Er is goed nieuws en slecht nieuws. Beginnen we met het goede. Op 5 maart maakte Facebook bekend 2000 misleidende advertenties van de Trump-campagne te hebben verwijderd. Voor alle duidelijkheid: als Bernie Sanders de afzender van die advertenties was geweest, zou dit nieuws even goed zijn. Dit gaat over misleiding, niet over Trump.

Wat Mark Zuckerberg zegt blijkt in de de praktijk zelden overeen te komen met wat Mark Zuckerberg doet, dus het is bemoedigend wanneer dat patroon eens wordt doorbroken. Het ging om Facebook-advertenties over de volkstelling die dit jaar plaatsvindt in de VS, de census. Klikte je voor nadere informatie, dan kwam je op de ‘officiële’ website van president Trump, waar je in het kader van de volkstelling je persoonlijke gegevens moest invullen. De werkelijke afzender is het Trump Make America Great Committee, dat op deze manier data verzamelt voor online targeting. (Dus: het staatshoofd gebruikt de volkstelling voor zijn eigen herverkiezingscampagne – hoe Ludlum wil je het hebben?)

De volkstelling ligt gevoelig in Amerika. De uitkomst levert de statistische grondslag voor belangrijke begrotingsbesluiten en bepaalt de grenzen op de electorale kaart, dus er is altijd discussie over de eerlijkste aanpak en de juiste criteria. In de vragenlijst voor deze editie liet Trump bijvoorbeeld een item opnemen over het staatsburgerschap (wat door de Hoge Raad werd teruggedraaid, omdat het in strijd is met de wet), maar Trumps anti-immigratieretoriek zal hoe dan ook een vertekenend effect hebben op de cijfers, verwachten experts.

Het afgelopen jaar heeft Facebook meer keuzes gemaakt die de indruk wekken dat de top van het bedrijf graag wil dat Trump wordt herkozen

Want anders dan bij ons is de Amerikaanse census nog steeds een fysieke aangelegenheid: tellers gaan van deur tot deur. Bij de eerste tests voor deze editie werd bij mensen van kleur en immigranten al een duidelijke schuwheid geconstateerd. Mensen gaan de deur uit als er een teller in aantocht is of doen alsof ze niet thuis zijn, tellers 'vermommen' zich om dat te omzeilen, enzovoorts. Toen die problemen eind vorig jaar bekend werden gaf Facebook een ferm persbericht uit dat het pal stond voor de integriteit van dit belangrijke instituut, maar toen even later die valse advertenties ontdekt werden, nota bene afkomstig uit het Witte Huis, weigerde Facebook in eerste instantie om ze weg te halen.

Het afgelopen jaar heeft Facebook meer keuzes gemaakt die de indruk wekken dat de top van het bedrijf graag wil dat Trump wordt herkozen. Zuckerberg had diverse ontmoetingen met Trump en zijn campagneteam, de ultrarechtse tech-tycoon en Trump-financier Peter Thiel kreeg een een grotere rol als commissaris en wist Zuckerberg te bewegen om zijn belofte om desinformatie door politici aan te pakken terug te draaien. Die fake-advertenties van Trump voor zijn ‘eigen’ volkstelling illustreren dat daar nog steeds alle aanleiding toe is.

Dat is het goede nieuws: onder publicitaire druk blijkt Facebook te bewegen to do the right thing. Of is het berekening? Zuckerbergs toenadering tot Trump werd ingegeven door wat hij an existential threat noemde, te weten: de krijgshaftige aankondiging van Elizabeth Warren dat zij Big Tech te lijf zou gaan met anti-trustprocedures. Warren is inmiddels afgehaakt en van de meest waarschijnlijke democratische kandidaat, Joe Biden, heeft Silicon Valley niet zoveel te vrezen. Wellicht durft Zuckerberg daarom weer wat afstand van Trump te nemen?

Strijd om Twitter

Maar dan het slechte nieuws: venture capitalist Paul Singer heeft de afgelopen weken voor ongeveer 1 miljard dollar aandelen in Twitter gekocht, met de bedoeling oprichter Jack Dorsey de deur uit te werken. Dorsey is een hippie-achtige excentriek met liberale opvattingen. Hij heeft weliswaar nog steeds geen eind gemaakt aan de vele trollen en bots die Twitter onveilig maken, maar wel weerde Twitter onlangs alle vormen van politieke reclame, waarbij Dorsey zijn collega-founder Zuckerberg opriep hetzelfde te doen. Trumps mogelijkheid om critici te blokkeren werd al ingeperkt, en er gaan al geruime tijd geruchten dat Dorsey een manier zoekt om iets te doen tegen de vele leugens die @realdonaldtrump via zijn platform verspreidt.

Het verwachte gevolg: meer reclame op Twitter, ook politieke, en geen maatregelen tegen nepnieuws, bots en trollen

Paul Singer is miljardair, mega-donor aan de Republikeinse partij en Trump-supporter. Zijn bedrijf Elliott Management is een ‘activistisch’ investeringsfonds; het zoekt naar bedrijven die slecht renderen, koopt aandelen op, vervangt de leiding en verbetert de resultaten. Twitter geldt als een bedrijf dat onderpresteert – te weinig productinnovatie, te weinig groei, te weinig rendement. Deels is dat een bewuste keuze van Dorsey: een all-out commercialisering van zijn platform stuit hem tegen de borst. Maar deels wordt het ook toegeschreven aan Dorseys falende leiding.

Singer kan de eventuele onvrede bij andere aandeelhouders als hefboom gebruiken om Dorsey te wippen. Het verwachte gevolg: meer reclame op Twitter, ook politieke, en geen maatregelen tegen nepnieuws, bots en trollen, inclusief de oppertrol in het Witte Huis. Dan zou de Trump-campagne die misleidende census-advertenties via Twitter kunnen verspreiden. (Inmiddels werd bekend dat Dorsey een soort gewapende vrede heeft gesloten met Singer, maar daarvoor moest hij wel twee nieuwe commissarissen uit het Elliott-kamp toelaten, dus ook bij Twitter heeft de Trump-beweging nu een vinger in de pap.)

Scrupules

Er zijn mensen die al deze zorg over de invloed van Big Tech op de democratie overdreven vinden. Op een marginale minderheid van hardnekkige naysayers na – De Correspondent maakt zijn lezers bijvoorbeeld wijs dat surveillancekapitalisme ‘nonsens’ is en online gedragsmanipulatie niet werkt – wordt algemeen erkend dat heimelijke manipulatie van de publieke opinie via internet endemische vormen heeft aangenomen en dat het onder controle krijgen van dit meerkoppige monster uiterst moeilijk zal zijn.

Zijn de Bernie Bros een voorbode van een herbewapening op links, om het rechtse trollenleger met zijn eigen middelen te bestrijden?

Maar is dat nodig? Er mag dan sprake zijn van democratische spelverruwing, het staat alle partijen in de politieke arena toch vrij om zich van die tactieken te bedienen? En het mooie van internet is toch dat je ook zonder mega-budgetten veel kunt bereiken, als je maar ‘spraakmakend’ bent? Neem bijvoorbeeld de Bernie Bros, een verzameling uiterst toegewijde aanhangers van Bernie Sanders, die dezelfde propagandatactieken gebruiken als de fanatiekste Trump-supporters, dat wil zeggen: smaad, laster, leugens en intimidatie. Zijn de Bernie Bros een voorbode van een herbewapening op links, om het rechtse trollenleger met zijn eigen middelen te bestrijden? Mogelijk, maar vooralsnog zijn de verhoudingen tamelijk ongelijk.

Rechts heeft wat dit betreft gewoon minder scrupules dan links. De SP voerde vorig jaar campagne voor de Europese verkiezingen met een keihard spotje waarin Frans Timmermans op de hak werd genomen als een gulzige, machtsgeile Eurocraat. Weldenkend Nederland stond op z’n achterste benen – die vorm van politieke karaktermoord kennen wij hier niet. In tegenstelling tot in de VS, waar politici er hun hand niet voor omdraaien. Maar, eerlijk is eerlijk: vooral rechtse. Trump belastert zelfs zijn eigen ambtenaren via Twitter, en zonodig hun echtgenoten.

De verzinsels die links beneden zijn niveau acht maar waar rechts schik in heeft, maakt sociale media alles behalve ‘neutraal’

Dit fascinerende onderzoek (Internet & Society, Harvard) laat duidelijk zien hoe het conservatieve medialandschap in Amerika de afgelopen jaren steeds meer gedomineerd wordt door Fox News en Breitbart, grossiers in nepnieuws en propaganda, terwijl op links de toon wordt aangegeven door CNN en The New York Times, waar men nog ouderwets zijn best doet om waarheidsgetrouw te berichten. Een fake verhaal over Trump die een 13-jarig meisje zou hebben verkracht, bloedt dood doordat linkse Facebookers en Twitteraars het nog voor de mainstream media er lucht van krijgen al hebben laten vallen wegens gebrek aan bewijs. Een even fictief verhaal over het geheime pedo-eiland van Bill en Hillary Clinton krijgt via InfoWars, Breitbart News en The Daily Caller steeds meer tractie, waarna de ‘Lolita Express’ ook doordringt tot diverse mainstream kranten en het veelbekeken Fox News. De Trump-vriendelijke Wall Street Journal heeft ook bij linkse lezers enig krediet, maar een gematigd linkse krant die door rechts Amerika serieus wordt genomen, bestaat niet. In Nederland zie je iets dergelijks: De Telegraaf, WNL, Powned, GeenStijl – een linkse evenknie hebben ze niet. Kortom: het medialandschap is politiek asymmetrisch. Zoals de onderzoekers van Internet & Society het samenvatten: ‘The center-left and the far right are the principal poles of the media landscape.’

De sociale media versterken die asymmetrie. Facebook, Twitter, YouTube en Instagram zijn monopolies met marktaandelen van 80, 90 procent. Zij claimen ‘neutraal’ te zijn, maar hun algoritmen reageren het best op bizarre uitzinnigheid: de vrouw met vijf borsten, Elvis in de Kalverstraat, en politieke varianten van het genre Hillary Clinton als hoerenmadam, NS-conducteurs als Marokkaanse treinbende. Het soort verzinsels dat links beneden zijn niveau acht maar waar rechts wel schik in heeft. Dat maakt de sociale-mediaplatforms dus alles behalve ‘neutraal’. Vandaar die strijd om het politieke primaat bij Facebook en Twitter: denken dat je bij bedrijven met zóveel macht politieke invloed buiten de deur kunt houden, is een illusie. En die invloed zal erop gericht zijn het asymmetrische speelveld in stand te laten en het rechtsdraaiende karakter van internet te behouden.

Als links in de VS ooit nog aan de macht komt, zou een grote voorjaarsschoonmaak van het internet bovenaan haar to-do lijst moeten staan.