De Lochemse firma Mepal zal aan de start van dit nieuwe schooljaar weer glunderend naar de verkoopcijfers van haar broodtrommels hebben gekeken. Maar hoe mooi die Lego-, Animal Planet- en Frozen-lunchboxen er ook uitzien, met de inhoud van de meesten is het volgens voedingswetenschappers belabberd gesteld. Hoog tijd dus om de schoollunch anders te organiseren.

FTM-journalist Floor Verkerke liet de afgelopen anderhalve week zien dat er in Nederland een actieve lobby is die het liefst zou hebben dat de broodtrommel helemaal afgeschaft wordt en de lunch in plaats daarvan door de school wordt verzorgd.

De roep om een betere lunch is begrijpelijk: afgaand op buitenlands onderzoek is de voedingswaarde van een schoollunch inderdaad beter dan wat kinderen van hun ouders meekrijgen of zelf smeren. Zo concludeerde een Britse metastudie van 8 onderzoeken tussen 1990 en 2007: ‘The nutritional quality of packed lunches is poor compared with school meals. The introduction of food-based standards for school meals in 2006 has moderately improved the nutrient content of school meals.’

Frappant genoeg ligt de schoollunch in het buitenland juist onder vuur

Maar op het moment dat we ook in Nederland concluderen dat de broodtrommel beter thuis kan blijven, opent zich gelijk een doos van Pandora: hoe moet het eten op scholen dan wél vorm krijgen? Gaan we op zijn Nederlands door met de boterhammen, of moeten we in de richting van een warme lunch, net zoals in Frankrijk en Italië (en zoals Rinnooy Kan vorig jaar samen met Jaap Seidell in de NRC bepleitten)? Is de schoollunch verplicht, of krijgen ouders de keus om mee te doen? Verstrekken we hem gratis, of moeten ouders er voor betalen? Besteden we de bereiding uit aan een commerciële partij die de boel iedere dag kant en klaar serveert, of laten we de kinderen zelf hun boterhammen smeren?

Frappant genoeg ligt de schoollunch in het buitenland juist onder vuur. Neem bijvoorbeeld Italië, waar vrijwel alle leerlingen verplicht meedoen met de warme lunch. Iedere dag krijgen zij gerechten voorgeschoteld die zo van de menukaart van een Italiaanse trattoria geplukt lijken: Lasagne alla Bolognese, Risotto alla Parmigiana, kip met rozemarijn uit de oven. Toch keren steeds meer ouders zich tegen de verplichte warme lunch: ze vinden die te duur en de kwaliteit laat vaak te wensen over. 

In Turijn stapten vorig jaar 58 gezinnen naar de rechter om van de verplichte lunch af te komen. Het Hof van Beroep in die stad gaf ze gelijk en inmiddels zegden al 6000 van de 30000 gezinnen hun abonnement op. Veel ouders vinden de 7 euro die ze per kind per dag aan de lunch kwijt zijn te veel. Zeker aangezien ze voor dat bedrag in veel gevallen diepgevroren gerechten kopen die op locatie worden opgewarmd. Dat gebeurt echter lang niet altijd even goed. Het resultaat: de kinderen eten soms vis die nog half bevroren is. De realiteit is dat cateraar Milano Ristorazione 85.000 maaltijden per dag moet serveren; die diepvriesmaaltijden zijn dus onvermijdelijk.

Op basis van deze ervaringen lijkt een warme schoollunch in Nederland vooralsnog een brug te ver. Het gaat daarbij niet alleen om de kwaliteit van de lunch, maar ook om de vraag wát er op het menu staat. In Florence kreeg locoburgemeester Cristina Giachi bijvoorbeeld de conservatieve Lega Nord op haar dak. De reden: ze had het gewaagd om witbrood en rood vlees te vervangen door quinoa en cavolo nero, de Italiaanse boerenkool.

Ook in Nederland lijken deze problemen niet ondenkbaar: ouders zijn vandaag de dag alleen maar assertiever en kieskeuriger als het gaat om wat hun kinderen mogen eten. De PZC berichtte onlangs dat de organisatoren van kinderkampen horendol worden van de dieetwensen die ze in acht moeten nemen: ‘Mijn kind eet alleen Granny Smith-appels’, aldus een van de ouders.

Als we de warme schoollunch afschrijven, komen we vanzelf weer uit bij de broodtrommel. De vraag is dan hoe sterk scholen zich met de inhoud daarvan kunnen bemoeien; hoe meer je dat doet, hoe groter de kans dat ouders de kont tegen de krib gooien. Een student van mij inventariseerde in 2008 de lunchboxregels van alle Middelburgse basisscholen en hoorde meerdere keren dat de scholen hadden besloten ze af te zwakken tot 'aanbevelingen', omdat de ouders weigerden te stoppen met het meegeven van ongezonde repen en dranken. De broodtrommel bleek in veel gezinnen een soort virtuele navelstreng met het ouderlijk huis te zijn.

De enige manier om die navelstreng door te knippen is dan om leerlingen verplicht aan door de school verschafte gezonde lunches mee te laten doen. Maar als ouders die niet kunnen of willen betalen, dreigt het risico van uitsluiting en stigmatisering; zo berichtte de New York Times afgelopen april dat het in de VS een veelvoorkomende praktijk is dat scholen kinderen voor schut zetten, om zo ouders te dwingen de rekening te betalen.

En zo komen we vanzelf weer uit bij een door de school verzorgde en betaalde lunch, en de lobby die daarvoor in volle gang is. We ondervangen daarmee het probleem van de ongezonde maaltijd op school, maar leidt het er ook toe dat kinderen thuis beter gaan eten? Hoewel het zeker zo zal zijn dat kinderen op die manier kennis maken met gezonder eten, is het twijfelachtig dat die kennis doorsijpelt naar huis en hun ouders daar opeens beter door gaan koken. En dan hebben we het nog niet eens over het probleem van de zomervakanties: in Amerika springen de bibliotheken nu bij om in de zomer de lunchtaak van de scholen over te nemen.

Een school is geen cateraar

Als het over eten op school gaat, moeten we terug naar de kerntaak van de school als onderwijsinstelling: voedselonderwijs. Ook daar is een stevige lobby voor aan de gang, die volgens mij veel meer hout snijdt. Reken eens uit hoeveel geld je uitspaart als je dat dagelijkse pakje Wicky-drink vervangt door kraanwater (of desnoods aanmaaklimonade). Maak zelf een wortel- of citroentaart, en ontdek dat die lang niet zo gezond is als de naam doet vermoeden. Analyseer de etiketten van dat flesje ice tea en bouw een toren van het aantal suikerklontjes dat er in een anderhalve literfles zit.

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de meer passieve vormen van voedselonderwijs nog weinig – om niet te zeggen geen – concrete resultaten op lijken te leveren. Zo blijkt uit een recent gepubliceerde studie in het gezaghebbende tijdschrift Appetite dat kinderen niet meer groenten gingen door het volgen van smaaklessen en dat hun bereidheid om nieuwe groenten te proeven ook niet toenam. Maar wat wil je ook als het om niet meer dan vijf lesjes van 45 minuten gaat. 

Meer activerende, ervaringsgerichte en langdurige interventies lijken meer effect te sorteren: zo was er een Amerikaanse studie waarbij kinderen 10 weken lang 2 uur per week met een kok de schoolcafetaria indoken om samen te koken. De onderzoekers zagen daar wel een duidelijke toename van de consumptie van fruit en groente. 

Kortom: een school is geen cateraar, maar een onderwijsinstelling. We moeten kinderen niet ‘de-skillen’ door hen de gezonde maaltijd door de strot te duwen,  maar ze juist actief leren om dat gezonde eten zelf klaar te maken. Schoolkinderen, ga toch koken!