Nog een paar weken sleutelen en dan kan ‘het snelste en langste aluminium jacht ter wereld’ de zee op. Althans, daar gaat bouwer Heesen Yachts in Oss nog steeds van uit. 

In de haven van Harlingen ligt de Galactica Cosmos, een 80 meter lang drijvende Las Vegas-paleis vol futuristische foefjes. Met een beach bar, een zwembad met glazen bodem, een waterval, een kristallen lift en een helikopterdek dat met een druk op de knop transformeert tot een openluchtbioscoop. De eigenaar is een Russische olie-oligarch: Vagit Alekperov. Hij gaf Heesen Yachts drie jaar geleden opdracht het luxejacht te bouwen. Kosten 100 miljoen euro.

Sleutelbeurt

Gelukkig voor Heesen: deze oliebaron staat (nog) niet op sanctielijst van de EU. Want dan kan het zomaar gebeuren dat het schip wordt ingenomen en de werkzaamheden gestaakt moeten worden. In sommige havens liggen de superjachten van Russische rijkaards met te nauwe banden met president Poetin al aan de ketting.

In Hamburg werd woensdag de Dilbar, het superjacht van Alisher Usmanov geconfisqueerd nadat de ijzer-, koper-, en staalmagnaat op de sanctielijst werd gezet. Als gevolg van de inbeslagname kwamen werknemers niet meer opdraven bij Blohm+Voss, de werf waar veel Russische miljonairs hun jachten ‘s winters onderbrengen voor een sleutelbeurt.

Onder meer het schip van Vladimir Poetin – Graceful – was er tot een paar weken nog te zien. Maar vlak voor het uitbreken van de oorlog liet Poetin het verschepen van Hamburg naar Kaliningrad, een haven op Russisch territorium.

Niet iedere oligarch kon zijn bezit tijdig veiligstellen. Op vrijdagavond werd in de Italiaanse haven Imperia de Lady M van Aleksei Mordashov op last van de politie ingerekend. Mordashov, eigenaar van staalproducent Severstal en aandeelhouder van reisgigant TUI, staat op de sanctielijst van de EU.

Ook elders in Italië werd een jacht ingenomen. In San Remo legde de politie Gennady Timchenko’s jacht Lena aan de ketting. Timchenko, een Poetin-vertrouweling, heeft belangen in olie en petrochemie en is volgens het zakenblad Forbes goed voor 15 miljard euro.

Pronkstuk

De Franse autoriteiten namen eerder al de Amore Vero, het jacht van Igor Sechin, de ceo van oliereus Rosneft, in beslag. Sechin was tussen 2008 en 2012 vicepremier onder Poetin en verwierf vanwege zijn meedogenloze karakter de bijnaam Darth Vader van de Russische politiek. De mannen, die elkaar kennen van de Russische veiligheidsdienst FSB, zouden nog dagelijks contact hebben. 

Sechins Amore Vero van 108 miljoen euro lag in de Zuid-Franse haven La Ciotat voor een onderhoudsbeurt van drie maanden toen het ministerie van Economie en Financiën het opeiste. Het verdacht de eigenaar ervan te willen wegvaren – net als Poetin deed met de Graceful.

Amore Vero is een pronkstuk van de Nederlandse jachtenbouwer Oceanco in Alblasserdam. Die leverde het schip van drie verdiepingen, met een fitness-vertrek, een spa, een lift en een helikopterdek, in 2013 aan de oliemiljardair. Oceanco werkt op dit moment aan de bouw van het duurste jacht ter wereld: het half miljard kostende schip van Amazon-oprichter Jeff Bezos. Het jacht van Bezos was onlangs wereldnieuws omdat de brug De Hef in Rotterdam ervoor gedemonteerd moet worden, tot afschuw van een deel van de lokale bevolking die hiertegen een petitie ondertekende.

De Fransen verdachten de eigenaar te willen wegvaren – net als Poetin deed met de Graceful

Oceanco is naast Feadship (Makkum), Heesen en Damen Yachting (Vlissingen, voormalige Amels) een van de vier grote jachtenbouwers in Nederland en ze horen met een jaarlijkse omzet van ruim 2 miljard euro tot de top van de wereldmarkt. 

Daarnaast verdienen ook Nederlandse toeleveranciers als dekbouwers, schroefas-producenten, elektrotechniekbedrijven en architecten aan de vraag naar luxeschepen. De jachtenbouw is een bruisende microkosmos waar moderne technologie, architectuur, design en mechanica in elkaar grijpen. 

1 miljoen per strekkende meter

De jaarcijfers over 2021 moeten nog binnenkomen. Maar het afgelopen jaar was een uitzonderlijk goed jaar voor de sector, zeggen marktvorsers. En dat na jubeljaar 2020, toen er voor 2,15 miljard euro aan orders binnenkwam, een verdubbeling ten opzichte van 2019. 

Een opvallende trend onder de opdrachtgevers: hoe groter, hoe beter. In 2020 werden er zes jachten verkocht van 80 meter of langer en stonden er vijftien 80-plussers in de orderboeken. Schepen van deze lengte kosten al gauw 80 miljoen euro. Richtprijs: 1 miljoen euro per strekkende meter.

De oorlog in Oekraïne raakt de sector hard, want Russen zijn goede klanten. Volgens het goed ingevoerde Superyachts Times is 9 procent van het totaal aantal luxejachten in handen van Russische eigenaren en 13,2 procent van alle nieuw te bouwen jachten boven 40 meter. 

De oorlog raakt de sector hard: Russen zijn goede klanten

Maar de oorlog roept ook ‘ethische’ vragen op, aldus Superyacht Times, een periodiek dat als gezaghebbend wordt beschouwd door de branche. En nu sommige landen overgaan tot het vorderen van de schepen van aan Poetin gerelateerde oligarchen doemt ook in Nederland de vraag op: kunnen we nog wel zakendoen met Russen?

Henk de Vries, directeur van Koninklijke De Vries (een onderdeel van Feadship), denkt dat er ‘even geen plaats’ is voor Russische klanten in zijn portfolio en zegt desgevraagd: ‘Wij zijn gestopt met de aftersales.’

Katalysator van de invasie

De Vries, eigenaar van een familiebedrijf dat al 120 jaar bestaat, is ‘totaal verrast’ door de inval in Oekraïne. Ook hij heeft voor vermogende Russen luxeschepen gebouwd. 

Zijn bedrijf leverde in 2013 de Madame Gu aan de Russische staalmagnaat Andrei Skoch, inmiddels op de sanctielijsten van de Europese gemeenschap, de Verenigde Staten en Zwitserland. Skoch is een Poetin-vertrouweling en lid van het Russische parlement voor de partij Verenigd Rusland. Op 23 februari stemde hij met 336 andere parlementariërs in met de erkenning van de Oost-Oekraïense provincies Donetsk en Loehansk als zelfstandige landen, een moment dat wordt gezien als de katalysator van de invasie. 

In 2018 legde de Verenigde Staten Skoch al sancties op vanwege zijn banden met de georganiseerde criminaliteit in Rusland. Daarnaast is er kritiek op de staalmagnaat omdat hij gebruikmaakt van een brievenbusfirma op de Kaaimaneilanden om geldstromen te maskeren. 

Hetzelfde geldt voor Victor Vekselberg, een ondernemer met een conglomeraat aan bedrijven in aluminium, olie en telecom. Vekselberg staat al sinds 2018 op de Amerikaanse sanctielijst vanwege zijn connecties met het Kremlin. Koninklijke Van Lent (onderdeel van Feadship) leverde hem in 2011 een jacht: Tango.

En Victor Rashnikov, de bestuursvoorzitter van ijzer- en staalconcern MMK, is nóg nauwer betrokken bij Poetin. Rashnikov zat in het parlement voor Verenigd Rusland en wordt door critici beschouwd als een loyalist die de belangen behartigt van de president – en die van zichzelf. Koninklijke De Vries bouwde voor hem in 2009 de Ocean Victory, een jacht van 140 meter voor 110 miljoen euro. Dit jacht verkocht hij door, waarna hij bij een Italiaanse bouwer een groter exemplaar met dezelfde naam liet fabriceren. De eerste Ocean Victory werd omgedoopt tot Ebony Shine toen het in handen kwam van Teodorin Obiang, de zoon van de omstreden en corrupte president van Equatoriaal-Guinea.

Veranderende tijdgeest

Het is gebruikelijk dat een jachtenbouwer en de toeleveranciers zich ook ontfermen over het groot onderhoud, waarvoor een jacht in de winter naar de werf wordt verscheept. Afgelopen tijd waren er bij de Madame Gu nog kleine obstakels met de radar- en navigatietechnologie die de Rotterdamse firma Alphatron Marine had geplaatst.

De Vries begrijpt de roep om een boycot maar vindt dat je de veranderende tijdgeest ook in ogenschouw moet nemen. Van de Russen die nu op sanctielijsten staan was destijds, toen ze hun jachten bestelden, geen belastende informatie bekend. Bovendien is er zelden rechtstreeks contact met opdrachtgevers.

‘We zijn nu even niet aardig voor Russen die misschien wel aardig zijn – dat is een gegeven’

De Koninklijke De Vries heeft op dit moment geen Russische klanten meer, al varen er nog ‘Russische’ boten van het moederbedrijf Feadship rond, zoals de Anna, de megasloep van kunstmestmiljardair Dmitry Rybolovlev. Deze transactie was ooit een van de grootste voor het bedrijf. 

Rybolovlev, eigenaar van de voetbalclub AC Monaco, is niet gelieerd aan Poetin. Hij woont al meer dan een decennium in het vorstendom en staat niet op de sanctielijst. Rybolovlev lijkt ook niet meteen in aanmerking te komen voor financiële uitsluiting, aangezien hij in 2010 zelf gedwongen werd een bedrijf aan een kennis van Poetin te verkopen en daarna het land ontvluchtte. 

Namen en rugnummers

Lange tijd konden de bouwers hun werk doen zonder vragen over de status van opdrachtgevers of eigenaren, die zij zelf vaak ook nauwelijks kennen. In de jachtenbouw is discretie vereist en maken klanten vaak gebruik van een bv’s op Malta, Cyprus, de Kaaimaneilanden of Antigua om uit het zicht te blijven van fiscale pottenkijkers.

Maar dat verandert, nu de namen en rugnummers van hun klantenbestanden naar buiten komen. Zakenblad Forbes en onderzoeksplatform Pointer achterhaalden de Russische eigenaren van superjachten. Een aantal daarvan kon worden gelinkt aan Nederlandse bouwers. 

Feadship (omzet circa 700 miljoen), Heesen (233 miljoen euro), Oceanco (293 miljoen) en Damen Yachting (418 miljoen) produceerden het afgelopen decennium volgens Forbes en Pointer verschillende jachten voor Russische opdrachtgevers, veelal geregistreerd met een naamloze vennootschap in een fiscaal zonnig oord. 

Oceanco leverde in 2007 een superjacht aan fosfaatmagnaat Andrei Guriev: de Alfa Nero. De miljardair, die op Buckingham Palace na het grootste huis van Londen bezit, is extreem publiciteitsschuw en heeft zijn jacht lang uit de openbaarheid proberen te houden. Guriev, bestuursvoorzitter  van mestleverancier PhosAgro, verschuilt zijn bezittingen achter bv’s in exotische oorden.

In 2010 rolde bij Heesen Sky van de werf: een weelderig ingericht jacht van 50 meter voor Igor Kesaev, een man die meervoudig miljardair werd met de handel in alcohol en sigaretten. 

Twee jaar later leverde Oceanco de Nirvana op, een marineblauw designpaleis van 88,5 meter met een vivarium en reptielenhuis. De klant was Vladimir Potanin, een omstreden bankier die in de jaren ‘90 vermogend is geworden met het opkopen van Russische staatsbedrijven. Potanin, een groot kunstverzamelaar, staat op Putin’s list, een Amerikaanse overzicht van geboycotte Poetin-getrouwen, maar heeft nog geen sancties opgelegd gekregen van de EU. 

IJsschotsen trotseren

Ook Damen Yachting in Vlissingen kreeg veel bestellingen uit Rusland. Zoals van Oleg Tinkov, een avontuurlijke uitbater van een keten van muziekwinkels. 

Tinkov, afkomstig uit West-Siberië, wilde geen schip om mee te pronken in de rijkeluishavens aan de Middellandse Zee (‘Portofino, Porto Cervo and Monaco. The same boring triangle,’ zei hij eens), maar een jacht waarmee hij de ijsschotsen aan de Noord- en Zuidpool kon trotseren, samen met zijn zoon. Damen bouwde La Datcha voor hem, Rubber Design uit Heerjansdam leverde de schroefassen. Kosten: 100 miljoen euro. Het jacht ligt nu in Mexico voor onderhoud, onder meer omdat de schroefassen gereedgemaakt moeten worden voor een volgende poolexpeditie.

Damen bouwde ook de Here Comes The Sun, een goudglimmend jacht voor de Georgisch-Russische mijnbouwmiljardair Alexander Dzhaparidze. Het schip is vernoemd naar het beroemde liedje, geschreven door George Harrison. De in Dagestan geboren entrepreneur liet daarna nog twee jachten bouwen die refereren aan The Beatles: Imagine en Let It Be. (De Let It Be werd overigens niet door Damen gebouwd, maar rolde van de kade bij Heesen).

Damen hielp verder Anoly Lomakin, een vastgoedbaas en chemiehandelaar, aan het jacht Sea & Us: een prototype-schip van 62 meter op basis waarvan nog steeds exemplaren worden gebouwd. Deze jachten worden gefabriceerd in Vlissingen, waar Roos Damen –  een dochter van eigenaar Kommer Damen – de leiding heeft. Vanwege de geboorte van een kind kon ze niet reageren op vragen van Follow the Money.

Panama Papers

Ondanks de geheimzinnigheid van de eigenaren is er steeds meer bekend over hun financiële positie. Met de openbaarmaking van de Panama Papers in 2017 kreeg de wereld een inkijkje in de geldstromen achter de luxejachten. 

Een transactie met de Galactica Star, gebouwd door Heesen Yachts in Oss, leidde naar een dubieuze Nigeriaanse oliemagnaat die met de aan- en verkoop van het schip via een trustkantoor een witwasoperatie zou hebben opgezet. 

Ondanks de geheimzinnigheid van de eigenaren is er steeds meer bekend over hun financiële positie

Inmiddels is Heesen iets minder geheimzinnig over de achtergronden van het klantenbestand. En waar in 2017 niet werd onthuld hoe de bedrijfsstructuur in elkaar stak, geeft een woordvoerder Sara Gioanola nu meer openheid van zaken. 

De grote man achter Heesen is Vagit Alekperov, de koper van de Galactica Cosmos, het futurische Las Vegas-schip waaraan in de haven van Harlingen de laatste hand wordt gelegd.

Via de Cypriotische trust Morcell oefent Alekperov als de zogeheten sole beneficiary de uiteindelijke controle uit over het jachtbouwbedrijf waarvan hij zelf zijn schepen koopt. 

Onduidelijk is wie een ander schip uit diezelfde serie bezit – de Galactica Star – waarop Jay Z. en Beyoncé in 2015 nog een feest gaven. 

Wat wel vaststaat is dat de Galactica Super Nova, ook uit de serie, vorige week afmeerde in Tivat, een haven in Montenegro, zo meldde Balkan Insight. Inmiddels is het schip daar weer vertrokken, het zou nu ter hoogte van Budva in Montenegro varen. De Super Nova is ook van Alekperov. En de Rus bezit volgens het onderzoeksplatform Pointer nóg een schip: de 34 meter tellende Galactica Plus. 

Schuivende panelen

Heesen Yachts benadrukt onafhankelijk te opereren en dat er geen bemoeienis is van Alekperov met de bedrijfsvoering. In de raad van commissarissen hebben wel twee Russen zitting: Pavel Novoselov en Pavel Sukhoruchkin. 

Heesen, dat in 2020 een omzet draaide van 231 miljoen euro, wil niet vertellen hoe groot de gevolgen van de oorlog kunnen zijn. Eerder verklaarde financieel directeur Niels Vaessen in het Brabants Dagblad dat het orderboek vol zit tot 2024. ‘We maken ons zorgen over de huidige situatie. Die zal een grote impact hebben op de industrie,’ zegt woordvoerder Sara Gioanola.

Damen Yachting bouwt in Vlissingen volgens ingewijden op dit moment aan twee jachten voor Russische klanten. Woordvoerder Robin Middel laat weten dat er geen nieuwe meer worden aangenomen. Hij benadrukt dat er ‘op dit moment geen klanten onder de sancties’ vallen. ‘We wachten af. We hebben te maken met schuivende panelen.’ 

‘We maken ons zorgen over de huidige situatie. Die zal een grote impact hebben op de industrie’

De scheepbouwer zegt zich op dit moment meer zorgen te maken over het personeel in de Oekraïense havenstad Nikolaev. Daar is een onderzoeks- en ontwikkeldivisie van Damen gevestigd waar 200 mensen werken. De havenstad wordt belegerd door Russische tanks. ‘Als het voorbij is, zullen we opnieuw ons standpunt bepalen. Nu is het hectisch.’

De Vries spelt naar eigen zeggen elke ochtend de sanctielijst en zal optreden als dat van hem wordt gevraagd. ‘We zijn nu even niet aardig voor Russen die misschien wel aardig zijn. Dat is een gegeven. Dat is dan maar zo. Gereformeerd hè?,’ zegt de koninklijk onderscheiden jachtbouwer.

Ook toeleveranciers roeren zich. In een app-bericht waarin Follow the Money inzage had wordt al alarm geslagen over het opdrogen van opdrachten en mogelijke betalingsproblemen. 

Luuk Vroombout, oud-directeur van Alphatron Marine in Rotterdam, de leverancier van radartechnologie op luxejachten: ‘Of het erg is voor ons? Nou nee, dan moeten we andere klanten zoeken. Dat is ondernemen. Het enige dat nu telt is dat die oorlog stopt in Oekraïne. Dat is het grootste probleem. Wat maken die boten nu uit? Dan vaar je toch even niet.’