
Beeld door Casual Workers Advice Office
Staking bij Heineken in Zuid-Afrika tegen ‘goedkope zwarte arbeid’
Heineken groeit razendsnel in Zuid-Afrika, maar op personeel wordt juist zoveel mogelijk bespaard. Honderden ontevreden medewerkers zijn gisteren in staking gegaan. Heineken claimt geen idee te hebben hoe het er in de eigen brouwerij aan toe gaat.
Om vier uur uur ’s ochtends ging de wekker bij Martha Xakaza (53) en maakte ze zich klaar om drie gedeelde taxi’s te nemen. Van haar township nabij Johannesburg reisde ze iedere ochtend naar de Zuid-Afrikaanse Heineken-brouwerij, ruim vijftig kilometer verderop. Daar werkte de alleenstaande moeder sinds 2011 als sorteerder: ze moest ervoor zorgen dat elke krat uitsluitend de flessen van het bijbehorende merk bevatte (Heineken produceert in Zuid-Afrika ook de merken Amstel en Windhoek Lager).
Een dagshift begon om zes uur, twaalf uur later was ze klaar en dan kwam ze zo tegen acht uur ’s avonds thuis. Bij een nachtdienst schoof het hele schema twaalf uur op: ‘Zodra ik thuis kwam, wilde ik eigenlijk alleen maar slapen,’ zegt ze.
Ruim zes jaar lang heeft Xakaza dit werk gedaan voor de Nederlandse bierbrouwer, maar formeel had ze vier verschillende werkgevers, met steeds nieuwe tussenkantoren. Haar loon daalde in die jaren van omgerekend ruim 500 euro naar 350 euro per maand, waarvan ze 50 euro kwijt was aan vervoerskosten om op haar werk te komen.
In februari dit jaar moest ze voor een interne disciplinaire commissie verschijnen. Ze had de krant Mail & Guardian verteld over de zware werkomstandigheden bij Heineken; dat stelden haar bazen niet op prijs. Eerst werd ze bedreigd: zoiets moest ze niet nogmaals in haar hoofd halen. Vervolgens kreeg ze de beschuldiging collega’s op te ruien en kon ze haar biezen pakken, met een vertrekpremie van iets meer dan honderd euro.
Medewerkers werden ontslagen, waarna ze voor de helft van hun oude salaris door mochten
Heineken zegt in een reactie niets over haar geval te kunnen melden, omdat ze niet in vaste dienst was. Ook haar werkgever, het tussenkantoor Imperial Logistics, weigert commentaar.
Uitbesteding en oproepkrachten
Het gaat de bierbrouwer voor de wind in Zuid-Afrika. In 2009, een jaar voordat het land het WK voetbal organiseerde, bouwde de huidige nummer twee op de mondiale biermarkt een eigen brouwerij ten zuiden van Johannesburg, waarmee de Nederlanders het oppermachtige South African Breweries (SAB) op de thuismarkt uitdaagden. SAB is onderdeel van AB Inbev, de grootste brouwer ter wereld. In het hol van de leeuw kenden de Nederlanders een stroeve start, maar inmiddels is Zuid-Afrika na Nigeria de belangrijkste Afrikaanse markt van Heineken. En het einde van de groei is nog niet in zicht.
Om optimaal op kosten te besparen, heeft Heineken ook hier de trend omarmd zoveel mogelijk banen uit te besteden en een beroep te doen op uitzendkrachten. In sommige gevallen zijn directe medewerkers ontslagen, waarna ze voor de helft van hun oude salaris door mochten, maar dan wel in dienst van een onderaannemer.
Voor een groep van ruim 300 ‘uitbestede’ medewerkers was de maat deze week vol. Ze legden dinsdagochtend het werk neer, tot ontsteltenis van hun werkgever Imperial Logistics. Volgens de advocaat van de stakers kreeg dat bedrijf het voor elkaar de staking diezelfde middag nog te verbieden, onder meer door nieuwe informatie aan te brengen bij de arbeidsrechter.
‘Het laat zien dat het steeds moeilijker is om beschermd te staken in Zuid-Afrika,’ zegt Ronald Wesso van de Casual Workers Advice Office (CWAO), die de stakers bijstaat. De groep had de staking al weken geleden aangevraagd en loopt zonder bescherming het risico ontslagen te worden. Heineken en Imperial Logistics weigeren inhoudelijk te reageren op de vraag waarom ze de staking aanvechten.
Heineken-medewerkers krijgen deels uitbetaald in kratten bier
De staking volgt op een zaak die een groep van bijna 300 medewerkers eind vorig jaar aanspande bij de Commission for Conciliation, Mediation and Arbitration (CCMA), een tribunaal voor arbeidsgeschillen. Zij vinden dat Heineken zich niet houdt aan de wet die stelt dat oproepkrachten onder dezelfde omstandigheden moeten werken als permanente medewerkers, en recht hebben op een vast contract na drie maanden uitzendwerk.
Ook wijzen ze op een artikel in de wet dat voorschrijft dat werknemers die voor een onderaannemer (in dit geval Imperial Logistics) hetzelfde werk verrichten als werknemers in vaste dienst (bij Heineken) en onder leiding staan van managers van het hoofdbedrijf (Heineken), recht hebben op dezelfde arbeidsvoorwaarden. Met andere woorden: de Nederlandse multinational zou ze (terug) in vaste dienst moeten nemen. Een uitspraak in die zaak wordt later deze maand verwacht.
‘Verklein je aansprakelijkheid’
De arbeidssituatie in de Heineken-brouwerij is complex, om een understatement te gebruiken. Je hebt een kleine 400 vaste medewerkers met een contract bij Heineken South Africa. Zij worden redelijk betaald en hebben doorgaans goede secundaire arbeidsvoorwaarden.
Opmerkelijk is wel dat ze deels krijgen uitbetaald in kratten bier, wat in Zuid-Afrika pijnlijke historische associaties oproept: blanke wijnboeren betaalden hun zwarte personeel lange tijd ook grotendeels uit in ‘doppen’ (bekertjes goedkope wijn). Niet alleen was dat voordelig voor de boer, het leidde ook tot verslaving en afhankelijkheid van landarbeiders. Dit stond bekend als het ‘dopsysteem’. Volgens Heineken gaat het om een bijkomend voordeel, geen onderdeel van het salaris, en krijgen medewerkers in Nederland ook coupons voor gratis bier.
Daarnaast heb je ook zo’n 400 medewerkers die in dienst bij Imperial vaak dezelfde taken verrichten als het Heineken-personeel. En je hebt dagloners, die onder meer werken voor LSC Masakhe, dat weer een dochter is van Imperial Logistics. ‘Verklein je aansprakelijkheid door je personeel uit te besteden,’ prijst LSC Masakhe zichzelf aan. En: ‘Uitbesteding betekende lange tijd een team op een andere locatie, maar nu kun je werken met je een eigen uitbestede personeel.’ Dat leidt volgens het bedrijf tot veel lagere kosten en een hoge mate van flexibiliteit.
Tot voor kort werkte Heineken ook met CJK, dat weer een dochter was van LSC Masakhe. Daar kregen dagloners niet per uur betaald, maar voor verrichte arbeid. Het kwam voor dat ze werden opgeroepen, maar dat er nauwelijks werk was, waarna ze met 24 rand (1,50 euro) weer naar huis konden. Trek daar de transportkosten vanaf, en je hebt dagloners die moesten toeleggen op hun werk voor Heineken.
‘Het is nog steeds een extreme vorm van uitbuiting’
Bovendien was de rekrutering bij CJK omstreden te noemen. Mannen dienden volgens Meme Makhaula van CWAO hun teamleider 700 rand (40 euro) te betalen en vrouwen moesten met hem naar bed. ‘Meer dan twintig vrouwen hebben me dit bevestigd,’ zegt ze. Volgens haar speelt dit probleem ook elders bij Heineken in Zuid-Afrika. Heineken zegt de zaak niet te kennen en belooft het uit te zoeken.
Het contract met CJK heeft Heineken eerder dit jaar na de klacht bij de CCMA al opgezegd, maar daarmee is er volgens de stakers nog geen einde gekomen aan onbetaald werk. Het komt volgens hen nog steeds voor dat dagloners naar de brouwerij worden geroepen en er geen werk blijkt te zijn. Ze kunnen dan uren onbetaald wachten totdat er wel werk is. Heineken zegt in een reactie dat het niet in staat is dit te verifiëren. Het bedrijf zegt evenmin te weten hoeveel uitbestede banen er precies zijn op brouwerij en hoeveel oproepkrachten worden ingezet.
Voortzetting apartheid
‘Misschien is dat ook wel echt zo,’ zegt Wesso. ‘Het uitbesteden is een strategie om bewust onduidelijkheid te creëren. Heineken richt het op zo’n manier in dat het bedrijf zelf niet alles weet en niet verantwoordelijk kan worden gehouden.’
Voor Martha Xakaza is het beleid van Heineken en Imperial Logistics een voortzetting van apartheid. ‘Het is nog steeds een extreme vorm van uitbuiting, met het verschil dat je nu vaak zwarte directeuren boven je hebt. Maar de enorme verschillen in inkomsten en leefomstandigheden zijn onveranderd en de winst vloeit weg, overzee.’
Uit statistieken blijkt inderdaad dat Zuid-Afrika tot de landen met de grootste inkomensongelijkheid ter wereld hoort en dat de verschillen sinds het einde van de apartheid in 1994 verder zijn toegenomen. ‘Verschillende landen ontwikkelen zich op verschillende manieren,’ zegt Wesso. ‘In Zuid-Afrika heeft de winstgevendheid van het bedrijfsleven altijd samengehangen met goedkope arbeid – om historische redenen was dat cheap black labour. Ik had een verbetering verwacht na 1994, maar die is er op dit vlak niet gekomen. Zuid-Afrika kan blijkbaar alleen draaien op dit model. Constructies zoals bij Heineken zijn een voortzetting van cheap black labour en van apartheid.’
Heineken was ook tijdens de apartheid (1948-1990) actief in Zuid-Afrika. Het bedrijf kwam voor het eerst in 1963, samen met de Britse partner Whitbread. Het was kort na een eerste oproep van de Verenigde Naties tot een handelsboycot en Heineken besefte volgens de eigen archieven dat het om een omstreden investering ging, ‘gezien de reputatie welke dit land internationaal op het ogenblik geniet in verband met rassendiscriminatie.’
Heineken stemde de bouw van de brouwerij volledig af op de richtlijnen van apartheid. Er kwamen gescheiden kantines, medische hulpposten en kleedkamers. De wc-blokken werden in drieën gesplitst: blanke mannen, blanke vrouwen en zwarten. Blanken verdienden veel meer dan zwarten; ‘Voorzichtig zijn niet te handelen in strijd met letter en/of geest apartheid!’ benadrukte de directie in 1965.
Het werd geen commercieel succes en Heineken droop uiteindelijk af, maar toch bleef de brouwer zakendoen in Zuid-Afrika, doordat South African Breweries (SAB) het merk Amstel, in het bezit van Heineken, onder licentie bleef produceren. Zo droeg Heineken alsnog bij aan de fiscale inkomsten en – volgens critici – de internationale acceptatie van het regime. Met opzet noemden de Nederlanders de licentie niet in jaarverslagen, om er zo min mogelijk aandacht op te vestigen.
Voor de Wereldraad van Kerken was het aanleiding Heineken op een zwarte lijst te plaatsen en vakcentrale FNV stootte beleggingen in het concern af. In 1987 gaf Heineken zich bijna gewonnen: het bedrijf overwoog de licentie op te zeggen of de inkomsten voortaan over te maken aan een goed doel. Maar uiteindelijk achtte Heineken het toch een verantwoord risico bij SAB te blijven brouwen.
23 Bijdragen
Roland Horvath 7
Of het Heineken is in Zuid Afrika of Ryanair in Europa. Iedereen weet dat zonder een sterke overheid, die regels stelt, sterke vakbonden en - een gedegen democratie het kapitalisme alias neoliberalisme alias fascisme alias corpocratie alias kleptocratie een systeem is dat altijd extreme uitbuiting kent.
Nico Janssen 7
Roland HorvathMartin van den Heuvel 1 11
Nico JanssenWat in zuid Afrika gebeurt, is hier ook gaande. Met elke lading arbeiders die aan de bovenkant met pensioen gaat, komt er aan de onderkant een zelfde lading flexkrachten bij. Om de 2 á 3 jaar mag je een andere baas zoeken, tot je een leeftijd hebt bereikt dat geen enkele roofkapitalist je nog wil hebben, vanwege vooroordelen waarvan al lang is bewezen dat ze niet kloppen.
En de regering, waarvan nog steeds miljoenen kiezers denken dat die voor het landsbelang (wat is dat eigenlijk, een land?) is, houdt de roofkapitalisten niet alleen de hand boven het hoofd, maar werkt er actief aan mee om ons weer terug in de middeleeuwen te laten belanden.
Nico Janssen 7
Martin van den Heuvel 1Martin van den Heuvel 1 11
Nico JanssenDat kan. Maar dan moet de rest van de bevolking ook meedoen.
"U bent knettergek"
"Doe eens normaal, man."
"Kopvoddentax".
"De Islam is een (achterlijke) ideologie." (niet waar)
Daar komt bij dat woorden met een heftige betekenis behoorlijk wat harder binnenkomen dan eufemismen. Als je duidelijk wil zijn in deze ruwe, verhardende tijden, dan moet je woorden gebruiken die bij de cultuur horen. En de cultuur in ons eens zo gezapige landje is "eerst slaan en dan vragen stellen." Goed, dat het niet nodig ZOU MOETEN ZIJN, dat klopt. Maar blijkbar IS het nodig.
Als je een understatement gebruikt en het klinkt wat aardiger, dan denkt de slecht geïnformeerde lezer/luisteraar dat het wel meevalt. En DAT is niet de bedoeling. Het enige waar je nog iets mee bereikt, is keiharde terminologie en vette uitspraken met 10 uitroeptekens erachter. De politiek doet dat en dat wordt overgenomen door de bevolking. Zo werkt dat gewoon, daar doe je niks aan.
Roland Horvath 7
Martin van den Heuvel 1Ik vindt net als Martin dat een commentaar in elk geval duidelijk moet zijn.
Mijn commentaar boven is zeker niet bedoeld om te choqueren of om excessief te zijn.
En eerlijk gezegd, ik vind de 4 termen, die mijns inziens synoniemen zijn voor de term kapitalisme, gewoon en niet overdreven.
In ieder geval begaan we in NL en in BE wat dat betreft 2 kapitale fouten:
1. We gebruiken sommige termen niet voor dat waarvoor ze gemaakt zijn zoals de termen fascisme en nazisme.
2. We erkennen niet de feiten. Voor de lieve vrede kwalificeren we bijvoorbeeld een stoker, die voortdurend stookt en racistische uitspraken doet, niet als racist en als nazi.
Een ander voorbeeld: Toen DT, de VS president, een tijd geleden in de assemblee van de Verenigde Naties dreigde Noord Korea te vernietigen werd hij door bijna niemand afgekeurd. Zo iemand wordt dan eerder gezien als presidentieel. Althans dat was de mening van de MSM toen DT 59 raketten liet afvuren in Syrië.
Beleefdheid is een absolute noodzaak maar soms is beleefdheid een ondeugd of een vergissing.
Martin van den Heuvel 1 11
Roland HorvathDit commentaar geef ik zo vaak ik kan, omdat veel te veel mensen denken dat PVV een soort van PvdA (nee, niet die van nu, die van vroeger) is, maar dan met een extraatje.
Roland Horvath 7
Martin van den Heuvel 1De PVV heeft inderdaad niets sociaal. Het is louter een stokerspartij. Ten bate van wie: In binnen - of in het buitenland.
Martin van den Heuvel 1 11
Roland HorvathGeert zat 6 jaar in de fractie van de VVD en hij wilde de leider worden, maar dat ging niet door. Kijk, je kunt het op je tien vingers uittellen. Als je niet echt hoog op de lijst staat en de VVD verliest een paar zetels, dan kan dat zomaar betekenen dat je werkloos bent. En geen topsalaris meer krijgt.
En dus redeneerde Geert: meestal gaat een regeringspartij onderuit met de volgende verkiezingen. Dus ik kan maar beter het risico nemen en een eigen partij oprichten. Maar WAT kan ik nou als speerpunt nemen, dat belangrijk genoeg is om mij 1 of meer zetels te bezorgen?
Wat denk je zelf? De Islamisering van Nederland. En dat was een schot in de roos. Nu HEEFT hij zijn eigen partij en is het zaak om zo veel mogelijk zetels te houden, zodat de fractieleden het vele werk voor hem kunnen verzetten en hij zelf geen fluit hoeft uit te voeren. Zijn huisvesting wordt betaald door de overheid, vanwege zijn veiligheid, en dus heeft hij bijna geen kosten. Straks gaat meneer met zijn vrouw naar Hongarije, waar alles een stuk goedkoper is, en leeft hij met zijn gigantische pensioenvoorziening als God in Frankrijk.
Hee, is die jongen slim, of niet?
REINIER VAN DRIEL 7
Roland HorvathIn een interview met een overheidsfunctionaris op O.Tambo werd mij de vraag gesteld of ik verandering zie, mijn antwoord was duidelijk, de apartheid bestaat nog steeds, door de Afrikanen zelf dus. Was niet het gewenste antwoord.
En GMO hebben een heel goede neus voor deze landen, ook elders in Afrika.
Niek Jansen 9
Roland Horvath't Haasje 5
MaartenH 10
Boycotten die handel.. Dat betekent voorlopig geen Affligem meer voor mij, de rest dronk ik toch al niet.
En pas ook op met frisdrank:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrumona#Actuele_gegevens
Henk Bakker 6
MaartenHBoycotten zal niet zo snel gebeuren want de consument lijkt wat dat betreft sprekend op de graaiende top. Principes en mooie woorden maar niet via zijn portemonnee!
Helaas zijn enkel de lokaal gebrouwen biertjes dan nog een optie (grondstoffen kunnen dan nog altijd op niet sociale manieren worden verkregen).
Dus vanaf nu voor mij enkel nog lokale biertjes en verder gewoon water ......
MaartenH 10
Henk BakkerAls het aan mij zou liggen zou het zo moeten zijn, dat als je zaken wilt doen in de EU, je je als multinational ook houdt aan regels voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in de derde wereld.
Alleen ben ik bang dat 'men' dat niet haalbaar vindt en niet het lef heeft om er sancties op te zetten. En zo blijft neokolonialisme gewoon in stand en zijn we met z'n allen zo schijnheilig als de pest.
Nico Janssen 7
Annemiek van Moorst 11
Nico Janssenwim de kort 8
Dit is de dik voormekaar show.
En dan zijn er nog politici die dit als slim beschouwen.
Marinus van Boven 1
Brewing a Better World:
The SDGs** provide a powerful, common global
agenda to end poverty, protect the planet and
ensure prosperity. Climate action, access to
water, good health and sustainable production
are some of the priority areas we focus on in
our contribution.
**Sustainable Development Goals.
De woorden, nu de daden nog!
Marla Singer 7
Marinus van BovenBart
Niek Jansen 9
Nu de sancties tegen Myanmar zijn opgeheven doet Heineken ook weer goede zaken in Myanmar.
En zoals in het artikel staat onder het kopje 'voortzetting van de apartheid' is het equivalent van toepassing voor Myanmar nl. 'voortzetting van de dictatuur'.
Sinds de Nobellaureaat Aung San Suu Kyi regeringsleider is werd de genocide onder Rohingya moslims opgedreven, waardoor vorig jaar 700.000 moslims naar het naburige Bangladesh moesten vluchten en gaat de onderdrukking van andere minderheden in de noordelijke Kachin en Shan staten onverminderd voort. Journalisten die kritiek hebben op het regeringsbeleid worden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen.
Door de opheffing van de sancties voelen de boedhistische ultranationalisten en militairen zich gelegitimeerd in hun misdaden. Democratische verkiezingen en de bevrijding van Suu Kyi uit haar jarenlang huisarrest waren de enige reden tot opheffing van sancties. In de situatie van de minderheden, welke een groot deel van de bevolking van Myanmar uitmaken, was de internationale gemeenschap minder geïnteresseerd.
Wie meer wil weten over de huidige situatie in Myanmar leze:
http://community.dewereldmorgen.be/blog/niek/2018/10/03/de-heks-van-myanmar
Lees ook over de ambities van Heineken in Myanmar:
https://fd.nl/ondernemen/1152732/heineken-zoekt-kansen-in-straatarm-myanmar
Annemiek van Moorst 11