Op 15 augustus 1971 nam de Amerikaanse president Richard Nixon een besluit dat met recht tot een van de belangrijkste economische gebeurtenissen van de twintigste eeuw kan worden gerekend. Nixon besloot de koppeling tussen de Amerikaanse dollar en het goud te verbreken. Daarmee kwam een einde aan het systeem van vaste wisselkoersen, dat na de Tweede Wereldoorlog voor economische stabiliteit had gezorgd. Het tijdperk van het zogeheten fiat geldstelsel begon. Dat besluit had een onvoorzien gevolg: het bracht de Europese economische integratie in een stroomversnelling. Ik denk dat de kans groot is dat zoiets opnieuw gebeurt.

Toen de Europese landen in 1992 in het Verdrag van Maastricht afspraken om uiterlijk in 1999 een gemeenschappelijke munt in te voeren, was dat het sluitstuk van een proces dat al eind jaren zestig was ingezet. Op een vergadering die 1969 in Den Haag werd gehouden, besloten de toenmalige Europese leiders een plan op te stellen voor een economische en monetaire unie in Europa. De Luxemburgse premier Pierre Werner kreeg de opdracht daarvoor een plan te schrijven. Een jaar later presenteerde hij het zogeheten Werner-rapport. Daarin werd onder meer voorgesteld om Europa binnen tien jaar een gemeenschappelijke munt te geven. Dat is toen om allerlei redenen niet gelukt, maar het voornemen werd nooit afgedankt.

'The dollar is our currency but your problem'

Dat de Europese landen er juist toen over begonnen te praten en na te denken, is te wijten aan de verwikkelingen in de periode tussen eind jaren zestig en één specifieke gebeurtenis in november 1971 in Rome. Op een vergadering van de G10 over het internationale monetaire stelsel werd de Europeanen glashelder gemaakt dat ze in economisch opzicht niet meer op de VS konden rekenen. De toenmalig Amerikaanse minister van financiën zei daar: ‘The dollar is our currency but your problem.’

Het stelsel van vaste wisselkoersen (waarin de dollar was gekoppeld aan goud en andere westerse munten aan de dollar) begon medio jaren zestig in zijn voegen te kraken. De Amerikanen begonnen hun cruciale rol in dat stelsel te veronachtzamen. Met hun economisch en monetair beleid maakten ze het stelsel onhoudbaar. De Europeanen merkten dat en begonnen zich op het einde voor te bereiden. Een gemeenschappelijke Europese munt was dé manier om elke wisselkoersonzekerheid uit te roeien, was de gedachte. Uiteindelijk is het ervan gekomen, zij het pas in 1999.

Anti-Duitse gevoelens

De euro is het meest verregaande en zichtbare voorbeeld van de Europese integratie. In feite is het ontstaan van de munt terug te leiden op Amerikaans beleid waarbij Europa min of meer in de steek werd gelaten en bij de Europeanen het besef doordrong dat ze economisch voortaan meer op zichzelf aangewezen waren.

Fast forward naar 2018. Andere tijden, zeker. Maar ik constateer dat wat zich tijdens het presidentschap van Richard  Nixon afspeelde, nu onder het bewind van president Donald Trump lijkt te worden herhaald.

Trump heeft het niet zo op de Europese Unie. Hij noemde die bijvoorbeeld een vehikel voor Duitsland om machtig te worden, daarmee inspelend op wijdverbreide anti-Duitse gevoelens in een groot deel van Europa. Later omschreef hij de Unie zelfs als een vijand van de Verenigde Staten, verwelkomde hij het Britse besluit om uit de EU te stappen, zei hij te verwachten dat meer landen zullen volgen en dat hij zulks als een goede ontwikkeling zag. Na een onderhoud met de Franse president Emmanuel Macron, verklaarde Trump dat de relatie met Frankrijk goed is, maar nog beter zou zijn als het land geen EU-lid was. Vervolgens begon Trump een handelsoorlog met de EU.

Veel inwoners van de EU en de eurozone vinden Trump om zijn kritiek op de EU een held

Een van de gevolgen was dat de Duitse bondskanselier Angela Merkel vorig jaar tijdens een bijeenkomst in München zei dat ‘de tijd dat we volledig op anderen konden vertrouwen grotendeels voorbij is’. Het was voor iedereen helder dat ze doelde op de VS onder president Trump.

Veel inwoners van de EU en de eurozone vinden Trump om die reden een held. Ook zij moeten niets van de EU of de euro hebben. Niets mis mee natuurlijk – gelukkig wonen we in een land waar iedereen vrij kan uitkomen voor zijn of haar mening. Ik denk alleen dat de kans groot is dat deze Trump-fans uiteindelijk van een koude kermis zullen thuiskomen. De kans is groot dat de acties van de Amerikaanse president niet zullen leiden tot het uiteenvallen, maar juist tot een hechtere Europese Unie. Als er in de geschiedenis van de Europese integratie één constante is, is het dat grote stappen voorwaarts altijd in lastige omstandigheden werden gezet. De oprichting van de muntunie is daar een goed voorbeeld van.

Anno 2018 lijkt hetzelfde te gebeuren. Geconfronteerd met een Amerikaanse president die zegt de EU als vijand te zien en openlijk hoopt dat ze uiteenvalt, hebben de Europese leiders de koppen bij elkaar gestoken en tonen ze zich meer bereid om hun geschillen opzij te zetten. Er zijn nieuwe plannen om van de Unie een hechter geheel te maken, sommige daarvan worden zelfs al uitgevoerd. Trump zal uiterlijk in 2024 het Witte Huis verlaten, maar zijn nalatenschap kan onbedoeld een veel verdere, diepere integratie van de eurozone en de EU zijn.