Sywert van Lienden schoof in het voorjaar van 2020 aan tafel bij de overheid als voorman van de Hulptroepen Alliantie, een stichting zonder winstoogmerk. In die hoedanigheid deed hij de top van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) een non-profitvoorstel voor de levering van 120 miljoen mondkapjes.

De commerciële bv die Van Lienden, Bernd Damme en Camille van Gestel hadden bestemd voor de overheidsdeal – Relief Goods Alliance (RGA) – was toen al drie dagen in oprichting, blijkt uit het boek Sywerts miljoenen, dat donderdag 24 maart uitkomt bij Follow the Money. 

Op 9 april gaf Damme een notaris van Zuidaskantoor CMS opdracht de nieuwe bv op te richten, blijkt uit e-mails in handen van de auteurs. Op 11 april verzocht Damme de notaris er vaart achter te zetten: ‘Hier helaas het hele weekend met het team aan het doorwerken om tot een voorstel te komen [voor de overheid, red.] welke zich gaat richten op de non ziekenhuiszorg. Dus de noodzaak voor de extra BV is een stuk urgenter geworden.’

De commerciële bv werd met spoed opgericht vlak voor de stichting Hulptroepen haar deal 'zonder winstoogmerk' aanbood bij VWS

Van Lienden stuurde op 12 april een e-mail aan topambtenaar Bas van den Dungen van het ministerie van VWS, met een omvangrijk voorstel van de stichting Hulptroepen Alliantie: ‘Dat doen we met hart voor de mensen in de zorg, zonder winstoogmerk, vrij van belangen en zonder direct geld te vragen aan de Rijksoverheid.’ 

In een compacte versie van het voorstel stond vermeld dat de inkoop van de mondkapjes zou plaatsvinden ‘via nieuw op te richten entiteit: Relief Goods Alliance bv, welke separaat gefinancierd zal worden.’ Dat deze vennootschap geen enkele samenhang met de stichting had, stond er niet bij. Alle sheets van de presentatie bevatten het logo van de Hulptroepen Alliantie, op de laatste pagina werden ook de contactgegevens van de stichting vermeld. 

‘Nooit over bv gesproken’ 

Op 13 april belde Van Lienden met minister voor Medische Zorg Martin van Rijn. Ook aan de minister maakte Van Lienden niet duidelijk dat de vennootschap in oprichting een commercieel karakter had en volledig los stond van de Hulptroepen Alliantie, blijkt uit een vertrouwelijk gespreksverslag. Van Rijn dacht te onderhandelen met de voorman van een stichting zonder winstoogmerk. Topambtenaar Bas van den Dungen – destijds aanwezig bij het gesprek – bevestigt deze lezing desgevraagd: ‘Over een bv is nooit gesproken.’

Door de uiteindelijke transactie van 100 miljoen euro voor de levering van 40 miljoen kapjes via RGA bv uit te voeren, werd het drietal multimiljonair. Ze hielden ruim 20 miljoen euro netto aan de deal over.

Al bij het tekenen van de contracten wist het drietal dat ze tientallen miljoenen euro's zouden verdienen

Van Lienden heeft altijd beweerd dat het idee voor de bv pas na de start van de onderhandelingen met de overheid opkwam. Aanvankelijk stelde hij tegenover de Volkskrant dat de oprichting van RGA ‘een voorstel vanuit de overheid’ was. Later schreef hij in een statement dat de commerciële bv er kwam ‘in samenspraak’ met het ministerie. De deal is ‘rechtmatig’, ‘transparant’ en ‘navolgbaar’ verlopen, stelde Van Lienden keer op keer.

Toenmalig minister voor Medische Zorg, Tamara van Ark (VVD) – de opvolger van Martin van Rijn – zei vorig jaar juni tegen de Tweede Kamer dat het departement er niet van uitging dat Relief Goods Alliance een non-profitorganisatie was, ‘omdat duidelijk was dat het hier een bv betrof’.  

Maar dat was voor hoofdrolspelers Martin van Rijn en Bas van den Dungen helemaal niet duidelijk. Vragen hierover wil VWS niet beantwoorden. 

Marge van 28,5 miljoen

Uit het boek Sywerts miljoenen blijkt verder dat de drie ondernemers meteen bij het tekenen van de contracten wisten dat ze tientallen miljoenen euro’s aan de deal zouden verdienen. 

Bij twee Chinese fabrieken betaalden Van Lienden, Damme en Van Gestel in totaal 72,2 miljoen euro voor de mondkapjes. Fabrikant Ryzur ontving een inkooporder voor 20 miljoen kapjes à 1,80 dollar per stuk (omgerekend tegen de wisselkoers van eind april 2020 is dat 1,66 euro). Met fabrikant Shengquan sprak het drietal twee prijzen af: 2,50 dollar (2,31 euro) voor de eerste 3 miljoen exemplaren, 2,05 dollar (1,89 euro) voor de tweede order van 17 miljoen stuks. Dat blijkt uit de contracten van april 2020.

Aangezien de overheid 100,8 miljoen euro aan Relief Goods Alliance overmaakte, bleef er een brutomarge van ruim 28,5 miljoen euro over.

Van Lienden, Damme en Van Gestel stelden eerder tegenover Follow the Money dat pas in de zomer van 2020 duidelijk werd dat hun mondkapjesdeal onverwachts veel winst opleverde. Dat zou het gevolg zijn van ‘een aantal externe factoren, waaronder wisselkoersen, sterk kwaliteitsmanagement, dalende grondstofprijzen en behaalde inkoopvoordelen’. Van Lienden herhaalde die stelling in tv-programma Buitenhof: ‘Pas in juni-juli begon dat echt zeker te worden. Tot die tijd kon er nog van alles gebeuren.’ 

In werkelijkheid keerde in elk geval Camille van Gestel zichzelf op 2 juni 2020 al 800.000 euro dividend uit, blijkt uit documenten in handen van de auteurs. Omdat bedrijven in beginsel dividend uitkeren aan alle aandeelhouders, mochten ook Damme en Van Lienden destijds naar alle waarschijnlijkheid al tonnen bijschrijven. 

Deal voor rekening schatkist

De deal met Relief Goods Alliance werd op details uitgewerkt door topambtenaar Mark Frequin (VWS) en Rob van der Kolk, de baas van het Landelijk Consortium Hulpmiddelen, de inkooporganisatie voor de overheid. Zij spraken af dat VWS de deal volledig zou voorfinancieren. Ook de distributie kwam geheel voor rekening van de schatkist. Zo was er voor Van Lienden en partners nauwelijks risico gemoeid met de transactie.  

Desondanks bleef de ‘post onvoorzien’ van 20 procent uit het aanvankelijke voorstel – berekend toen de Hulptroepen Alliantie nog uitging van financiering door de Rabobank – onderdeel uitmaken van de prijs. Waarom VWS akkoord ging met een dusdanig forse marge, wil het ministerie niet toelichten.

Accountantsbureau Deloitte doet op dit moment onderzoek naar de totstandkoming van de deal tussen VWS en Van Lienden, in opdracht van het ministerie. Maandag maakte VWS bekend dat het rapport opnieuw vertraagd is tot uiterlijk 8 juli, wanneer het zomerreces van de Kamer start. 

Ook het Openbaar Ministerie is een onderzoek begonnen naar Van Lienden, Damme en Van Gestel, naar aanleiding van een aangifte door uitzendconcern Randstad. Het drietal werd eind februari aangehouden en bracht enkele nachten in de cel door. 

Van Lienden, Damme en Van Gestel wilden voor het boek geen vragen beantwoorden.