Eigenlijk wilde hij blijven zitten, maar Rabo-bestuurder Schat moest opdonderen. De lokale Rabobanken kwamen in opstand. Zijn rol in de LIBOR-affaire, als verantwoordelijk bestuurder, werd alsnog bestraft. De coöperatie sloeg terug. Rabobank is anders dan andere banken, zo wil de bank ons graag laten geloven. Een halfjaar geleden kwam de Rabo nog met een nieuwe reclamecampagne. Een olijke Humberto Tan wandelt door het pittoreske Duitse dorpje Flemmersfeld. ‘Wat doe ik hier?’ vraagt Tan aan de Rabodame aan zijn zij. Een boer met eend onder de armen, gevolgd door een waggelende gans, lopen langs (want zo gaat dat in Flemmersfeld). En terwijl op de achtergrond een traktor over de akkers rijdt doet een Rabodame de ontstaansgeschiedenis van de coöperatieve bank uit de doeken. Van hoe Friedrich Wilhelm Raiffeisen, de burgemeester van Flemmersfeld, in 1864 bedacht dat de arme boerenstand zichzelf moest helpen.     Het was een pijnlijke reclame. Pijnlijk, omdat de Rabo al lang niet meer de vriendelijke coöperatieve bank is van weleer. Rabobank deed de afgelopen decennia net zo goed mee aan de financiële excessen. Rabo is de bank van de FGH, de grootste Nederlandse geldschieter van commercieel vastgoed; van Interpolis en Achmea, die klanten opzadelden met waardeloze woekerpolissen; ze is de grootste verstrekker van Nederlandse hypotheken, waarvan ruim één derde onder water staat, en last but not least, ze is de bank van de LIBOR-affaire. Raiffeisen zou zich omdraaien in zijn graf bij de aanblik van zoveel financiële ondeugdelijkheid. In één van de negentiende-eeuwse instructiebrochures ter oprichting van een coöperatieve bank stond het doel van de ‘volksbank’ duidelijk beschreven: ‘De kleine industrieelen en de neringdoenden’ moesten zonder eigen banken ’dikwijls hun toevlucht nemen tot woekeraars’ aldus de auteurs. ‘Een rente van 10 à 12 procent is in deze kringen niets ongewoons.’ Door samenwerking konden de kleine ondernemers zich bevrijden van deze woekeraars en hun eigen lot beslissen.

Raifeissen zou zich omdraaien in zijn graf bij zoveel financiële ondeugdelijkheid

Het idealisme dat de honderden oprichters van de Rabobank in de negentiende eeuw tot samenwerking dreef is vandaag de dag moeilijk voor te stellen. Onder het kopje ‘bestuur’ staat bijvoorbeeld dat ‘vaste bezoldiging [voor het bestuur] is uitgesloten omdat het niet den bedoeling moet zijn er baantjes van te maken.’ Wat zouden deze auteurs vinden van de vertrekpremie van 5,5 miljoen euro die Sipko Schat in theorie kan krijgen? Nee, die Rabobank is dood en zal –helaas- ook niet meer wederopstaan. Toch blijft de logica van de coöperatie ijzersterk. Het idee dat het klantenbestand tegelijkertijd eigenaar is van de bank maakt dat bancaire dienstbaarheid in de genen van de coöperatie zit. De vraag is alleen hoe de coöperatieve vorm naar de eenentwintigste eeuw te brengen.

Het worstelen van de Rabo

Eigenlijk worstelt de Rabobank al decennia met die vraag. Elk decennium weer is er binnen de bank discussie over de coöperatieve structuur. Moet de autonomie van de lokale banken niet ingeperkt worden, moet de Rabobank niet ook naar de beurs, moeten de bank niet ook meedoen met de grote jongens? Eigenlijk werd vaak gekozen voor beide, de coöperatie moest groter, meer leden, meer betrokkenheid, maar ook de bank moest groter en internationaler, een divisie in Londen, verzekeren, projectontwikkelen. Sipko Schat was in menig opzicht een representant van die groot-groter-grootst vleugel van de Rabobank. Het was Schat die in de jaren ’90 bijvoorbeeld de ‘technolease’ bedacht, een ingenieuze constructie waarbij Philips haar patenten verkocht en terughuurde om een belastingvoordeel te behalen. Jammer voor de staat, mooi voor de Rabo en Phillips. Kortom, prachtig financieel ingenieurschap, maar wat had Raiffeisen ervan gevonden? Dat Schat er uit is gemieterd is een belangrijke overwinning voor de coöperatie. En het laat zien dat de coöperatieve structuur werkt. De vraag blijft echter nog steeds onopgelost: wat is de Rabo en wat moet de Rabo worden? De bank verkeert al tijden in een identiteitscrisis en staat nu op een kruispunt. Meer Raiffeisen, minder Sipko Schat lijkt mij een goed devies.