In april 2019 diende Platform Authentieke Journalistiek bij zeventien bestuursorganen een Wob-verzoek in. Het doel: inzicht in de banden tussen Shell en de Nederlandse overheid. Dertien bestuursorganen, die zich hadden verenigd onder leiding van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), besloten om het verzoek niet in behandeling te nemen. Na tien maanden juridisch gesteggel wezen deze bestuursorganen het verzoek collectief af, omdat het ‘te ongespecificeerd’ zou zijn. 

De andere vier bestuursorganen — de provincies Groningen en Drenthe en de gemeenten Groningen en Assen — besloten in de zomer en herfst van 2019 het verzoek wél in behandeling te nemen. Nu, ruim anderhalf jaar na de indiening van het verzoek, heeft gemeente Assen als eerste van die Noordelijke bestuursorganen het Wob-verzoek afgerond. Meer dan 2.000 documenten liggen klaar om verstuurd te worden.

Er is echter nog één obstakel: in het besluit laat de gemeente weten de verstrekking van de documenten met in ieder geval twee weken uit te stellen, omdat het ministerie van EZK de publicatie van de stukken probeert tegen te houden.

Dat zit zo. In de behandeling van ieder Wob-verzoek is er een zogeheten zienswijzeprocedure. In die procedure krijgen bedrijven en personen die voorkomen in de documenten de kans om bezwaar te maken tegen de openbaring van de stukken. Het Ministerie van EZK, dat vanzelfsprekend voorkomt in de documenten, heeft in haar zienswijze de gemeente Assen verzocht om het hele Wob-verzoek buiten behandeling te laten, ‘omdat het niet voldoende is gespecificeerd.’

Dit argument zal volgers van het Shell-papers dossier bekend in de oren klinken. Het is namelijk dezelfde reden waarmee het Ministerie de Wob om de Shell-papers december vorig jaar afwees, en waartegen PAJ in bezwaar is gegaan. Volgens EZK is de reikwijdte van het Wob-verzoek te breed; dit zou ertoe leiden dat de overheid zoveel documenten gereed moet maken voor openbaring, dat het verzoek in feite onuitvoerbaar is. 

Mocht de gemeente Assen beoordelen dat het verzoek om niet te publiceren juridisch ongegrond is, dan heeft EZK een tweede verzoek: wachten met openbaarmaking van documenten die van het ministerie afkomstig zijn, tot de juridische procedures omtrent het Wob-verzoek aan EZK zelf tot een einde zijn gekomen. In de praktijk betekent dit dat het nog vele maanden kan duren voor Assen de documenten openbaar mag maken.

De gemeente Assen heeft beide verzoeken niet overgenomen, maar daarmee is het laatste woord waarschijnlijk nog niet gezegd. Voor nu is, met dank aan de bezwaren van EZK, een twee weken durende ‘standstill-bepaling’ in werking getreden. Tijdens deze adempauze zal het ministerie nadenken over de vraag of het de besluiten van Assen wil aanvechten bij de bestuursrechter. De deadline voor die beslissing is op 26 oktober.

Sloophamer

Het gebeurt overigens wel vaker dat het ene bestuursorgaan het andere tijdens een Wob-procedure vraagt om te wachten met openbaarmaking. Zo’n verzoek wordt normaal gesproken gedaan op inhoudelijke gronden, bijvoorbeeld wanneer dit invloed zou kunnen hebben op een Wob-procedure waar het orgaan zelf bij betrokken is. In dat geval gaat het dus om specifieke documenten of passages, waarover het betrokken orgaan zelf nog een besluit moet maken.

Maar EZK hanteert hier in de eerste instantie de sloophamer. Het ministerie wil het gehele verzoek buiten behandeling stellen, omdat het niet specifiek genoeg en dus onbehandelbaar zou zijn. Dat is een interessante redenering, want de gemeente Assen heeft nu juist aangetoond dat het verzoek wél te behandelen is. Sterker nog, ondanks alle moeilijkheden van werken in het coronatijdperk heeft Assen meer dan 2000 documenten klaargemaakt voor openbaring. Het enige dat nu nog verhindert dat Assen aan ons verzoek kan voldoen, is het Ministerie van EZK.

Eventuele documenten die Shell of de NAM mogelijk in een kwaad daglicht stellen, mogen van Van der Feltz niet openbaar worden gemaakt

Volgens Roger Vleugels, de juridische expert die ons bijstaat in deze zaak, moet de argumentatie van EZK vooral begrepen worden met het oog op de komende bezwaarprocedures. ‘In feite probeert het ministerie zijn eigen straatje schoon te houden’, zegt Vleugels. ‘Mocht het Wob-verzoek namelijk op een gegeven moment voor de rechter belanden, dan is de centrale vraag of het verzoek in deze vorm wel of niet behandelbaar is. Als de gemeente Assen dan al klaar is met het hele verzoek, staat het Ministerie voor schut.’

Van der Feltz

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat is niet de enige partij die zich heeft gebogen over de documenten van de gemeente Assen. Advocatenkantoor Van der Feltz, dat optreedt namens de Shell en de NAM, heeft maar liefst 249 pagina’s aan voorgestelde wijzigingen bij de gemeente Assen ingediend. Een groot deel van de eisen heeft betrekking op de privacy van werknemers. De gemeente Assen wordt gevraagd om gegevens zoals namen, functietitels, telefoonnummers en e-mailcodes te verwijderen, omdat deze kunnen leiden tot identificatie.

Maar in de enorme lijst van Van der Feltz zitten ook eisen die betrekking hebben op de inhoud. Zo wil het advocatenkantoor de openbaarmaking voorkomen van e-mails die de ‘(toekomstige) concurrentie- en/of onderhandelingspositie van NAM onevenredig kunnen aantasten’, bijvoorbeeld door ‘te verwachten negatieve media-aandacht/reputatieschade.’ Met andere woorden: eventuele documenten die Shell of de NAM mogelijk in een kwaad daglicht stellen, mogen van Van der Feltz niet openbaar worden gemaakt.

Ook wil het Haagse advocatenkantoor dat er geen documenten naar buiten komen over politie-inzet bij demonstraties tegen de gaswinning. Dit terwijl de politie zelf aan de gemeente Assen heeft laten weten hier geen probleem mee te hebben. Volgens Van der Feltz is er een reële kans dat deze informatie gebruikt kan worden om toekomstig optreden van de politie te bemoeilijken.

De gemeente Assen heeft het merendeel van de eisen van het advocatenkantoor overgenomen, maar de twee bovengenoemde voorstellen van Van der Feltz zijn dan weer niet doorgevoerd. Op deze en andere geweigerde onderdelen staat het Van der Feltz vrij om in bezwaar te gaan. In tegenstelling tot bij EZK zal het hier echter gaan over enkele tientallen documenten, in plaats van de gehele beslissing.

Of de inzet van de Gemeente Assen voor het recht tot informatie stand zal houden, weten we over een kleine week. Voor nu kunnen we alleen afwachten.