
Puur en alleen ondernemen om financieel rendement te behalen is op de lange termijn onhoudbaar. Het nieuwe ondernemen - waarbij mens en planeet centraal staan - krijgt in Nederland steeds meer voet aan de grond. Maar hoe werkt dit precies? Lees meer
De beweging van verantwoordelijke ondernemers groeit snel. Waar liggen de kansen voor deze 'nieuwe ondernemers'? Tegen welke problemen lopen ze aan? En hoe maken we onderscheid tussen de ondernemers die daadwerkelijk maatschappelijke en ecologische waarde creëren, en degenen die doen alsof?
Het jarenlange gesteggel over zzp’ers
Tony’s Chocolonely: nog niet slaafvrij, wel dividend
Waarom juist ambitieuze millennials niet voor het grote geld gaan
‘Voedselbedrijven lopen Brussel en Den Haag helemaal plat’
De synergie tussen gemeenten en nieuwe ondernemers
Verantwoord ondernemen langs de meetlat
Zo produceer je écht diervriendelijke eieren
Ondernemers pakken op eigen houtje de ouderenzorg aan
Hoe sociale ondernemingen onze economie van binnenuit vernieuwen
Specialisterren excelleert als bedrijf dankzij werknemers met autisme
© ANP / Ferdy Damman
Sociaal ondernemen: een alternatief voor onze roofbouw-economie
In ons huidige economische systeem staat het creëren van waarde voor mens en planeet niet centraal. Integendeel: duurzaam is duur, vervuilen en uitbuiten goedkoop. Maar puur en alleen ondernemen om financieel rendement te behalen is op de lange termijn onhoudbaar. Het alternatief begint ook in Nederland steeds meer voet aan de grond te krijgen: sociaal ondernemerschap.
Betekenisvol ondernemen, impact maken, een sociaal bedrijf opbouwen: aan terminologieën rondom ondernemen met een maatschappelijke missie geen gebrek. Willemijn Verloop, medeoprichter van het netwerk Social Enterprise NL en impactinvesteringsfonds Social Impact Ventures, spreekt van ‘sociale ondernemers’. ‘Een sociale ondernemer is iemand die de oplossing voor een maatschappelijk probleem in een ondernemend business model weet te gieten.’
Verloop stond aan de geboorte van de sector in Nederland en is optimistisch over de ontwikkelingen van de laatste paar jaar. ‘Toen we zes jaar geleden begonnen met Social Enterprise NL moesten we overal uitleggen wat een sociale ondernemer was en kregen we een hoop weerstand. Want, zo was de gedachte, als je binnen een BV maatschappelijke waarde probeert te creëren, dan zou je dat stiekem alleen uit eigenbelang — en dus voor je eigen portemonnee — doen.’
Professionalisering van de sector
Inmiddels worden sociale ondernemers op grote schaal erkend en herkend. Dat zie je terug in de cijfers: consultant McKinsey concludeert op basis van een langdurig onderzoek dat de sector tussen 2011 en 2016 met ruim 70% is gegroeid, tot 3.5 miljard euro. Het aantal banen is in deze periode toegenomen tot circa 75.000: een groei van 25.000 banen in een tijd waarin Nederland 72.500 banen in andere sectoren verloor. De omzet nam tevens gestaag toe: van 2 miljard in 2010 naar 3.5 miljard euro in 2015. Tenslotte is er in 2015 in vergelijking met 2010 drie keer zoveel kapitaal beschikbaar voor de sector van het sociaal ondernemen.
‘De groeicijfers in werkgelegenheid en omzet zijn indrukwekkend. De sociaal ondernemers doen het beter dan het reguliere MKB in Nederland’, stelt Verloop. Volgens haar komt dit deels doordat de markt relatief jong is: ‘Een jong bedrijf verdubbelen is een stuk gemakkelijker dan hetzelfde doen voor een bedrijf dat tien jaar oud is. Desalniettemin zie je steeds meer talent en kapitaal naar de sector toe trekken.’
Koplopers
Impact hebben en geld verdienen gaan dus heel goed samen. Sterker nog, volgens Verloop kan het één fungeren als een vliegwiel voor het ander. ‘De betalende klant stelt de ondernemer in staat zijn product of dienst continu te verbeteren en is daarmee een belangrijke voorwaarde voor innovatie, efficiëntie en opschaling. Op het moment dat de klant het product echt goed vindt en op grote schaal gaat afnemen, kun je als sociale onderneming een gigantische impact maken.’
En dit gaat niet alleen op voor kleine ondernemingen. Kees Klomp, boeddhist en bedrijfsadviseur op het gebied van betekenisvol ondernemen, noemt de Grayston Bakery als voorbeeld van een bedrijf dat ondernemen en impact succesvol heeft verenigd. ‘Dat bedrijf zette ooit 100.000 dollar om en maakte 1 procent winst; nu zet het 40 miljoen dollar om en maakt nog het steeds 1 procent winst. Waarom? Omdat, ondanks de groei en het succes op bedrijfsmatig vlak, de basis van het bedrijf niet is veranderd. De maatschappelijke missie is en blijft leidend.’
Urgentie
Steeds meer ondernemers, investeerders en consumenten realiseren zich dat een samenleving die zich puur richt op financiële groei op korte termijn (lees: hebzucht) op de lange termijn niet houdbaar is. Hierdoor ontstaat er volgens Klomp draagvlak voor verandering. ‘Er is niets mis met geld verdienen, totdat het ten koste gaat van de sociale of ecologische winst die een bedrijf maakt. Zodra dat het geval is, is een bedrijf naar mijn mening hartstikke verliesgevend.’ Steeds meer mensen zien dit in: ‘Het is niet voor niets dat Tony’s Chocolonely vorig jaar de meest inspirerende organisatie van Nederland is geworden,’ aldus Klomp.
'Waar in Engeland één op de vier startups expliciet een maatschappelijke missie heeft, is dat er in Nederland één op de 75'
Volgens Verloop heeft de kredietcrisis aan deze omslag in het denken bijgedragen. ‘Het wordt steeds helderder dat ondernemende oplossingen vaak tot veel betere en efficiëntere resultaten leiden dan wanneer je de verantwoordelijkheid bij filantropische of overheidsinstellingen legt.’
Nog een hoop te winnen
Sociaal ondernemerschap zit dus in de lift. Toch loopt Nederland achter op koplopers zoals Engeland. ‘Waar in Engeland één op de vier startups expliciet een maatschappelijke missie heeft, is dat er in Nederland één op de vijfenzeventig’, aldus Klomp.
Hoe dat komt legt Verloop uit: ‘Sterke welvaartsstaten zoals Nederland en de Scandinavische landen maken een tragere ontwikkeling door. De noodzaak voor sociaal ondernemerschap om publieke voorzieningen op peil te houden is hierdoor minder aanwezig.’
Het ontbreken van de sterke welvaartsstaat is niet de enige reden voor het sociaal ondernemende Engelse succes. Verloop: ‘Al onder Tony Blair lanceerde de Engelse regering een strategie voor social enterprises. Van rechtsvormen tot fiscale regelingen: alles is er. Engeland heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in het veld en daar plukken ze nu de vruchten van.’
Een ideaal ecosysteem
Volgens McKinsey kan de Nederlandse Social Enterprise sector zich de komende jaren vervijfvoudigen. Maar om de groei te versnellen en nieuwe spelers aan te trekken is professionalisering over de gehele linie noodzakelijk.
Volgens Verloop begint het bij erkenning en herkenning. ‘Of het nou de overheid, het publiek, de wetenschap of het bedrijfsleven is, erkenning en herkenning van sociale ondernemingen – en het feit dat schaalbaarheid en sociale impact hand in hand gaan - is een belangrijke stap richting versnelling.’ De overheid, faciliterende netwerken zoals Social Enterprise NL en impact investeerders kunnen hieraan bijdragen door hun kennis over succesvolle sociale ondernemingen te delen en meer met sociale ondernemers samen te werken.
Faciliterende overheid
Daarnaast kan de overheid, door te faciliteren en kansen te creëren, een sleutelrol spelen in de verdere ontwikkeling van de sector. ‘De overheid is in potentie de grootste klant van Nederland. In aanbesteding liggen hierdoor een hoop mogelijkheden’, aldus Verloop.
Volgens Verloop is een andere belangrijke component het in het leven roepen van een modaliteit op de BV: een nieuwe rechtsvorm, waarin onder andere de maatschappelijke kern statutair vastligt. ‘Deze standaardisatie zou het bijvoorbeeld voor gemeenten makkelijker maken om samen te werken met sociale ondernemers.’ Klomp vult aan: ‘Bovendien zou een aparte rechtsvorm ook fiscaal allerlei mogelijkheden kunnen bieden, hetgeen het voor investeerders aantrekkelijk maakt hun geld op impact in te zetten.’
Belang van onderzoek
Daarnaast zal de sector moeten inzetten op het managen en meten van impact. Volgens McKinsey meet slechts de helft van de sociale ondernemingen haar impact. Zonde, aangezien deze resultaten cruciale inzichten bieden in de bedrijfsvoering en ze ondernemend talent en kapitaal kunnen aantrekken.
Sociale ondernemers zijn koplopers die laten zien dat het anders kan
Universiteiten, onderzoeksinstituten en pragmatische consultants in het veld kunnen een belangrijke rol spelen in het ontwikkelen van gestandaardiseerde meetinstrumenten. ‘Bovendien kan onderzoek en onderwijs de sector helpen best practices naar goede teaching cases voor sociale ondernemers in spé te vertalen’, aldus Verloop.
Alhoewel de toegang tot kapitaal de afgelopen jaren is toegenomen, blijft het grootste deel van investeerders en banken gericht op bedrijven die primair financiële waarde creëren. Verloop legt uit: ‘Sociale ondernemers kunnen voor mooie returns zorgen, maar zijn niet primair bezig met het tevreden houden van aandeelhouders. Hierdoor blijkt impact investeren voor velen helaas nog een brug te ver.’
De toekomst
Er valt in Nederland nog een hoop (maatschappelijke) winst te behalen. Zowel Klomp als Verloop geloven dat ondernemen zonder de planeet en de maatschappij schade te berokkenen langzaamaan de nieuwe norm wordt. Sociale ondernemers spelen een belangrijke rol in het creëren van een inclusieve en circulaire economie. Het zijn koplopers die laten zien dat het anders kan. Of zoals Klomp het mooi verwoordt: ‘Over twintig jaar vinden we bedrijven die alleen maar heel veel geld verdienen en geen maatschappelijke waarde creëren idioot. Daar ben ik van overtuigd.’
Dit artikel is de eerste in een reeks over sociaal ondernemerschap. Hoe kunnen we in Nederland een ecosysteem creëren waarin de sector optimaal kan floreren? En wat is de rol van andere partijen — van de overheid en business schools, tot impact-investeerders en pensioenfondsen — hierin?
Heb je ideeën, tips of prangende vragen? Laat het me vooral weten in een reactie hieronder.
35 Bijdragen
Jan JC Saal 2
Waarde-vorming is een gevolg van waarde-hechting door mensen. Het lijkt heel subjectief, maar de gevolgen daarvan zijn objectief waarneembaar. Sociaal ondernemerschap zou ook een dieper inzicht in waardevorming moeten omarmen. Dan kom je bijvoorbeeld op de vraag terecht waarom de geldschieters, kapitaalverschaffers eigenaar zijn van een bedrijf. Het is toch logisch dat een bedrijf eigenlijk gemeenschappelijk eigendom moet zijn van alle stake-holders van zo'n bedrijf. Sociaal ondernemerschap gaat dus ook over eigendomsverhoudingen.
Nadine Maarhuis 1 3
Jan JC SaalMarkdraaier 7
Jan JC SaalIdeaal lijkt mij dat je een bedrijf opbouwt met eigen kapitaal.Heb je daar investeerders voor nodig dan is het beste dat deze een laag rendement verlangen.De salariëring van de top zal in redelijke verhouding moeten staan met die van de mensen op de werkvloer.Overwinst kan je gebruiken om je sociaalmaatschappelijke-,milieu doelen te financieren .
Minder hebzucht is een belangrijke sleutel.
Robelia 8
Dat kan alleen als we uitbuiting, verspilling, energieverbruik, co2 reductie, toegevoegde waarde verdisconteren in de prijs. Dan ligt een reep Tony’s Chocolonely voor minder dan de prijs van een Aldi-reep in de winkel. Eerst dan.
Marguerite Evenaar 1
RobeliaAnnemiek van Moorst 11
Marguerite EvenaarMarkdraaier 7
Marguerite EvenaarAls meer mensen/bedrijven een steentje gaan bijdragen dan zal het doel uiteindelijk bereikt worden.
Hoewel ik niet denk dat al het onrecht,kwaad uitde wereld zal verdwijnen.
Het hoort nu eenmaal bij de mensheid.
Nadine Maarhuis 1 3
Robeliabps 12
'Sociaal' in de letterlijke betekenis: niet nadelig interactief met de socios, de gemeenschap, de samenleving.
Het begrip 'sociaal kapitaal' bevindt zich in dezelfde context.
Sociaal kapitaal -vertrouwen- gaat altijd vooraf aan elke vrije economische transactie dat weer ander kapitaal en economie genereert.
Een groot en sterk sociaal kapitaal is wereldwijd kenmerk van, en voorwaarde voor een sterke en vlotte economie.
De overheid en de rechtsstaat heeft daarin een voorname, faciliterende taak.
'Over twintig jaar vinden we bedrijven die alleen maar heel veel geld verdienen en geen maatschappelijke waarde creëren idioot. Daar ben ik van overtuigd.'
Ik ook. Wat heb je aan een hoop geld op een verruïneerde, uitgewoonde planeet?
Ook hier geldt: 'voor wat, hoort wat'.
Voor het profijt van de gemeenschap (korte-termijn winst), wordt lange-termijn maatschappelijke waarde geleverd.
Eigenlijk een heel normale zaak en manier van 'zaken doen'; voor wat, hoort wat.
Een belangrijke eigenschap van dit 'sociaal ondernemerschap' is, vind ik, dat het een 'bottom-up' ontwikkeling is en endogeen, van binnenuit naar buiten uitgroeiend.
MaartenH 10
bps 12
MaartenH'mainstream economie aanpakken en afdwingen'
Dat laat zich niet afdwingen. Hooguit 'top-down' een beetje sturen.
Moeten is dwang, ... Maar waar een wil is, daar openen zich wegen. Dat is nog nooit anders geweest.
MaartenH 10
bpsDe kracht van 'bottom-up', waar heeft die zich gemanifesteerd? Misschien in onze sociale en milieu wetgeving, die destijds keihard is afgedwongen, maar nu weer onder druk staat, omdat we het graag aan de markt overlaten en dat onder politici bon ton is.
'Waar een wil is, daar openen zich wegen. Dat is nog nooit anders geweest.' Grote onzin, voor alle grotere en kleinere verbeteringen is hard gevochten. De Rijn is niet schoon geworden door idealistische bedrijven. Het handjevol idealistische consumenten dat hun geld besteedt zoals ze met hun mond belijden, slaat geen deuk in een pakje boter.
bps 12
MaartenHIk kan daar weinig tegenin brengen.
'The race to the bottom' kan geen lange termijn belang zijn.
Het lange termijn belang (als soort voortbestaan) is ondergeschikt aan korte termijn belang (individuele winst).
Terwijl de korte-termijn de lange-termijn moet dienen. Anders haal je de lange termijn niet.
Sociaal ondernemerschap dient juist ook de lange termijn, via de korte termijn.
Maar bottom-up verschijnselen worden geïnitieerd door wil, niet door dwang.
Een behoefte bijv. wordt pas voldaan na het initiatief daartoe, voorafgegaan door een wil daartoe.
Zonder wil, is er niet voor alle grotere en kleinere verbeteringen hard gevochten.
Ludovica Van Oirschot 15
bpsKen je het boek "Oorlog en vrede" van Tolstoj? Vooral het naschrift is ook bijzonder boeiend. Daarin zet Tolstoj uiteen hoe het kan dat de mens als individu oprecht denkt te handelen vanuit vrije wil, terwijl toch vanuit de geschiedenis de loop der dingen achteraf als noodzakelijk gezien wordt. Dwang is een van de uitingen van (collectieve) wil die bijdraagt aan het versterken van een ontwikkeling. Die ook gewild wordt, inderdaad, want anders werkt dwang niet.
bps 12
Ludovica Van OirschotDat betekent dan ook dat wanneer die of enkele omstandigheden veranderen, het patroon verbuigt.
Een langzaam veranderende omstandigheid kan de evoluerende inzichten en intelligentie zijn om de historisch dwingende omstandigheden boven te komen en niet in mee te gaan. Dus dat de mens eens omstandigheden van eigen oorzaak meer gaat leiden dan volgen.
De aanzet tot die verandering zullen stellig ook dwingende omstandigheden zijn en niet de vrije wil. Dwingende omstandigheden kunnen bijv. bedreigende beperkingen van de planeet zijn.
Op grond van de trends in evolutie, vind ik die aanpassing meer dan aannemelijk.
Een langzaam ontwikkelend sociaal ondernemerschap lijkt mij vooruitziend, verantwoordelijk en zorgzaam ondernemerschap, dat kan gaan versnellen.
En willen wat moet. Dat versterkt de ontwikkeling dubbel op, dan inderdaad mede door dwang.
Ik moet dan ook denken aan de lange termijn visie van Paul Polman, CEO van Unilever om de ecologische footprint te beperken, https://www.youtube.com/watch?v=HdYXkVHIrjY
dat met een Amerikaanse overname wel eens door uitsluitend historisch korte- termijn-winst belang weer te niet kan gaan bij Unilever.
Jacques De la Haye 8
MaartenHNadine Maarhuis 1 3
MaartenHJan Willem de Hoop 12
Ik zit naar aanleding van dit eerste artikel nog wel met prangende vraag. Geralteerd aan 2 opmerkingen uit artikel.
" ‘De overheid is in potentie de grootste klant van Nederland. In aanbesteding liggen hierdoor een hoop mogelijkheden’, aldus Verloop."
"Hoe dat komt legt Verloop uit: ‘Sterke welvaartsstaten zoals Nederland en de Scandinavische landen maken een tragere ontwikkeling door. De noodzaak voor sociaal ondernemerschap om publieke voorzieningen op peil te houden is hierdoor minder aanwezig.’"
Ik ken Engeland onvoldoende. Zou redacteur of iemand anders voorbeeld kunnen noemen van activiteiten - publieke voorzieningen die in Nederland onder overheid vallen en in Engeland privaat via sociale ondernemingen plaatsvinden?
"Zowel Klomp als Verloop geloven dat ondernemen zonder de planeet en de maatschappij schade te berokkenen langzaamaan de nieuwe norm wordt."
Als je dit op je laat inwerken, vraag je je af waarom het al niet al lang de norm is.
Nadine Maarhuis 1 3
Jan Willem de Hoopwim de kort 8
waar mogelijk is.
Zelfs als je kunt bewijzen dat het 40 % of nog meer goedkoper is dan nieuw is het vaak roeien tegen de stroom in.
Ik heb daar zelf veel ervaring in.
Het heeft ook veel met onwetendheid, onvoldoende vak en materialenkennis te maken.
Een betrouwbare en degelijke overheid zou hier het voortouw moeten nemen.
Edmond Muller 7
wim de kort 8
Edmond MullerLudovica Van Oirschot 15
Edmond MullerEr is geen ontkomen aan: er moet (weer) serieus belasting worden geheven op (inkomsten uit) vermogen. Nog 20 jaar robotisering en verduurzaming, en er is geen andere bron van belastingheffing meer mogelijk.
bps 12
Ludovica Van OirschotBelasting om roofbouw te remmen. Trump is er vast niet voor te porren.
Ludovica Van Oirschot 15
bpsAnnemiek van Moorst 11
Ludovica Van OirschotLudovica Van Oirschot 15
Annemiek van MoorstOok zie ik niet waarom de overheid substantieel minder inkomsten nodig zou hebben in een economie die gebaseerd is op sociaal ondernemen.
Edmond Muller 7
Ludovica Van OirschotAnnemiek van Moorst 11
Ludovica Van OirschotVerder ben ik het wel met je eens Ludovica.
Zie reactie EMUL hieronder: vermogensbelasting en nadenken over....
Verder belasting op robots.
Marla Singer 7
Heb zelf een paar jaar zonder auto geleefd en dat was op zich even wennen om alles op de fiets te doen en met het OV te gaan. En je bespaart behoorlijk veel geld. (Als je in de bijstand komt dan zul je wel moeten trouwens)
Wat wel zeker is dat de rijke elite zich al helemaal niet aan wil passen. Die zal eerder zich richten op het terugdringen van wat zij als 'het probleem' zien. Daar zijn al heel wat boeken over geschreven.
Robert 78
Komend uit de bouwwereld en beseffend dat wonen meer is dan huisvesten en een dak boven het hoofd heb ik aanvankelijk speciaal gericht op de starter op de woningmarkt een toekomst bestendige, energie neutrale koopwoning bedacht, met ook een op maatschappelijk verantwoorde wijze in de markt zet methode .
Omdat woning financiering voor deze doelgroep uiterst moeizaam is heb ik een haalbaar woon/spaar financieringsconcept met een op termijn interessant neven effect op pensioenvorming bedacht.
Onze overheid zou daarin zonder risico, stimulerend kunnen zijn.
Tot op heden jammer genoeg zonder resultaat.
Mogelijk ziet iemand uit jullie omgeving heil om zich daarin te verdiepen.
Annemiek van Moorst 11
Lijkt me goed dit te koppelen aan ideeën van Raworth met (in mijn woorden) haar 'sociale economie' in FTM van 20 april:
.....Raworth laat het niet bij haar kritiek op het dogma van de economische opleidingen. Ze neemt namelijk ook het masker af van het huidige economisch denken. In heldere taal legt ze uit waarom de focus op BBP-groei, neoklassieke economische theorie en neoliberalisme in de 21e eeuw niet meer voldoen. Daarnaast herdefinieert ze de taak van economen: Economen moeten in haar ogen niet langer hun tijd besteden aan het ontdekken van “wetten”, maar zich richten op het ontwerpen van distributieve en regeneratieve systemen.
Mijn vragen aan Nadine:
- kun je uitleggen waar in de UK met 1 op de 4 start-ups sociaal ondernemen tot welke resultaten leidt? Ik zie de UK alleen maar achteruit kachelen....
- kunt je meer concrete voorbeelden geven in het vervolg van deze interessante serie?
Nadine Maarhuis 1 3
Annemiek van MoorstDe komende weken zullen er meer concrete voorbeelden aan bod komen. Zo staat er bijvoorbeeld een video-interview met Instock en Afval Loont op de planning.
Markdraaier 7
Goed dat er steeds meer Lemmingen door krijgen dat er betere richtingen zijn dan meedraven met de massa richting afgrond.
Trouwens alleen stilstaan doet anderen van richting veranderen.
Nadine Maarhuis 2
Markdraaier