
Het verhaal over het pijnlijke en misschien noodlottige derivatenavontuur van nutsbedrijf Slibverwerking Noord-Brabant
Het artikel van Follow the Money over SNB verscheen op donderdag 12 juli in de Volkskrant. Het verhaal moest voor de krant, vanwege de gelimiteerde ruimte, worden ingekort. Hieronder staat het verhaal in zijn volle lengte.
Door Jesse Frederik en Eric Smit
Bij Slibverwerking Noord-Brabant wordt liever niet over derivaten gesproken. De term wekt een ongunstige associatie op met exotische financiële producten, de kredietcrisis, bonusverslaafde zakenbankiers, incompetente bestuurders, Vestia, fraude en heel veel andere narigheid. Bij Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) praten ze liever over ‘switch transactions’, zo maakt de pr-man van het overheidsbedrijf bij aanvang van het interview onmiddellijk duidelijk. Dit verhaal gaat dus over switch transactions. En ook over hoe een oerdegelijk Nederlands nutsbedrijf verzeild raakte in de wereld van de credit default swaps en dat avontuur mogelijk niet zal overleven.
Waterschap Brabantse Delta (WBD) opereert hierin het meest doortastend. Lid van het dagelijkst bestuur van het in Breda gevestigde WBD is Anke Dielissen. Zij is tevens commissaris van SNB en een groot voorstander om een deal met Deutsche Bank te maken zo blijkt uit de notulen van een vergadering van het waterschap in december 2007. ‘Het is voor leken een ingewikkeld financieel instrument, niet voor experts want zij zijn gewend om dit soort ingewikkelde producten te bedenken’, zo betoogt Dielissen. ‘In de financiële wereld is het zo dat je met geld geld kunt maken’. Dat is positief voor ons, zeker gezien het vorige agendapunt (zorgelijke kostenstijgingen bij het waterschap, red.). Het gaat om een aanzienlijk bedrag wat goed gebruikt kan worden’.
Ze vraagt zich tegelijkertijd af of het risico wellicht te groot is, maar stelt dat het onderzoek van vier verschillende adviesbureaus heeft uitgewezen dat het binnen de wet- en regelgeving past. ‘Destijds bestond ook bij cross borderlease de nodige twijfel en aarzelingen’, herinnert Dielissen zich. ‘Uiteindelijk hebben veel overheden dit gedaan en dat verwacht ik ook van switch transaction.’
'SNB haalt meer uit slib!'
In een vergaderzaal van het minimal design-kantoor van waterschap Brabantse Delta vertelt SNB-directeur Marcel Lefferts hoe het zover is gekomen. En over de beweegredenen van een publiek bedrijf om zich met extreem complexe financiële instrumenten in te laten. Hij wil ook graag iets vertellen over wat SNB precies doet. Het vriendelijke gezicht van Lefferts begint te stralen als hij het heeft over de ‘gigantische hoeveelheden’ slib die SNB jaarlijks verwerkt; ruim vierhonderdduizend ton. Daarmee is Slibverwerking Noord-Brabant de grootste slibverwerker van Europa. Het verwerken van de rommel die waterschappen uit hun rioolwaterzuiveringsinstallaties aanleveren, is zelfs een high tech business geworden. Lefferts, die zelf is opgeleid als werktuigbouwkundig ingenieur, heeft het over het reduceren van emissies, het terugwinnen van energie en grondstoffen als fosfaten. ‘SNB haalt meer uit slib!’, luidt de slogan van het in Moerdijk gevestigde bedrijf. ‘We zijn een soort grondstoffenproducent geworden. Daar ligt ook onze strategische focus’, zegt hij om daar direct aan toe te voegen dat de strategie in wezen om één element draait: kostprijsreductie. ‘We willen er voor te zorgen dat de kosten voor de belastingbetaler zo laag mogelijk zijn. We zijn immers een publiek bedrijf’.'Gewoon, om geld te verdienen'
Van slib naar het onderwerp dat SNB sinds de crisis van 2008 een existentiële kwestie is geworden; financiële derivaten. Lefferts legt uit dat de ingewikkelde financiële transacties van SNB hun oorsprong in de jaren negentig hebben. Toen ging het bedrijf een tweetal leaseconstructies aan. Dat was in die tijd heel gewoon. Met het aangaan van leaseconstructies konden bedrijven en ook overheden aanzienlijke fiscale voordelen behalen. Fiscalisten, accountants en bankiers draaiden prijzige overuren om de activa van bijvoorbeeld vliegtuigmaatschappijen, spoorwegen en elektriciteitsbedrijven via zo’n constructie extra te laten “renderen”. Ook SNB ging dus een tweetal leaseconstructies aan. Lefferts: ‘Uiteindelijk om kosten te verlagen, gewoon, om geld te verdienen’. Bedrijfsfilm van SNB De slibverwerkingsinstallatie in de Moerdijk werd zo een periode van 22 jaar aan een Amerikaanse bank verhuurd die over de mogelijkheid beschikte om sneller af te kunnen schrijven. SNB leasde de installatie weer terug en het fiscale voordeel van de snellere afschrijvingen werd tussen de bank en SNB gedeeld. Dat leverde SNB ongeveer 6 miljoen op. Geld dat de Amerikaanse belastingdienst misliep en uiteindelijk in de zakken vloeiden van Nederlandse overheidsinstanties; de aandeelhouders van SNB, een viertal waterschappen. Als gevolg van de leasetransacties had SNB in totaal 270 miljoen euro gestort gekregen welk bedrag bij een drietal banken op depositorekeningen werd gestald. Uit de opbrengsten van het rendement op die rekeningen betaalt SNB de leaseprijs van de slibinstallaties. Aan het einde van de looptijd van de transactie, betaalt SNB het geld weer terug aan de Amerikaanse bank en is de slibinstallatie weer in eigendom van de slibverwerker. Alsof er niets is gebeurd. Het was risicoloos geld verdienen. Hoewel, helemaal risicoloos bleek het niet te zijn. Nadat de honderden miljoenen jarenlang ongemoeid bij de ABN Amro, ING en het Amerikaanse verzekeringsconcern AIG staan geparkeerd, dringt het in 2006 opeens tot de directie van SNB door dat deze enorme bedragen ook risico lopen. ‘Want je weet natuurlijk niet wat er met die banken kan gebeuren’, zegt Lefferts.Omvallende banken
Dat grote internationale banken failliet kunnen gaan, is in 2006 nog onvoorstelbaar. Het ING concern groeit, is zeer winstgevend en is in Amerika met zijn online bank ING Direct een doorslaand succes. ABN Amro heeft na de zwaar bevochten overname van de Italiaanse bank Antonventa in 2005 ook de smaak van de overwinning in de mond. Topman Rijkman Groenink is door weekblad Elsevier uitgeroepen tot man van het jaar. AIG is weliswaar een jaar eerder in opspraak geraakt in verband met een accountingschandaal, maar heeft in 2006 nog steeds een beurswaarde van 169 miljard dollar en een AA rating. Er is niemand die ook maar een ogenblik stilstaat bij een eventueel faillissement van de verzekeraar dat naar beurswaarde gemeten het grootste financiële concern ter wereld is. Ook niet in het kantoor van SNB in Moerdijk. De gedachte over de mogelijkheid van omvallende banken en verzekeraars, komt ook niet zo maar bij Lefferts en de zijnen aanwaaien. Het is een advocaat van het kantoor Nauta Dutilh die de directie van SNB op de mogelijke risico’s attent maakt. Nauta was als kantoor ook al betrokken bij het opzetten van de leasecontructies van de slibverwerker en weet welke enorme bedragen er op verschillende depositorekeningen staan. In het kielzog van Nauta komt ook een bankier van Deutsche Bank mee naar Moerdijk. Met zijn Powerpoint presentatie en productbrochures. Hij maakt indruk. Lefferts: ‘Dan dan zegt die bankier; “ik heb toch iets moois...wij kijken naar uw leaseconstructie want wij zien mogelijkheden om wat aan het risico te doen.” En dat het bezit van drie deposito’s gevuld met 270 miljoen euro niet zonder gevaar is, weten de mannen van Deutsche Bank volgens Lefferts zeker: ‘een bank kan ook omvallen.’Risicoreductie
Lefferts en de financiële man van SNB – Silvester Bombeeck – raken geïnteresseerd. SNB heeft met de leaseconstructies ooit onbewust een risico aanvaard, het is nu in het belang van de aandeelhouders, dus eigenlijk de belastingbetaler, om dat risico te verminderen. ‘Door risicoreductie en risicospreiding’, maakt de SNB-topman bij herhaling duidelijk. Maar daar blijft het niet bij. Wat het verhaal van Deutsche Bank zo boeiend maakt, is dat naast risicoreductie – en spreiding de Brabantse slibverwerker ook serieus geld kan verdienen. In tien jaar tijd bijna 19 miljoen euro. Ruim drie keer zo veel als er volgens Lefferts ooit op de leaseconstructies werd verdiend. Het is alsof SNB een brandschadeverzekering afsluit en er jaarlijks een grote som geld bij cadeau krijgt. Marcel Lefferts (uit SNB jaarverslag 2008)
Grote hoop geld
Lefferts legt het zo uit: ‘Je hebt drie grote zakken geld en die verdeel je in ons geval over 115 kleine zakjes geld. In de oude situatie als zo’n bank failliet gaat ben je gewoon een grote hoop geld kwijt en heb je een probleem. Met die switch die je maakt van drie naar, in ons geval, 115 entiteiten kan je je dus veroorloven dat een aantal van die bedrijven failliet gaan zonder dat het effect heeft op de transactie. Dat is dus het voordeel.’ Het bijkomende pluspunt is dat Deutsche Bank SNB jaarlijks een bedrag betaalt voor de CDS van 2,3 miljoen euro. Netto levert de zogenoemde ‘switch transactie’ jaarlijks een voordeel op van 1,8 miljoen. Tot de in 2017 afloopt, tien jaar lang. Een prachtige aanvullende bron van inkomsten die weer ten goede zal komen aan de aandeelhouders van SNB, de waterschappen Brabantse Delta, De Dommel, Aa en Maas en Rivierenland. De deal lijkt te mooi om waar te zijn, maar echt doorgronden hoeveel minder de risico’s kunnen worden, is een moeilijke zaak. Lefferts heeft voor zijn eerste ontmoeting met de man van Deutsche Bank nog nooit van een switch transactie gehoord. Bombeeck is opgeleid als accountant, specialistische kennis van derivaten heeft hij dan nog niet. Datzelfde geldt voor hun commissarissen en aandeelhouders die in het besluitvormingstraject hun stem zullen moeten laten horen. In de algemene besturen van de waterschappen zitten lokale politici die niet zelden een achtergrond hebben als landbouwer, melkhouder, fruitteler, ambtenaar of ondernemer. In de algemene bestuursvergaderingen van de waterschappen staan doorgaans onderwerpen als het bestrijden van de beverrat, het in stand houden van dijken of de verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater op de agenda. Een derivaat als een portfolio credit default swap (pcds) of de term ‘switch transactie’ is nog nooit eerder het onderwerp van gesprek geweest en wekt de nodige verbazing bij verschillende bestuursleden. Dat blijkt onder andere uit de notulen van een vergadering van Waterschap Brabantse Delta (WBD). ‘Ik las iets cryptisch’, zegt een bestuurslid in oktober 2007. ‘Kunt u uitleggen dat er een switch gemaakt zou worden bij de transactie SNB/Deutsche Bank? Wat houdt dat in, het zegt mij niets. Kunt u enige helderheid geven?’Wet Fido
SNB besluit advies in te winnen bij financiële adviesbureaus als Zanders en Risklab. Bureaus die volgens Lefferts gespecialiseerd zijn in het beoordelen van complexe financiële instrumenten als CDO’s. De advocatenkantoren Nauta Dutilh en, Simmons & Simmons staan de slibverwerker en de waterschappen met hun kennis terzijde. Evenals SNB’s accountant Deloitte. De transactie moet ook binnen het kader van de wet Fido (Financiering decentrale overheden) passen. Daarin staan regels opgesteld hoe overheden hun geld en kapitaal dienen te beheren. Essentieel daarbij is dat het gebruik van derivaten uitsluitend mag leiden tot een inperking van de financiële risico’s. Volgens de experts en ook volgens de provincie Noord-Brabant, die de transactie moet goedkeuren, voldoet de transactie die Deutsche Bank heeft voorgesteld daaraan en kan het risico zelfs met 20 procent worden ingeperkt.‘In de financiële wereld is het zo dat je met geld geld kunt maken’Na uitvoerige beraadslagingen en toetsing wordt eind 2007 ingestemd met de transactie en aangemeld bij het Ministerie van Financiën. Bij een achttal waterschappen klinken dan al enige tijd stemmen die ervoor pleiten om een overeenkomstige transactie aan te gaan. Net als SNB hebben de waterschappen zich jaren eerder voordelige leaseconstructies laten aanmeten. En ook zij kunnen via Deutsche Bank de rol van verzekeraar op zich gaan nemen. Ook zij kunnen, net als SNB, hun risico’s verminderen door de gelden in de verschillende deposito’s bij Deutsche Bank te laten verzekeren, daarbij een CDS af te sluiten en een mooi bedrag verdienen.
.png)
9 Bijdragen
Nx44nx
Gast
D J Bezemer
Proficiat dus.
-- Dirk J Bezemer Associate Professor, Faculty of Economics& Business University of Groningen www.rug.nl/staff/d.j.bezemer documentary (8 min): youtube.com/watch?v=9JD6uuiiZPY&feature=relmfu interview (10 min) : ineteconomics.org/video/interviews?page=3 presentation (26 min): youtube.com/watch?v=qvBuK8yQxbY
Vabuleus
Bokkepoot
VabuleusIk lees dit stukje wat laat. Maar de rillingen lopen over je rug als je erover nadenkt hoe ze hun hoofd in de strop steken.... En die cda Miep eroverheen... Man man man...
Gast2
Jesse Frederik
Gast2Pablo
H Speckens