Wij Nederlanders mogen onszelf graag voor de gek houden. We denken bijvoorbeeld dat we onze huidige energiesituatie, waarin zeven van de acht miljoen Nederlandse huishoudens volkomen afhankelijk zijn van één unieke soort aardgas — te weten die uit het steeds problematischere Slochteren-veld — zelf gecreëerd hebben. Of dat de Staat in de jaren zestig zelf de regie had over de aanleg van ons gasnet.

De realiteit is anders. Onze Slochteren-verslaving danken we grotendeels aan één Amerikaan: de inmiddels overleden Exxon-ingenieur Douglass Murray Stewart.

In de aardgasdocumentaire “Een geschenk uit de bodem” van Paul Cohen en Martijn van Haalen verkoopt Stewart zichzelf als een goedbedoelende techneut. Kijk je echter in zijn autobiografie, dan wordt duidelijk dat niemand de moderne Nederlandse en West-Europese energiegeschiedenis meer beïnvloed heeft dan hij.

Commerciële truc

In het Texas van de jaren vijftig fakkelde ExxonMobil (toen nog Esso) grote hoeveelheden aardgas af. Het werd gezien als afvalproduct van oliewinning, net als benzine dat ooit heette te zijn. Stewart overtuigde de oliereus er echter van het Texaanse aardgas te distribueren en te verkopen. Dat leverde een aardige duit op.

Diezelfde commerciële truc herhaalde hij in Nederland. Stewart liet zich daarvoor naar eigen zeggen inspireren door John D. Rockefeller, de oprichter van Standard Oil: Rockefeller verkocht de Chinezen begin 20e eeuw miljoenen petroleumlampen onder de kostprijs, en creëerde zo een reusachtige behoefte aan zijn olie.

Dat kon ook met gas, moet Stewart gedacht hebben. In 1959 was Slochteren het op één na grootste gasveld ter wereld; Nederland was dankzij haar grote bevolkingsdichtheid de perfecte plek om een aardgasnet aan te leggen. Stewart rekende de Nederlandse Staat voor dat ze door direct gas aan huishoudens te verkopen, drie keer zoveel kon verdienen dan wanneer ze het aan elektriciteitscentrales verkocht. De Staat zou 75 procent van de winst krijgen en zag het plan van Stewart dus wel zitten.

Met de Staat en de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) als vehikel, legden Exxon en Shell brutaalweg zelf pijpleidingen aan naar alle huizen in Nederland. In 1963 werd de Gasunie opgericht; voordat het jaar om was, lag er al een gaspijp van Groningen naar Maastricht. Sindsdien wordt Slochteren-gas deur aan deur verkocht, ook bij onze ooster- en zuiderburen. 

We dansen nog steeds naar de pijpen van Exxon en Shell

Sinds de jaren zestig exporteren we daarom 28 miljard kuub aardgas. We importeren nu al 29 miljard kuub, die we bewerken en deels weer exporteren; dit om aan onze verplichtingen te voldoen. Of, liever gezegd, aan de exportverplichtingen van Slochteren-gas die Exxon en Shell in de jaren zestig zijn aangegaan.

Maar sinds een paar maanden heeft de Staat door dat Groningen al decennia langzaam aan het verkruimelen is. De Staat heeft daarom besloten om op termijn niet meer dan 12 miljard kuub gas per jaar te gaan produceren uit het Slochteren-veld.

Maar Nederland zit daardoor wel met een probleempje: we verbruiken zelf zo’n 26 miljard kuub voor het verwarmen van huizen, scholen en fabrieken. Willen we daarnaast ook nog 28 miljard kuub blijven exporteren, dan moeten we in totaal dus 54 miljard kuub gas binnen krijgen. Dat we nu nog maar twaalf miljard kuub gaan produceren uit Slochteren, betekent domweg dat we de rest zullen moeten importeren.

Er zijn geen realistische alternatieven

Intussen denken zo’n honderd Nederlandse gemeentes dat ze na 2030 van hun Slochteren-verslaving af zijn. Maar gezien de track record van gemeentes en hun beloftes, twijfel ik er sterk aan dat dit ook daadwerkelijk zal gebeuren. Zo nam Rotterdam zich in 2007 voor om zijn CO2-uitstoot per 2025 met 50 procent te hebben teruggeschroefd. Maar wat blijkt: intussen zijn die emissies meer dan 30 procenthoger dan tien jaar geleden. En zo zijn er meer voorbeelden.

Een andere reden om skeptisch te zijn: om tegen 2030 van Slochteren-gas afgekickt te zijn, zouden we elke week ongeveer 10.000 woningen van het gas moeten afsluiten. Daar komt nog maar weinig van terecht.

En misschien is het ook helemaal niet zo’n goed idee. Ten eerste is je huis verwarmen op elektriciteit duurder dan op gas; ten tweede zouden we, om al die elektriciteit te genereren, eigenlijk geen andere keus hebben dan onze kolencentrales weer aan te zwengelen.

Aan duurzame energie zijn we immers nog lang niet toe. We maken weliswaar rap vorderingen met de aanleg van een wind- en zonne-infrastructuur, maar die is pas over dertig jaar operationeel. En, een groter probleem: vooralsnog kunnen we stroom niet opslaan. Als het zo hard vriest als vorige week, is de zon niet effectief en waait het niet hard genoeg om onze huizen, scholen en fabrieken warm te krijgen. En we mogen het dan heerlijk vinden om de thermostaat ’s nachts niet onder de twaalf graden te zetten, maar ’s nachts schijnt de zon niet.

Een waterstofeconomie is luchtfietserij

Zijn er andere alternatieven? Een waterstofeconomie is luchtfietserij: waterstofgas mag dan een prima energiedichtheid per gewicht hebben, die dichtheid is heel slecht per volume. Je hebt dus grotere tanks nodig om het op te slaan, dan wanneer je duurzaam aardgas zou maken. Bovendien zijn die tanks veel duurder, want waterstofgas is extreem corrosief. Om met de woorden van Elon Musk te spreken: 'aardgas is handiger'.

En biomassa dan? Nu ja, dat kan, maar dat zouden we moeten importeren. En laat zeeschepen nu net de grootste vervuilers op aarde zijn.

Toch maar gas dus. Dit verhaal geldt ook voor onze industrie.

Dat wordt gas importeren dus. Van Noorwegen?

Er zijn officieel drie mogelijkheden om gas te importeren. De meeste analyses die ik lees noemen Noorwegen, Rusland en LNG uit het midden-oosten als optie. Stiekem is alleen Rusland momenteel een optie, maar zoals gezegd: we houden onszelf graag voor de gek. 

Kenner van de internationale fossiele-brandstoffenhandel dr. Cyril Widdershoven denkt dat we ook in 2018 weer veel minder regie hebben dan we onszelf voorspiegelen. Zo had Nederland volgens Widdershoven begin deze eeuw een prima gasrelatie met Noorwegen: er was zelfs sprake van aanleg van een extra aardgasleiding, speciaal voor ons land. Maar de Groninger aardbevingen waren toen buiten Groningen nog geen issue, en de Staat waande zich in een sterke onderhandelingspositie. De besluitwilligheid was derhalve laag.

De Noren staan niet echt te springen om ons uit de brand te helpen

Het proces ging zo traag, dat Noorwegen uiteindelijk maar een gaspijp naar Duitsland legde. Ons Noorse gas komt dus theoretisch uit Noorwegen, maar in de praktijk uit Duitsland. Sindsdien staan de Noren niet echt te springen om ons uit de brand te helpen.

Liquid Natural Gas dan? Amerika, Qatar of Egypte?

Maar we hoeven niet per se aardgas uit een pijpleiding te trekken: je kunt het ook samenpersen tot Liquid Natural Gas (LNG) en het vervolgens verschepen. Je moet dan wel een speciale haven bouwen om dat LNG veilig over te pompen en op te slaan.

Nu heeft Rotterdam sinds het begin van dit decennium zo’n LNG-haven, maar vooralsnog is daar nog maar weinig van te zien: sinds de aanleg van de Rotterdamse LNG-haven hebben er nog geen 100 schepen aangemeerd. LNG is momenteel rond de 1 procent van de totale op- en overslag van brandbare vloeistoffen in Rotterdam. 

LNG is samengeperst “normaal” gas. Dat gas wordt overal ter wereld gebruikt, behalve in het gebied dat verslaafd is aan Slochteren-gas. En dus gebruiken wij het in Nederland vooralsnog vooral als dieselvervanger voor vrachtwagens.

Om van LNG het soort gas van te maken dat bij Slochteren uit de bodem komt, moet het verdund worden met stikstof. En dat is pas mogelijk als de geplande uitbreiding van de stikstoffabriek in Zuidbroek operationeel wordt.

De Rotterdamse LNG-terminal heeft een capaciteit van 12 miljard kuub LNG per jaar; omdat LNG 600 keer zo compact is als aardgas, dekt een deel van de capaciteit van Rotterdam onze aardgasbehoefte dus al ruim. Maar Rotterdam is nog niet lang operationeel, en Zuidbroek nog lang niet.

Ook hebben we nog met niemand een grote LNG-deal. Zowel de Amerikanen (dankzij fracking) als Shell Qatar hebben grote voorraden LNG in de aanbieding. Maar Donald Trump is net een handelsoorlog begonnen met de EU en Qatar was vorig jaar plots verdacht van terrorismefinanciering en een paria in de Arabische wereld. Hoe terecht die verdachtmakingen zijn, is nog altijd niet helemaal duidelijk. 

Goed: LNG importeren uit de VS of Qatar mag dan niet onmogelijk zijn, erg handig is het ook niet. Er zijn echter meer smaken dan terreur- of schaliegas. Volgens Widdershoven zou het interessant kunnen zijn voor Nederland om het gesprek met Egypte aan te gaan. Dat land gaat binnen een jaar LNG exporteren, afkomstig van offshore aardgasvelden bij Israël en Cyprus.

Misschien moeten we stoppen met speculeren en naar de krantenkoppen kijken

Nederland heeft goede diplomatieke banden met deze landen, maar om het gesprek met Egypte aan te gaan, zullen we wel eerst onze kanttekeningen bij het presidentschap van Abdul Fatah al-Sisi moeten laten varen. En, als het even kan, iemand anders op diplomatieke missies sturen dan onze huidige minister van Buitenlandse Handel Sigrid Kaag. Kaag is namelijk getrouwd met de Palestijnse diplomaat Anis al-Qaq, en diens verleden ligt niet helemaal lekker in Egypte.

Dus het wordt Rusland

Misschien moeten we even stoppen met speculeren en naar de krantenkoppen kijken: de Rotterdamse LNG-haven schoot afgelopen week het koude-lijdende Nederland te hulp met een flinke dot Russisch LNG. Blijkbaar hebben we wat LNG betreft dus al goede contacten met de Russen.

En niet alleen wat LNG betreft. Het Russische bedrijf Gazprom maakte vorige week bekend dat het in de afgelopen weken een absoluut recordvolume aan aardgas geëxporteerd heeft naar Europa, dat — zoals je hebt gevoeld — kampte met extreme vriestemperaturen. De Russische gasvoorraden zijn schier oneindig en er ligt toch al een dikke gaspijpleiding van Rusland naar onze regionen; via die pijpen importeren we op dit moment ook al bijna 4,5 miljard kuub Russisch gas.

Om Oekraïense toestanden te voorkomen, zullen we misschien echter wel van onze kansel af moeten komen, en wat minder hard moeten piepen over mensenrechten en vlucht MH17.

Dat klinkt hypocriet, maar dat zijn we toch al. Vrijwel alle Europese landen belijden immers met de mond dat ze voor groen gaan, maar ondertussen investeren Duitsland en Nederland stevig in een verdubbeling van de capaciteit van de Nord Stream-pijpleiding, Nord Stream 2 geheten.

Met andere woorden: de Nederlandse overheid mag dan beweren dat we tegen 2050 helemaal duurzaam zullen zijn, ondertussen werken overheidsbedrijven wel aan een enorme pijpleiding die Russisch gas naar Duitsland (en dus naar ons) gaat pompen.

We hebben ons in de jaren zestig maar al te graag door Douglass Stewart en Exxon exportcontracten laten aanpraten voor ons van de wereldstandaard afwijkende Slochteren-gas. En niet zonder voordeel: we hebben er onder meer onze verzorgingsstaat van betaald.

Maar om aan deze contracten te blijven voldoen (en zodat onze neuzen er niet af vriezen), pompen we nu al steeds meer aardgas uit Rusland om te bewerken. Wat denk je dat er gebeurt als we naar 12 miljard kuub gaan? Nu ja: Poetin zal dat allemaal prima vinden, zolang we maar niet zeuren.

Als we geen alternatieven ontplooien, wordt Nederland een verdeelcentrale voor Russisch gas

De plannen voor Nord Stream 2 zijn al goedgekeurd door onze Duitse buren, dus it giet oan. Steeds meer Nederlandse bedrijven wachten het initiatief van de overheid niet af, en kopen nu al direct van Gazprom.

De stapel rapporten over Nederland als gasdealer van Europa, met grote eigen ondergrondse voorraden — het zogenaamde Gasrotonde-plan — kan in de la blijven liggen: die visie is rap achterhaald door de praktijk. We kunnen niet onder onze buitenlandse contracten uit, en komen dus jaarlijks tientallen miljarden kubieke meters aardgas tekort. Tenzij we initiatieven ontplooien op het gebied van LNG, of onze banden met Noorwegen aanhalen, wordt Nederland een verdeelcentrale voor Russisch gas. Dat we natuurlijk wel eerst nog even moeten verdunnen tot Slochteren-gas, anders hebben onze huishoudens en onze gasvrienden in het buitenland er niks aan.

Dit is geen angstaanjagende voorspelling: eigenlijk is het nu al de praktijk van alledag in Europa. Maar in Nederland hebben we onze ogen er voor dichtgehouden. Mijn collega-aardwetenschapper dr. Jilles van den Beukel publiceerde in 2017 de onderstaande grafiek, die hij baseerde op zelf vergaarde cijfers van Gazprom en gaswinningscijfers van de NAM.

Het lijkt me dat deze figuur voor zichzelf spreekt: van een volkomen afhankelijkheid van Slochteren-gas, lijken we te gaan naar een volkomen afhankelijkheid van tot Slochteren-proporties verdund Russisch gas.

De voortvarendheid waarmee we op het moment Russisch gas inkopen, lijkt een beetje op snoep aannemen van een vreemde man: dat begint ook altijd heel leuk. Wie echter wil weten hoe betrouwbaar Rusland als zakenpartner is, hoeft maar naar het nieuws te kijken. Zaterdag werd bekend dat Poetin alwéér de gaskraan naar Oekraïne dicht draait. Alle scholen in dat land zijn tot volgende week gesloten; Oekraïense centrales draaien momenteel op olie. 

Daarom vind ik het op zijn zachtst gezegd vreemd dat GasTerra blijkbaar nu al de officiële importpartner van Gazprom is in Nederland. Het lijkt me verstandig om een plan B én een plan C te hebben, wat onze neuzen eraf vriezen betreft.

We hebben op dit moment, om ons Slochteren-aardgasverslaafde landje draaiende te houden en onze buurlanden aan hun fix te helpen, geen andere keuze dan Groningen verder te laten verkruimelen. Dat blijft zo, tot Zuidbroek meer stikstof kan maken. Er is geen plan B, laat staan een plan C.

Oftewel: doordat we Douglass Stewart op zijn blauwe ogen geloofd hebben, zitten we nu met flinke gebakken peren. Laten we daar een les uit trekken.

Misschien moeten we toch maar eens gaan praten met de Noren of de Egyptenaren. Op een toontje lager, welteverstaan.