Van alle kwaliteiten die Shula Rijxman bezit, is inparkeren niet de meest ontwikkelde. Werknemers zagen het geregeld misgaan wanneer de voorzitter van de raad van bestuur van de NPO haar bedrijfsauto parkeerde aan de Bart de Graaffweg 2 op het Media Park. In een tijdsbestek van vijf maanden moest haar Tesla vijf keer naar een autoschadebedrijf ter observatie en reparatie, blijkt uit e-mails waarover Follow the Money beschikt.

De schade betrof krassen op de deuren, beschadigde lampen en een afgereden bumper. In de wandelgangen werden grappen gemaakt over de stuurkunst van de bestuursvoorzitter. Foto’s van de geruïneerde bumper circuleerden onder medewerkers. 

Rijxmans haperende rijvaardigheid staat voor meer, vinden ingewijden. Bij de NPO werd de laatste maanden met meelij gekeken naar het gebrek aan stuurkracht van de vertrekkende voorzitter. Op 1 januari trad ze af, na vijf jaar voorzitterschap.

De Raad voor Cultuur luidde de noodklok over het gebrek aan strategie bij de raad van bestuur

De kritiek op de NPO en op Rijxmans functioneren nam de laatste tijd toe. Aanvankelijk kwam die van buitenstaanders, in diplomatieke bewoordingen, maar het laatste jaar ook van mensen die met haar werkten. De Raad voor Cultuur luidde in februari 2021 in een rapport voor het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen – de financier van de NPO – de noodklok over het gebrek aan strategie bij de raad van bestuur. Volgens het adviesorgaan ontbreekt bij de NPO ‘een vertaling van de belangrijke maatschappelijke functies van de publieke omroep in concrete doelen en strategieën’. De Raad bekritiseerde vooral het ontbreken van een digitale strategie en van pogingen om jongeren te bereiken.

Twee jaar daarvoor betoonde de Algemene Rekenkamer zich al kritisch over de NPO. In een rapport stelde de toezichthouder vast dat de NPO ‘weinig inzicht’ bood in de doelmatige bestedingen van geld, in totaal jaarlijks 850 miljoen euro.

Later lieten ook medewerkers van zich horen. Meestal op anonieme basis, omdat openlijke kritiek vaak werd beloond met een telefonade van Rijxman zelf, of van een van haar pr-medewerkers.

Men is kritisch over de soms grillige besluitvorming van de NPO

De bestuursvoorzitter beloofde steeds beterschap, maar ondanks toezeggingen blijkt uit recent onderzoek van FTM dat de geldstromen onder leiding van Rijxman niet transparanter werden, dat ‘Hilversum’ nog altijd mort over een matige internetstrategie en men kritisch is over de soms grillige besluitvorming van de NPO. ‘Online wordt nog altijd gezien als minderwaardig ten opzichte van lineaire televisie’, betoogde ex-NPO-medewerker Hay Kranen vorig jaar in een opiniestuk. ‘Zelden zo’n disfunctionele bende gezien,’ zei een uit het Media Park vertrokken eindredacteur in december tegen FTM. 

Net de Europese Unie

Rijxman trad in 2012 aan als NPO-bestuurder, toen nog onder voorzitterschap van Henk Hagoort. Hagoort is een mediëvist die lang bij de EO heeft gewerkt en als wetenschapper veel kennis heeft opgedaan over theologische twisten binnen de protestantse kerkfamilie. Met die kennis lukte het Hagoort volgens Hilversum-watchers om structuur aan te brengen in de bestuurlijke ‘spaghettiberg’, zoals Wouter Hins, emeritus hoogleraar mediarecht de NPO omschrijft.

‘De NPO is gebonden aan de mediawet, wat een draak van een wet is,’ zegt Hins. ‘Die is zo ingewikkeld dat ik hem elke keer weer moet nalezen. De bestudering daarvan is een vorm van bijbelexegese en daarvoor moet je over bijna autistische trekjes beschikken. Wie heeft die gave? Ik denk dat er in Nederland misschien twintig mensen zijn die hier iets van begrijpen.’

‘Bestudering van de mediawet is een vorm van bijbelexegese en daarvoor moet je over bijna autistische trekjes beschikken’

Hins, die eerder lid was van de bezwaarcommissie van het Commissariaat voor de Media (het gremium dat toezicht houdt op de mediawet), stelt dat Hilversum weinig geneigd is de bestuurlijke kluwen transparanter te maken, ‘omdat iedereen zijn eigen belang dient’. ‘Je kunt de NPO vergelijken met de Europese Unie. Die bestaat uit 27 lidstaten met elk hun eigen belangen. Ook op het Media Park vechten de omroepen om een plekje aan de trog.’

Hij geeft een voorbeeld: ‘Ik vond dat er opvallend weinig bezwaarschriften bij het Commissariaat voor de Media werden ingediend. Veel problemen over transparantie worden in der minne geschikt om de lieve vrede te bewaren in het ons-kent-ons-circuit. Je hebt je een sterk figuur nodig om dat te begeleiden.’

Zusje

Rijxman doorliep de mavo en begon na betrekkingen op de verkoop- en communicatieafdeling bij technologiebedrijven Nashua en HSC zelf een event- en promotiebedrijf: Martsell. Ze verkocht de onderneming in 2001 aan tv-bedrijf IDTV, waar ze in dienst treedt en in 2010 bestuursvoorzitter wordt.

De ondernemende, op de buitenwereld gerichte Rijxman is een ander type bestuurder dan haar voorganger, de studieuze, bedachtzame Hagoort. ’Shula was open en extravert. Henk was minder op mensen gericht, meer op procedures en politieke structuren. Shula had een groot netwerk in de media. Ze kende iedereen. Die combinatie werkte wel,’ beschrijft een oud-omroepbestuurder de chemie tussen de twee.

Rijxman wordt in die jaren getypeerd als een vrolijke, verfrissende, strijdbare flapuit die in Hilversum de weg kent als oud-directeur van productiehuis IDTV. Ze valt op door haar charme en gevatte terzijdes.

Hagoort en Rijxman maakten zich al snel ongeliefd in Hilversum, omdat ze aan de macht van de omroepen en programmamakers knabbelden

Onderling werkte het duo Hagoort/Rijxman goed samen, maar ze maakten zich al snel ongeliefd in Hilversum, omdat ze aan de macht van de omroepen en programmamakers knabbelden. ‘Henk kreeg de bijnaam Kim Jong Il en ik denk dat ik zijn zusje was,’ zegt Rijxman in een recent interview met Trouw, waarin ze terugblikt op haar jaren bij de NPO. 

In 2016 wordt Rijxman gekozen tot bestuursvoorzitter, Hagoort vertrekt naar de Hogeschool Windesheim. Vanaf dan neemt de kritiek op de NPO en op haar functioneren toe. Niet alleen zou de NPO centralistische neigingen hebben, Rijxman zelf zou wispelturig zijn en geobsedeerd met haar imago. Volgens getrouwen wil ze de nieuwsstromen over de NPO – en zichzelf – met strakke hand regisseren. Ze zoekt steeds meer steun bij vertrouwelingen, die ze liefkozend haar ‘knokploegje’ noemt.

Ze zoekt steeds meer steun bij vertrouwelingen, die ze liefkozend haar ‘knokploegje’ noemt

Vanaf 2020 lijkt Rijxman de greep te verliezen op de NPO. De pandemie zorgt voor een leeg kantoor, iets wat netwerker Rijxman moeilijk valt, zien medewerkers. Ze gaat trouw naar de NPO-burelen, en wandelt vaak urenlang met medewerkers in de bosrijke omgeving van het Media Park. Medewerkers vinden dat ze zich concentreert op bijzaken: zijn er voldoende tandenstokers en genoeg bakjes kwark voor de lunch?

Ze schermt graag met haar contacten om haar positie te benadrukken. ‘Ze belde je altijd als ze je nodig had,’ zegt een oud-omroepbaas. ‘Maar als je niets meer voor haar carrière kunt betekenen, lig je eruit.’

Afscheidsproject

Het gemor over haar functioneren dringt uiteindelijk door tot de raad van toezicht van de NPO. In het voorjaar van 2021 komen voorzitter Tjibbe Joustra en Rijxman overeen dat ze per 1 september zal aftreden, vier maanden eerder dan gepland. Uit apps van NPO-medewerkers waar FTM inzage in had, blijkt dat Joustra zich soms stoort aan haar ‘onprofessionele’ gedrag.

Joustra had moeite met Rijxmans weinig gestructureerde stijl van besturen

Joustra had moeite met Rijxmans weinig gestructureerde stijl van besturen, blijkt uit die berichten, en voerde daarover gesprekken met haar. Hij stoort zich aan haar chaotische stijl van leidinggeven. Ze was veel bezig met haar eigen positie, het oliën van haar imposante netwerk en druk met sollicitaties, onder meer naar het burgemeesterschap van Utrecht. (Die sprong naar een bestuurlijke functie mislukte overigens.)

Rijxman gaat akkoord, maar wil compensatie voor de vier maanden die ze eerder vertrekt. Joustra en Rijxman komen overeen dat ze een pan-Europees diversiteitsproject mag opzetten, betaald door de NPO. Interne bronnen spreken van een budget van een half miljoen euro.

Ze beschouwt het organiseren van het Eurovisie Songfestival als het hoogtepunt van haar NPO-tijdperk

Rijxman is begeesterd door het élan van het Eurovisie Songfestival. Het internationale festival dat Nederland in mei 2021 in de Ahoy organiseerde, beschouwt ze als het hoogtepunt van haar NPO-tijdperk. Ze ziet mogelijkheden om bij te dragen aan verdraagzaamheid en hoopt via de European Broadcasting Union, het samenwerkingsverband van Europese publieke omroepen, een nieuw festival te kunnen opzetten, mogelijk uitmondend in een Europese tv-uitzending.

Voor het project wordt Sietse Bakker aangetrokken, de gevierde producent van het Songfestival. Met een persoonlijke assistent van Rijxman zal hij onderzoek doen naar de mogelijkheden van zo’n tv-festival. Het meerdaagse event zou bestaan uit een symposium en een diversiteitsshow die het midden houdt tussen paasevenement The Passion en het Songfestival.

Opvolger

Headhuntersbureau De Vroedt & Thierry krijgt opdracht Rijxmans opvolger te zoeken en komt uit bij Frederieke Leeflang, dan partner bij Deloitte. Maar Leeflang wijst het aanbod na enkele gesprekken met de headhunter af. Ze vindt dat ze te kort bij de Zuidasconsultant werkt om al over te stappen. 

Een alternatief blijkt niet meteen voorhanden. Kandidaat Taco Zimmerman, een Hilversumse insider, wil wel maar kan niet op korte termijn, gezien zijn financiële banden met tv-producent Tuvalu. Rijxmans medebestuurders Martijn van Dam en financieel expert Paul Doop komen niet in aanmerking voor de post. Ze worden onvoldoende daadkrachtig geacht: ze opereren liever in de luwte.

Rijxmans medebestuurders komen niet in aanmerking voor de post: onvoldoende daadkrachtig en liever opererend in de luwte

De raad van toezicht en Rijxman maken een nieuwe afspraak. Ze blijft aan tot 31 december en maakt haar termijn af. Wel bedingt ze dat het pan-Europese project na januari doorgaat. 

In augustus melden de headhunters zich opnieuw bij Leeflang. Ditmaal gaat ze akkoord. Leeflang tekent in de derde week van september. ‘Omdat ik het een buitengewone interessante functie vond en de kans zich voor mij opnieuw voordeed, heb ik besloten de procedure in te gaan met als resultaat mijn benoeming,’ laat ze Follow the Money per e-mail weten. Op 1 januari 2022 is ze begonnen.

Frederieke Leeflang is geen onbekende voor de raad van toezicht van de NPO. Met voorzitter Tjibbe Joustra zat Leeflang tussen november 2018 en januari 2020 in het algemeen bestuurscollege van de Koninklijke Bibliotheek. Ze heeft als advocaat gewerkt, heeft ervaring als toezichthouder bij ABN Amro en beschikt volgens Joustra over een passend cv.

Ze heeft weliswaar geen media-ervaring, maar klaarde eerder wel klusjes in publiek-private wespennesten. Mensen die met haar hebben gewerkt, vergelijken haar met Ally McBeal, de gedreven advocate uit de gelijknamige tv-serie.

Leeflang heeft geen media-ervaring, maar klaarde eerder klusjes in publiek-private wespennesten

Bij ABN Amro, de genationaliseerde bank, ontpopte ze zich als een krachtige commissaris die met medetoezichthouders Olga Zoutendijk en Steven ten Have de confrontatie zocht met de uit de politiek geparachuteerde bestuursvoorzitter Gerrit Zalm; dat relaas wordt beschreven in De Staatsbank, het boek van FD-journalisten Ivo Bökkerink en Pieter Couwenbergh. 

Er zijn niettemin mediakenners die Leeflangs benoeming bekritiseren. Oud-omroepbestuurder Ton F. van Dijk vroeg zich in een tweet af of hij dan ook een Zuidaskantoor kan leiden. Schrijver en journalist Hans Maarten van den Brink, zelf langdurig betrokken bij het Mediafonds, wijst erop dat Leeflang geen ervaring heeft met de media. Anderen menen dat Leeflangs gebrek aan bancaire kennis de reden was voor haar vertrek bij ABN Amro, wat  misschien geen aanbeveling is voor de NPO.

De kwartiermaker loopt vast

Rijxman was de laatste maanden van haar termijn druk met haar afscheid. Aan de voorbereiding van het pan-Europese project besteedde ze weinig tijd. Kwartiermaker Bakker werkte naar zijn zeggen ‘autonoom’ en los van Rijxman. Hij sprak met omroepen in binnen- en buitenland. Hij benaderde onder meer Jan Slagter van Omroep MAX, die aandacht vroeg voor discriminatie van ouderen.

Al snel liep de kwartiermaker vast in het omroepdoolhof, waar iedereen andere belangen heeft

Maar al snel liep de kwartiermaker vast in het omroepdoolhof, waar iedereen andere belangen heeft. Bakker besteedde uiteindelijk een dag of veertig (dagtarief: 640 euro) aan de voorbereidingen, maar kreeg het idee niet geconcretiseerd. Bij de afscheidsreceptie van Rijxman in het Haagse Mauritshuis werd nog gerefereerd aan het project, maar daarna werd het stil. 

Midden december gaf Bakker de opdracht terug: het was onvoldoende duidelijk hoe het project tot een uitzending kon leiden. ‘Het is nu aan anderen om het project uit te voeren,’ is het enige dat hij erover tegen Follow the Money wil zeggen.

De NPO wilde de afgelopen weken geen informatie verstrekken over de status van het pan-Europese afscheidscadeau aan Rijxman. Leeflang, de nieuwe bestuursvoorzitter, bevestigt dat Rijxman nog steeds bij het project is betrokken, maar kon bij haar aantreden niet zeggen wat de precieze rol van haar voorganger bij het project is. Dat werd een paar dagen later alsnog duidelijk: op 5 januari verzond de NPO een persbericht over het project en bevestigt dat Rijxman vanaf januari vier maanden aan de slag gaat als projectleider.

De NPO  bevestigt dat Rijxman vanaf januari vier maanden aan de slag gaat als projectleider

Leeflang lijkt een opener communicatiestrategie te voeren dan Rijxman, en reageert zelf op vragen. De NPO heeft tevens een nieuwe communicatieman aangesteld: Michiel Hendrikx, voormalig woordvoerder van het minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de geldschieter van de NPO.

Terugblik

Was Rijxmans benoeming – achteraf bezien – de beste zet om de NPO naar een nieuwe fase te brengen? Haar aanstelling als voorzitter vond plaats onder leiding van bestuurder Bruno Bruins, die van 1 januari 2016 tot 2017 voorzitter was van de raad van toezicht van de NPO.

Rijxman onderhield goede contacten met de top van het ministerie van OC&W. Daar is ze trots op. ‘Hebben we het slecht gedaan? We hebben extra geld gekregen. Vraag het de plaatsvervangend directeur-generaal van OC&W: dat is geen sinecure, ik moest naar twintig commissies, het bestel is niet gemaakt om vrienden te maken,’ licht ze toe.

In coronatijd wist Rijxman bij minister Slob 19 miljoen extra los te peuteren voor de NPO

Met de ministers Arie Slob en Ingrid van Engelshoven, de financiers van de NPO, onderhield ze warme banden. In coronatijd wist Rijxman bij minister Slob 19 miljoen extra los te peuteren voor de NPO, als onderdeel van het coronasteunpakket.

Met secretaris-generaal van OC&W Marjan Hammersma, die als topambtenaar adviezen geeft over omroeppolitiek, is ze zelfs goed bevriend. Hammersma was tussen 2012 en 2016 als directeur Media, Letteren en Bibliotheek en als directeur-generaal Cultuur en Media betrokken bij de NPO en zelfs bij de aanstelling van Rijxman. 

Die vriendschap zou pas zijn opgebloeid toen Hammersma geen rechtstreekse bemoeienis meer had met de NPO of Rijxman. ‘Enige jaren nadat de directe werkrelatie met mevrouw Rijxman tot een einde was gekomen is, met de wederzijdse partners, een vriendschap ontstaan,’ zegt Hammersma.

Ze erkent dat ze in haar functie betrokken is geweest bij de ‘voorbereiding en afhandeling’ van Rijxmans benoeming als voorzitter, maar geen bemoeienis had met de ‘selectie’ van de leden van de raad van bestuur. ‘De voordrachten aan de minister en de benoeming zijn taken van de raad van toezicht van de NPO. Door de minister en de staatssecretaris is beide keren ingestemd met de benoeming,’ zegt Hammersma.

Directe inmenging met de aanstelling van Rijxman in 2012 tot lid van de raad van bestuur en in 2016 tot voorzitter van de NPO was er derhalve niet, stelt Hammersma. ‘De eindverantwoordelijkheid voor besluitvorming ligt altijd bij de minister en staatssecretaris.’

Reactie Shula Rijxman

Vlak voor haar vertrek op 1 januari reageerde Rijxman op eerdere publicaties van Follow the Money, waarin haar soms wispelturige gedrag werd beschreven. ‘Wat moet ik nog zeggen? Ik ga weg en dan moet ik nog even vertellen wat er mis is? Ik word door sommigen afgeschilderd als een gek die alleen met zichzelf bezig is. Maar ik wil niet natrappen. Ik hou me vast aan het Hebreeuwse gezegde: Mah la’asoot. “Wat kan ik er aan doen?”’ 

‘Ik word door sommigen afgeschilderd als een gek die alleen met zichzelf bezig is. Maar ik wil niet natrappen’

Rijxman laat weten geen signalen te hebben opgevangen dat de raad van toezicht zich stoorde aan haar gedrag. ‘Ik herken uit functioneringsgesprekken niet de weergave van dit artikel.’ Ze bestrijdt dat het pan-Europese project een compensatie is voor de vier maanden die ze eerder zou vertrekken. De NPO wil niet reageren op de laatste opmerking van Rijxman.

Ze besluit: ‘Ik ben superblij dat er nu een sterkere publieke omroep is, Ik ben ook blij om te gaan, ook voor mezelf. Afscheid nemen is het ergste dat er is. Daar heb ik wakker van gelegen. Maar ik heb met hart en ziel voor de publieke omroep gevochten.’

Op de parkeerplaats van de NPO staat nu de auto van Frederieke Leeflang. Woensdag stond die op haar werkplek. Onbeschadigd. Nog wel.