In oktober 2003 kreeg Het Parool lucht van een uittocht van leden bij de Amsterdamse ‘Org’. De Scientology Kerk Amsterdam had publiekelijk altijd verklaard dat zij ‘minstens’ zo’n achtduizend leden telde. Dat was eigenlijk best weinig, zeker voor een sekte die als ‘kerk’ allerlei rechten opeiste – waaronder een licht belastingregime en het recht om eigen scholen op te richten.

Na uitvoerige gesprekken met kersverse ex-leden constateerde Het Parool dat er ‘volgens voormalige kopstukken van de sekte [..] de laatste maanden zeker vijftig van de circa 150 actieve kernleden [zijn] uitgetreden. De leiding spreekt in interne stukken van “muiterij”, zoals altijd bij de geringste twijfel aan de leer van oprichter L. Ron Hubbard. Hoge scientologen zijn uit het buitenland ingevlogen om de crisis in Amsterdam te bezweren.’

Honderdvijftig ‘kernleden’? Trouw meldde twee weken later dat de sekte die zomer in totaal ‘ruim driehonderd’ leden telde, waarvan er inmiddels 75 waren vertrokken.

Het Parool vervolgde: ‘...er [is] langzaam maar zeker een scheiding ontstaan tussen [..] rechtlijnige gelovigen die vinden dat de Scientology Kerk het monopolie heeft op Hubbards gedachtegoed, en de Independents: scientologen die tot de ontdekking komen dat dat buiten het sektarische keurslijf van de kerk veel beter, gezelliger en vooral goedkoper kan.’

De Nederlanders hadden zich kennelijk niet aangesloten bij de Free Zone, maar waren een eigen tak begonnen: Ron’s Org, die zichzelf aanprijst als ‘Scientology zonder de Scientology-Kerk’. Daar werd afvalligen bovendien uitgelegd hoe ze cursusgelden en donaties konden terugvorderen. Dat viel niet lekker. Trouw: ‘Vijf scientologen die werkten bij Silhouet management in Weesp, de tak van scientology die zich op het bedrijfsleven richt, zouden zijn ontslagen omdat ze Ronsorg steunen.’

Bart Middelburg lag niet wakker van het zwartboek dat de sekte over hem verspreidde. Als misdaadjournalist had hij wel erger meegemaakt

Dan speelde er nog een fraudeschandaal, een tweede reden voor de uittocht: ‘...een aantal gelovigen [heeft] de “Org” aan de Nieuwezijds [..] de rug toegekeerd vanwege een fraudeschandaal. Scientologen hebben daarbij, via maatschappijtjes in binnen- en buitenland, collega-gelovigen en niet-kerkelijken opgelicht voor tonnen. Een groot deel van dat geld is, volgens gedupeerden, via-via uiteindelijk in de kas van Scientology beland.’

Het Parool publiceerde in een paar maanden tijd tien artikelen over de kwestie, wat de sekte de krant niet in dank afnam. Leden kwamen op de parkeerplaats van Het Parool demonstreren en de sekte verspreidde een zwartboek over journalist Bart Middelburg, die een deel van de stukken schreef. Middelburg lag er niet wakker van. Als misdaadjournalist had hij wel erger meegemaakt: hij had op de executielijst van drugsbaron Klaas Bruinsma gestaan.

In december 2003 bleek dat de Nederlandse Org onder curatele van de hoofdkantoren in Kopenhagen en Los Angeles was geplaatst. De baas van de sekte in Nederland, Maria Beekmans-Koster, was met onmiddellijke ingang uit haar functie ontheven. De aanleiding, aldus Het Parool: ‘de ernstige crisis’ waarin de Amsterdamse Org was beland. ‘De sekte lijdt daarbij grote verliezen (oplopend tot miljoenen euro’s), en de Hoge Raad deelde [de Scientology Kerk Amsterdam] onlangs een forse klap uit: giften aan de kerk (cursusgelden en donaties) zijn niet langer fiscaal aftrekbaar.’

Het Parool interviewde Casper de Rijk, Kosters voorganger als directeur en een van de oprichters van de Nederlandse poot van de sekte. Ook hij had zich aangesloten bij Ron’s Org. Een aantal afvalligen was inmiddels tot Suppressive Person (SP) bestempeld. ‘Het aantal banvloeken wordt om strategische redenen overigens beperkt: het is intern toch lastig uit te leggen dat ruim eenderde van het actieve ledenbestand plotsklaps “suppressief” is.’

‘Niet solvabel’

De vraag is of de Amsterdamse Org zal opkrabbelen. Buiten het afgekalfde ledenbestand kampt ze eeuwig met geldproblemen. Hoewel de Scientology Kerk Amsterdam voor de buitenwereld de schijn aardig weet op te houden, staat ze bij het hoofdkantoor in Los Angeles te boek als een ‘small and failing org’, kortweg ‘SFO’ (de sekte houdt erg van afkortingen).

Dat laatste vertelde Jenna Miscavige Hill in maart 2013 aan Het Parool. Ze is de nicht van David Miscavige, die Hubbard als ‘kerkleider’ opvolgde. Jenna was de sekte inmiddels ontvlucht en schreef een boek over haar leven daar. Buitenlandse Scientology-organisaties, zegt zij, moeten 10 procent van hun winst (uit cursusgelden en donaties) afstaan aan de moederkerk. ‘Maar Amsterdam haalt dat niet, omdat ze niet solvabel zijn.’

Money, money, money

Scientology draaide overal de duimschroeven aan. De internationale organisaties – ook daar heeft de sekte er veel van, zoals de Internationale Association of Scientology (IAS), waar je met donaties een hogere rang kunt kopen, en het World Institute of Scientology Enterprises (WISE) – bedelen bij de leden om geld. Ook de lokale Orgs doen dat permanent, en dringen er voorts op aan dat zij steeds nieuwe cursussen volgen, waarvan de Orgs weer een deel verplicht afdragen aan het hoofdkantoor.

Al het geld van leden kruipt gestaag naar boven – Scientology heeft haar eigen versie van ‘the 1 percent’. RTC, de baas van het spul, is extreem rijk, terwijl de Orgs bloeden en de huur of hypotheek met moeite kunnen opbrengen.

Een prominent lid eiste dat Miscavige zou toelichten wat hij met Scientology’s vermogen van ruim een miljard dollar deed. Ze werd uit de sekte gezet.

Op 1 januari 2012 stuurde Debbie Cook, voormalig hoofd van Scientology Clearwater, en behorend tot de ‘inner circle’ van de sekte, een lange mail aan zo’n 12 duizend leden. Ze eiste daarin dat kerkleider David Miscavige zou toelichten wat de kerk eigenlijk met haar vermogen deed: Scientology beschikte indertijd over circa 1 miljard dollar. Cook verweet Miscavige that hij ‘een tijdvak van permanente geldinzamelingen’ had ingeluid, maar nimmer openheid gaf over de uitgaven. Ze bond leden op het hart niets meer te doneren totdat er schoon schip was gemaakt. Ze werd uit de kerk gezet.

Almaar duurdere panden

Eens in de zoveel tijd kondigt Scientology International een nieuwe campagne aan om de Orgs naar ‘the next level’ te krijgen. Daar hoort dan vaak een nieuw, prestigieus pand bij – ook als je dat niet kunt betalen, zoals de Amsterdamse Org.

John Leemhuis, die bijna tien jaar lang mensen uit de Kalverstraat plukte om ze voor een persoonlijkheidstest mee te tronen naar de burelen van de sekte, vertelde in november 2003 aan Het Parool waar dat toe leidt. ‘Eerst zaten we op de Nieuwezijds in een pand van De Slegte, tegen een huur van tienduizend gulden per maand, en zelfs dat konden ze af en toe niet betalen. Daar moesten we weg, en nu zitten ze even verderop in een pand van 40.000 per maand! De telefoon wordt regelmatig afgesloten, want dan is er weer geen geld.’

De remedie: geld inzamelen bij de leden, die moeten ‘helpen’ om de Org ‘next level’ te krijgen. Sinds circa 2010 verordonneert de moederkerk in de VS dat in alle Europese hoofdsteden ‘ideale organisaties’ moeten komen: hoofdkantoren die de indruk wekken dat het de sekte voor de wind gaat. Het leidde tot een forse groei in de vastgoedportefeuille van de sekte.

Scientology gebruikte de stichting Nabesa als fiscale sluiproute voor de financiering van het nieuwe hoofdkantoor

Scientology Amsterdam probeerde in maart 2012 een pand in Slotervaart te kopen, een voormalig bedrijfsverzamelgebouw. Ze vroeg leden daarvoor niet aan de kerk zelf te doneren, maar aan de stichting Nabesa, ‘Naar een Betere Samenleving’. Nabesa had bij de Belastingdienst een anbi-status weten los te peuteren op grond van haar ‘maatschappelijke’ doel. Kort daarna publiceerde Het Parool over die constructie: Scientology gebruikte de stichting als fiscale sluiproute voor de financiering van het nieuwe hoofdkantoor. In juni 2012 trok de fiscus de anbi-status van Nabesa in. De koop ging niet door.

In december 2013 meldde Het Parool dat de Amsterdamse Org voor ruim vijf miljoen euro een groot complex had gekocht in de Wibautstraat, ‘dat moet worden omgetoverd tot de nieuwe “Ideale Org” [..] Het complex [..] is niet aangekocht op naam van de Scientology Kerk zelf, maar op die van de stichting Naar een Betere Samenleving (Nabesa). Die stichting geldt als een mantelorganisatie van de sekte.’

Die constructie leidt tot een verschuiving van het vastgoed, dat steeds hoger in de piramide terechtkomt

Hoe Nabesa voldoende geld wist in te zamelen om het pand te kopen, is niet bekend. Het pand is nog steeds in bezit van de stichting. In het buitenland zijn diverse panden van Orgs na verloop van tijd voor een vriendenprijs overgedaan aan het hoofdkwartier van de sekte, waarna de lokale Org het pand tegen stevige prijzen van Scientology International terug huurde. Die constructie leidt enerzijds tot een verschuiving van het vastgoed, dat steeds hoger in de piramide terechtkomt, en anderzijds tot groeiende lasten voor de lokale Orgs – en dus: de leden.

South Park

Na al het gedruis op internet in de jaren ’90 vatten de ‘gewone’ media, die eerder nogal schuw waren geworden om kritische artikelen over de sekte te publiceren, weer moed. De grote klapper werd echter niet geproduceerd door een krant of actualiteitenprogramma, maar door een tekenserie: South Park.

In de aflevering Trapped in the Closet, uitgezonden op 16 november 2005, doet Stan een gratis persoonlijkheidstest bij de sekte en wordt lid. Hij blijkt de reïncarnatie van Hubbard te zijn. Een groep Scientologen, waaronder John Travolta, vieren de wederkomst van Hubbard voor Stans huis. Miscavige arriveert per helikopter en wil Stan meenemen. Dat mag niet van zijn ouders, die hem naar zijn kamer sturen. Daar zit Tom Cruise, die in de kast kruipt (pun intended) wanneer Stan zegt dat hij een minder goede acteur is dan Di Caprio. Travolta en Nicole Kidman soebatten vergeefs met Cruise, en Travolta kruipt uiteindelijk ook in de kast.

Beneden legt Miscavige Stan en diens ouders uit wat het geloof behelst, en vertelt over Xenu en thetanen. Hij smeekt Stan verder te gaan waar Hubbard moest ophouden. Stan begint meteen. Miscaviige legt hem uit dat er wel geld mee verdiend moet worden, dat is het doel van de hele affaire; Stan lijkt akkoord te gaan. Als Stan en Miscavige naar buiten komen om de geëxalteerde leden te begroeten, legt Stan ze uit dat ze allemaal bedrogen zijn: ‘Scientology is just a big fat global scam!’

De aflevering sloeg in als een bom: niet eerder had iemand het aangedurfd zo scherp en zo publiekelijk de spot te drijven met de sekte. Alt.religion.scientology kreeg bijkans een appelflauwte.

Maar critici buiten de Verenigde Staten konden de uitzending niet zien. Andreas vroeg de makers van South Park toestemming om de aflevering op Operation Clambake te zetten. Dat mocht. Paul Wouters, bij wiens bedrijf de site indertijd draaide, memoreert: ‘Alleen vertelde hij me dat niet. Duizenden mensen probeerden het te downloaden en mijn hele bedrijfsnetwerk lag plat. Bittorrent was net populair aan het worden, en ik verving de download door een torrent file. Ik geloof dat het door 50 duizend mensen werd gedownload.’

Scientology zette een beproefd recept in tegen de makers van South Park: spioneren en intimideren. De sekte vlooide hun leven volledig uit, hopend op ‘zwakheden’ die ze kon ‘uitbuiten’. Hun vuilnis werd gestolen, vrienden en vijanden werden benaderd, zakenrelaties nagetrokken: the whole shebang. Die man die jaren later (in oktober 2011) met deze onthulling kwam, was de voormalige tweede man van de kerk: Marty Rathbun.

Kopstukken klappen uit de school

Want ook hoge ‘church officials’ en beroemdheden liepen inmiddels weg bij de kerk. Een enkele keer was dat omdat ze zich de publieke kritiek – die nu gemeengoed begon te worden – ter harte hadden genomen, maar meestal deden ze dat omdat ze zelf uitermate slecht behandeld waren door de organisatie waar ze zo trouw aan waren.

Wie hoog is binnen de kerk, is bijna altijd lid van de Sea Org, het elitekorps van de kerk. Daar is het beleid nog strikter en strenger dan elders binnen de organisatie. Een Sea Org-lid dat de regels heeft geschonden, beland in de RPF: de Rehabilitation Project Force. Casper de Rijk, een van de oprichters van Scientology NL, belandde er ook en beschreef zijn verblijf daar als ‘internering in een soort heropvoedingskamp’.

In de RPF kreeg je restjes en keukenafval te eten, moest je op de grond slapen, mocht je met niemand spreken en moest je minstens 16 uur zware arbeid verrichten. Ook Jenna, het nichtje van sektebaas Miscavige, had er gezeten.

In 2004 bedacht Miscavige, een schriel mannetje dat de reputatie heeft een driftkikker te zijn, ‘the Hole’: een strafkamp speciaal voor het hoogste echelon van de sekte. The Hole bestond uit twee trailers: daar werden mensen opgesloten, soms maandenlang. Er zaten tralies voor de ramen en er stond gewapend personeel voor de deur. Af en toe kwam Miscavige langs om iemand hoogstpersoonlijk in elkaar te trappen. Niemand durfde iets te doen.

Debbie Cook, die vrouw die in 2012 openheid van Miscavige over de financiën eiste, heeft er in de zomer van 2007 zeven weken gezeten, met ‘zeker honderd anderen’. Nadien verliet ze de kerk, met een afkoopsom en zwijgplicht. Jaren later vertelde ze er alsnog over. Marty Rathbun, voorheen Miscaviges ‘Special Inspector’ en Scientology’s tweede man, heeft er gezeten, net als Mike Rinder. Rinder was bestuurslid van de Church of Scientology International en hoofd van het Office of Special Affairs, de inlichtingendienst van de sekte.

Via Mark Bunker, een Amerikaanse journalist die zich erop toelegt de sekte grondig in kaart te brengen, kwamen veel van deze hoge ex-leden onderling in contact. Dat leidde uiteindelijk tot een van de meest indringende en vernietigende documentaires die ooit over Scientology zijn gemaakt: Going Clear: Scientology and the Prison of Belief (2015), geregisseerd door Alex Gibney.

De oud-leden vertelden over manipulatie, uitbuiting, mishandeling, wangedrag, oplichterij, chantage, dwangarbeid en zelfs opsluiting

Gibney geeft een historisch overzicht van de sekte en doorspekt dat met de verhalen van ex-leden. Zij hebben stuk voor stuk lang meegedraaid en velen hebben zeer hoog in de organisatie gezeten: Mike Rinder, Marty Rathbun, Hanna Whitfield – voor wie langere tijd op alt.religion.scientology had meegedraaid, waren het allemaal vertrouwde namen.

De meesten van deze leden waren recent vertrokken. Ze kennen de club als hun broekzak, en ze klapten nu flink uit de school. Ze vertelden over manipulatie, uitbuiting, mishandeling, wangedrag, oplichterij, chantage, dwangarbeid en zelfs opsluiting. En het meest pijnlijke: ze vertelden over het bedrog (en zelfbedrog) dat zijzelf tijdens hun verblijf bij de sekte pleegden.

Afvallige acteurs

Scientology heeft altijd enorm haar best gedaan bekende mensen binnen te halen: dat is de beste pr denkbaar. Maar ook die lopen weg. Een daarvan is Jason Beghe, onder meer bekend van de serie Californication. Beghe werd in 1994 lid van de sekte, doneerde bij elkaar naar eigen zeggen ongeveer een miljoen dollar aan de sekte en was een van hun publieke gezichten. In 2007 stapte hij eruit; in 2008 nam hij contact op met Andreas Heldal-Lund van Operation Clambake. Na veel e-mailverkeer wist Andreas Beghe te overtuigen met andere critici te spreken. Beghe verscheen later in Going Clear.

Regisseur, scenarioschrijver en filmproducent Paul Haggis was ook zo iemand. Hij kreeg een Oscar voor Million Dollar Baby en een voor Crash. Na 35 jaar lidmaatschap verliet Haggis de sekte in 2009, met name vanwege haar verzet tegen een wet die het huwelijk zou openstellen voor homoseksuelen. Ook hij verscheen later in Going Clear.

De meest fascinerende ‘afvallige’ beroemdheid is Leah Remini. Ze is bekend als comedy-actrice en was, net als David Miscavige, het kind van sekteleden: ze groeide zodoende op als Scientoloog en wist lang niet beter.

In 2013 – ze was toen 43 – verliet ze de sekte. Haar motief: ze vond het bizar dat leden de leiding niet mochten bekritiseren. Ze verzette zich tegen de ‘disconnects’ die Scientology haar leden oplegde: je mocht geen contact meer hebben met leden die vertrokken waren, zelfs niet als ze familie waren. Op die manier was ze haar eigen zus kwijtgeraakt, die de sekte al eerder had verlaten.

Remini schreef een boek over haar ervaringen en begon in 2016 met de tv-serie Leah Remini: Scientology and the Aftermath. Daarin interviewt ze andere uitgetreden leden; het zijn prachtige, diepgaande en soms emotionele gesprekken. De serie heeft vier seizoenen gelopen (37 afleveringen). Remini kreeg er een Emmy voor, een Amerikaanse prijs voor de beste tv-programma’s.

•••

Hubbard zei ooit, nog voor hij Scientology begon: ‘The best way to get rich is to start a religion.’

De reputatie van de sekte is zelden zo slecht geweest als tegenwoordig, de kritiek nimmer zo wijdverspreid en grondig, haar invloed zo getaand – en internet heeft een immens grote rol in die teloorgang gespeeld. Maar inderdaad: rijk zijn ze.