Minister Karien van Gennip (CDA) van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) was zeker van haar zaak. Al na de eerste aanvraagronde in maart 2022 noemde ze STAP, de regeling die bijscholing beschikbaar moest maken voor werkenden van alle leeftijden en opleidingsniveaus, ‘een groter succes dan ikzelf had gedacht’. 

De vraag is over welk succes de minister het heeft. Uit onderzoek van Follow the Money blijkt dat de STAP-regeling nauwelijks doet wat zij belooft. Volgens Van Gennip bereikte het programma STimulering Arbeidsmarkt Positie veel meer mensen met een lager opleidingsniveau. 

In de eerste aanvraagronde had in totaal ruim de helft van de aanvragers maximaal een mbo-opleiding, tegenover slechts 35 procent bij de voorganger van STAP. Daarmee diende de regeling een ‘overkoepelend collectief belang’, zei de minister, waar de hele samenleving baat bij heeft. 

Maar het idee dat STAP beter zou zijn in het bereiken van laagopgeleiden, klopt helemaal niet. In de data waarop het ministerie deze uitspraak baseert, zit een flink gat. In een evaluatie van de fiscale voorganger, uitgevoerd door het Centraal Planbureau (CPB), is het opleidingsniveau van een grote groep cursisten onbekend. 

In werkelijkheid bestaat deze groep ‘vooral uit lager en middelhoog opgeleiden’, erkent het CPB nu. Volgens een ingewijde bestaat ‘het overgrote deel’, ten minste 80 procent, uit laagopgeleiden.

Rekening houdend met die nuance bereikte de fiscale voorganger van STAP in totaal 47,5 procent hoogopgeleiden, tegenover 48,3 procent bij STAP. Méér hoogopgeleiden dus, in plaats van minder. 

Bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) komt men, de categorie 'opleiding onbekend’ buiten beschouwing gelaten, uit op een aandeel van 55 procent. Het ministerie erkent daarbij dat hoogopgeleiden oververtegenwoordigd zijn, maar zegt dit niet te hebben meegewogen. ‘Jullie duiding van de verhouding tussen laag- en hoogopgeleiden is niet formeel door het CPB vastgesteld. Zodoende kan SZW hier niet op ingaan.’

De oververtegenwoordiging van hoogopgeleiden is niet het enige manco van de regeling die meer mensen van alle leeftijden, achtergronden en opleidingsniveaus moest bereiken. Het werden er niet meer, maar juist 133.350 minder. Bereikte STAPs voorganger in 2020 een kleine 348 duizend personen, vorig jaar regelden 214.650 mensen via STAP een opleiding of cursus. 

Wel lijkt de gemiddelde leeftijd van gebruikers op het eerste gezicht flink te zijn toegenomen: die ging van 31,4 jaar voor de scholingsaftrek in 2013 naar 38,3 jaar bij STAP het afgelopen jaar. 

Houdt dat in dat de cursisten ouder zijn? Niet per se. In 2013 trekken veel studenten hun studiekosten af van de inkomstenbelasting. In 2015 worden de regels strenger: ontvang je studiefinanciering, dan mag dat niet langer. Zonder studenten komt de gemiddelde leeftijd voor de scholingsaftrek in 2013 uit op 38,3 jaar volgens het CPB, gelijk aan dat van STAP afgelopen jaar.

Niet zorgwekkend, maar ‘inspirerend’

Sectoren die met grote personeelstekorten kampen, schieten bovendien weinig op met STAP, zo bleek al vanaf het begin. Uit een evaluatie van de eerste aanmeldronde bleek dat een op de vijf cursisten met bijscholing uit de STAP-regeling op dat moment werkzaam was in de zorg: een sector die dringend mensen nodig heeft. 

Geen probleem, aldus Van Gennip. De minister noemde dat cijfer niet zorgwekkend maar ‘inspirerend’. De subsidie was ‘echt gericht op de werknemer’, het was geen ‘instrument om de krapte op de arbeidsmarkt op te lossen’. 

In latere rondes veranderde dat beeld niet: in totaal steeg het aantal zorgmedewerkers dat STAP aanvroeg naar bijna een kwart, 7 procent werkte in het onderwijs. Tot de meest voorkomende beroepen van de aanvragers behoorden zowel verpleger als docent. 

Andersom gebruikte maar een handjevol cursisten STAP om zich te laten omscholen tot een beroep waar veel vraag naar is. Zorg staat op de 21ste plek, onderwijs haalde de top 30 niet eens. Populairder waren opleidingen tot coach (tweede plek), persoonlijke effectiviteit (vierde plek) en uiterlijke verzorging (vijfde plek). 

‘Een cursus job happiness is leuk, maar als maatschappij staan we er niet om te trappelen’

Bijzonder hoogleraar arbeidsmarkt, pensioenen en belasting Bastiaan Starink (Universiteit van Tilburg) vindt het onbegrijpelijk dat het STAP-budget niet gericht is op de kraptes van de markt. ‘De regeling was bedoeld om mensen een betere kans te geven op de arbeidsmarkt. Dan moet je wel zorgen dat je mensen omschoolt naar een beroep waar werk in te vinden is. Een cursus job happiness is leuk, maar als maatschappij staan we er niet om te trappelen.’ 

Voor Tweede Kamerlid Laurens Dassen (VOLT) was dat reden een motie in te dienen om het structurele arbeidstekort in maatschappelijk cruciale beroepen, zoals de techniek en ICT-sector, aan te pakken met STAP. Die motie werd met 122 stemmen aangenomen. 

Meer controle, minder scholingsgeld

STAP werd niet aangekondigd als bezuiniging, maar kreeg toch minder geld dan zijn voorganger. Kostte de fiscale scholingsaftrek in 2021 zo’n 252 miljoen euro, voor de STAP-subsidies kwam een jaar later 180,4 miljoen euro beschikbaar. 

Bovenop deze bedragen komen nog de uitvoeringskosten, die onder de nieuwe regeling veel hoger uitvallen: STAP kost 20 miljoen euro per jaar, de fiscale scholingskorting kostte jaarlijks 1 miljoen euro. 

De Belastingdienst deed dit zoveel goedkoper omdat ze veel minder controle- en uitvoeringstaken hadden. Om informatie over betaalde schoolkosten met de hand te controleren, wat beperkt gebeurde, waren acht medewerkers voltijds bezig. 

Bij STAP is het UWV belast met een veel uitgebreider takenpakket: het hele proces van aanvragen, toekennen en betalen ligt bij de uitvoeringsinstantie. Signalen van oneigenlijk gebruik of fraude geeft de dienst ook door aan het ministerie van SZW. 

Het UWV laat weten dat de uitvoeringskosten waarschijnlijk lager uitvallen dan eerder geraamd.