen of hem juist willen dwarsbomen.

Tandenknarsen

Alle links georiënteerde politieke partijen zijn zonder voorbehoud tegen de plannen van de wethouder. De SP staat daarin vooraan. De organisatoren van het referendum bevestigen dat deze partij behulpzaam is geweest bij het op de rails krijgen van de referendumactie. Ook de PvdA, GroenLinks, de islamitische partij Nide en de Partij voor de Dieren zijn tegen sloop.

D66, CDA en Leefbaar vormen de coalitie en zullen de wethouder dus waarschijnlijk steunen. Dat zou betekenen dat het college, ongeacht de uitslag, iedere uitkomst naast zich neer kan leggen. Maar George Verhaegen, de woordvoerder van de referendumorganisatie, zegt contact te hebben gehad met alle fracties in de gemeenteraad. Ze hebben volgens Verhaegen bijna allemaal gezegd dat een tegenstem niet zonder gevolgen kan blijven. Verhaegen: ‘Ook de fractievoorzitter van Leefbaar heeft dat gezegd’.

De wethouder zelf zegt dat hij blij is met het referendum, omdat alle aandacht voor de Woonvisie hem de mogelijkheid biedt om alles nog eens heel goed uit te leggen aan de kiezer. Dat klinkt mooi, maar in werkelijkheid zal hij vermoedelijk tandenknarsen over alle tegenwerking.

Op de winkel passen

Op de vraag wat de wethouder gaat doen als het referendum negatief uitpakt, antwoordde zijn woordvoerder: ‘Hij wil zich daar pas mee bezighouden, als het zover mocht komen.’ Daarmee is hij dus veel minder duidelijk dan zijn fractievoorzitter, maar hij wil nu uiteraard niet defaitistisch overkomen.

Voor Schneider zou een overtuigende afkeuring van zijn Woonvisie zonder meer een enorme domper zijn. Hij wil als nieuwe wethouder graag daadkracht uitstralen met het spectaculaire sloop- en nieuwbouwplan, dat het hart vormt van de Woonvisie. Zonder dat element wordt het tot de volgende gemeenteraadsverkiezingen vooral op de winkel passen. Hij is dan over de helft van zijn termijn en min of meer demissionair.   

George Verhaegen zegt dat de mensen achter het referendum er alle begrip voor hebben dat de wethouder veel meer bewoners uit de middenklasse wil aantrekken. ‘Ik begrijp dat dat belangrijk is voor de betaalbaarheid van de voorzieningen in de stad, maar ik begrijp niet waarom dat ten koste moet gaan van Rotterdammers met een laag inkomen. Er is ruimte genoeg om woningen in alle categorieën te bouwen.’