Ik kan niet zeggen dat ik reikhalzend heb uitgekeken naar het regeerakkoord van Rutte 3. Rutte 1 en 2 waren een regelrechte ramp voor land, mens en dier. Onnodig zware bezuinigingen en lastenverzwaringen, verdere neoliberalisering van arbeidsmarkt en onderwijs, en een milieubeleid dat schitterde door afwezigheid. Het gaf mij op zijn zachtst gezegd niet veel vertrouwen in de toekomst.

Daar komt bij dat ieder kabinet met VVD en CDA per definitie een benepen, nationalistische, niet-duurzame coalitie is. Wilders was 15 maart namelijk wel degelijk de grote winnaar. Niet door veel zetels voor de PVV binnen te harken, maar door indirect mee te schrijven aan de verkiezingsprogramma’s van de liberalen en de Christendemocraten. En door de verkiezingsdebatten te bepalen. Geen woord over milieu, geen woord over Europa, geen woord over belastingontwijking: het ging alleen over die verrekte Nederlandse nationaliteit. Met dank aan nieuwsredacties die al bijna drie decennia hun uiterste best doen om rechts zo groot mogelijk te maken. 

Die benauwende spruitjeslucht ademt ook het regeerakkoord, de aanwezigheid van D66 en ChristenUnie ten spijt. Zowel in wat het akkoord wél bevat, als in waar het in alle toonaarden over zwijgt. Wie de tijdgeest een beetje volgt, kan op zijn klompen aanvoelen wat de grote politieke uitdagingen zijn. In willekeurige volgorde: de toenemende electorale afkeer van de politieke, bestuurlijke, economische en financiële elite; het razendsnel achteruit kachelende milieu en de groeiende machtsongelijkheid tussen kapitaal en arbeid, om het maar eens op zijn Marxistisch te zeggen. Wie de lessen van de populistische revolte serieus neemt, moet op deze uitdagingen een antwoord vinden. En ja, dat ziet u goed: daar hoort wat mij betreft het schromelijk overdreven vluchtelingengevaar niet bij.

Het regeerakkoord schiet op alle drie punten te kort. Neem de kloof tussen politiek en burger. Ons representatieve democratisch bestel piept en kraakt in zijn voegen. Partijen zijn banenmachines geworden, politiek is bestuur geworden, en democratie is corpocratie geworden. En wat doet Rutte 3? Die schaft nou net dat ene instrument af dat burgers ten minste nog enige mogelijkheid bood om de politieke agenda mede te bepalen: het raadgevend referendum.

Burgerangst

Zoals Dubbelboer en Nijeboer van Stichting Meer Democratie terecht schrijven: het is een internationaal unicum. Nog nooit heeft een staat waar referenda worden gehouden, datzelfde referendum vervolgens afgeschaft. Het riekt naar burgerangst. Of, in de woorden van Dubbelboer: demofobie. En het demonstreert dat de bende van vier geen snars vertrouwen heeft in de toekomst. En de burgers vooral kort wil houden. Democratie is oké, drie hoeraatjes, maar alleen zolang de kiezers zich aan het script houden. Maar o wee als burgers eigen opvattingen hebben. Dan zijn de democraten van D66, ChristenUnie, VVD en CDA er als de kippen bij om ons onze democratische rechten weer snel te ontnemen.

Hetzelfde geldt voor de milieumaatregelen van het kabinet. Voor de goede orde: Nederland is een grootvervuiler. We lopen ver achter als het gaat om de energietransitie, we leunen op een zeer vervuilende transportsector, we subsidiëren op grote schaal fossiele brandstoffen en zijn kampioen milieuvernietiging via onze buitenproportioneel grote vleesindustrie. De Jonge Democraten twitterden dinsdag vol trots dat dit het ‘groenste regeerakkoord ooit’ was.

Maar als je kijkt wat er is afgesproken, zie je vooral veel symbolische wetgeving (een klimaatwet), veel afspraken voor over het eigen graf (kolencentrales sluiten in 2030) en vooral heel erg veel klein bier: een kilometerheffing voor vrachtwagens, vliegtax in 2021, opslag van CO2, een beetje vergroenen van de belastingen (nergens staat hoe), en, ik verzin het niet: ‘We verlengen de subsidieregeling voor energiebesparing bij sportverenigingen.’

Nederlandse huishoudens zijn er sinds 2001 geen spat op vooruitgegaan

Als je daar dan naast legt waar het in dit regeerakkoord níét over gaat — te weten een substantiële reductie van de gigantische en zeer vervuilende veestapel in Nederland — weet je dat het nieuwe kabinet er ook op milieugebied geen mallemoer van begrepen heeft.

Cadeautje van drie miljard

En dan is er nog de scheve machtsbalans tussen grootbedrijf en burger. Brexit, Trump, de onderhuidse woede onder het Europese en Noord-Amerikaanse electoraat: het begint er verdacht veel op te lijken dat de wortels ervan toch vooral sociaal-economisch zijn. Nederlandse huishoudens zijn er sinds 2001 geen spat op vooruitgegaan. Amerikaanse huishoudens al sinds eind jaren zeventig niet. Bij de verdeling van de toegevoegde waarde die we met zijn allen jaarlijks produceren trekken werknemers steeds vaker en steeds meer aan het kortste eind. Daar komt bij dat met name het grootbedrijf steeds minder belasting afdraagt en burgers steeds meer. Je zou dus een herstel van het machtsevenwicht mogen verwachten.

Maar wat doet Rutte 3? Die verlaagt de vennootschapsbelasting, wat neerkomt op een cadeautje van drie miljard euro per jaar voor de Shells en Philipsen van deze wereld. Schaft de dividendbelasting voor aandeelhouders af. En verhoogt het btw tarief op primaire levensmiddelen van zes naar negen procent. Goed voor het grootbedrijf, slecht voor burgers. Hoe kan je de tijdgeest zo slecht lezen?

Identitaire symboolpolitiek

In plaats van oplossingen, is het epistel van de vier doordrenkt met nationalistisch geneuzel. Alsof de vraag wie wij zijn de belangrijkste politieke vraag van het moment is. En alsof de overheid daar überhaupt iets zinnigs over te zeggen heeft.

Het CDA, dat onder Buma steeds meer een PVV-light is geworden, krijgt zijn verplichte school-Wilhelmus, zijn vaderlandsche museum-bezoek en meer van dit soort identitaire symboolpolitiek. Het ‘kosmopolitische' D66 krijgt zijn gastvrijere vluchtelingenopvang: het Nederlandse ‘hervestigingsquotum’ gaat van — hou u vast — 500 naar 750 vluchtelingen.

De VVD lacht in haar vuistje

De ChristenUnie krijgt zijn genereuzere ontwikkelingssamenwerking: er komt over vier jaar iets van 1,3 miljard euro bij, waarvan het merendeel opgaat aan de opvang van vluchtelingen in de regio of ten dienste staat van exportbevordering — en dus absoluut niet ten goede komt aan de armsten op deze aardkloot. En ondertussen lacht de ondernemerspartij VVD in haar vuistje: doordat de partners zich met dit soort culturalistische kluitjes in het riet hebben laten sturen heeft Rutte er doodleuk allerlei cadeautjes voor zijn grootzakelijke vrienden doorheen kunnen drukken.

Als je door je oogharen naar het regeerakkoord kijkt, weet je één ding zeker: de komende verkiezingen — en die zouden wel eens snel kunnen gebeuren — gaan een klinkende zege opleveren voor de populistische uitdagers van de gevestigde orde. En dat weten de heren die hun handtekening onder dit regeerakkoord hebben gezet stilletjes ook wel. In weerwil van zijn titel — ‘Vertrouwen op de toekomst’ — spreekt het akkoord namelijk vooral grote angst uit: men deinst terug voor de vereiste structuurverandering, in de zak als ze zit bij het grootbedrijf. En dus gebeurt er niets. En gaat er kostbare tijd verloren om het klimaat te redden, de economie te hervormen en de burger terug te winnen. ‘Met de moed der wanhoop een bange toekomst in’ zou een beter motto zijn geweest.

Ondertussen verliezen politiek Den Haag en de journalistieke coterie eromheen zich alweer onmiddellijk in gebekvecht over een hervorming van de hypotheekrenteaftrek die, als je econoom Bas Jacobs mag geloven, nauwelijks iemand raakt. De kleine politiek van de technocraten drukt, zoals zo vaak in Nederland, de grote politiek van de visionairen naar de rand. Welkom in het land van Mark Rutte.