Theresa May, de premier van het zich van ‘ons’ losmakende Verenigd Koninkrijk, gaat er met gestrekt been in. Ze wil een ‘harde Brexit’ en dreigt de EU met een agressieve belastingoorlog. Een heuse vechtscheiding ligt dus in het verschiet.

Zal het een opluchting voor haar zijn geweest? Dat ze nu eens niet eindeloos hoefde te overleggen binnen de Europese polder. Dat ze gewoon zelf een lijn kon uitzetten en zelf richting kon geven aan de toekomst van haar land. Daar ging het de Brexit-stemmers toch om?

Het is duidelijk dat de Britten af willen van Europese bemoeizucht en stroperige besluitvorming, maar May lijkt veel verder te willen gaan. Haar uitlatingen en gekozen strategie duiden er op dat ze het Europese model dat op samenwerking en consensus is gericht om wil vormen naar een model dat uitgaat van conflict en isolationisme.

Het ware gezicht

Daarin staat ze niet alleen. ‘Verdeel en Heers’ lijkt de nieuwe politieke stroming te zijn geworden. Hiermee toont zich het ware gezicht van ongebreideld kapitalisme, als een feniks herrezen uit de as van de uiteengespatte zeepbel van het zo veel vriendelijker ogende neoliberalisme. Als het geheel niet meer groeit, moet ik, om meer te krijgen, het wel van de ander afpakken.

Wie gelooft er nog in het voordeel van samenwerking met anderen?

Want wie gelooft er nog in het voordeel van samenwerking met anderen? Wie gelooft er nog in de liberale droom, zo fraai verwoord door John F. Kennedy, dat een rijzend tij alle boten optilt? Is die droom een utopie gebleken en liggen er steeds meer bootjes gezonken op de bodem? Zijn we er dan toch ingetuind?

Poetin, Trump en May geloven er in ieder geval niet in. Niet de samenwerking, maar juist het conflict met de ander is voor hen de weg naar een beter lot voor hun land. En zij staan hierin niet alleen. Heel veel mensen geloven er niet meer in. Jarenlange stagnatie van de economie in het algemeen en salarissen in het bijzonder, hebben het geloof in groei van de welvaart ondermijnd. En wat doe je dan? Nou ja, niet onbegrijpelijk, dan denk je al gauw dat je het de ‘ander’ maar niet meer moet gunnen.

De ‘ander’ is overal

Dit is het sentiment waar de PPV en, binnen Europa, ook de overige rechts populistische partijen op floreren. En die ‘ander’ is voor hen willekeurig de buitenlander, de vluchteling, of de moslim. Maar niet alleen de rechterflank van het politieke spectrum gedijt bij dit sentiment. Ook in het midden of op links zie je de ‘ander’ als de boosdoener waar iets te halen valt. Voor Halbe Zijlstra is de wereld van kunst en cultuur zo’n ‘ander,’ voor de SP zijn vermogenden en veelverdieners die ‘ander’. Ook in het Nederlandse polderlandschap heeft het conflictdenken zijn intrede gedaan en definiëren politici zich door zich af te zetten tegen de ‘ander’. Vijanddenken als medicijn voor teruglopend vertrouwen in de toekomst. De ‘ander,’ de gezamenlijke vijand als bindmiddel van (delen van) onze samenlevingen.

Vijanddenken als medicijn voor teruglopend vertrouwen in de toekomst

Zijn Poetin, May en Trump dan misschien onverwacht onze redding? Nieuwe gezamenlijke vijanden waardoor Europa zich weer gaat herenigen? Samen staan we toch sterk, zou ik zeggen. Nee, dat is naïef, voorlopig gelooft niemand daarin en zal er nog wel even doorgeknokt worden. Of ben ik nu cynisch?

De conflictgerichte strategieën van EU-lidstaten Polen, Hongarije en Roemenië beloven in ieder geval niet veel goeds. Binnen Europa varen zij een isolationistische koers, ze ondermijnen de democratie door burgers rechten te ontnemen en apparatsjiks extra bescherming te bieden. En de slagroom op de taart: de hartelijke ontvangst van Poetin in Hongarije, in een poging met hem samen te gaan werken.

Ineffectieve Europese regelgeving

De nadruk op het eigenbelang van landen zien we ook op fiscaal terrein. De op zich keurige pogingen om iets te doen aan agressieve belastingontwijking door multinationals en schadelijke belastingconcurrentie tussen Europese lidstaten worden door onze minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, graag verkocht als een succes van Europese samenwerking, maar als je inhoudelijk naar de overeengekomen richtlijn tegen belastingontwijking kijkt, zie je alleen maar verdeeldheid tussen de EU-lidstaten, met allerlei door elke lidstaat bedongen escapes. Het resultaat: die lege brievenbusvennootschappen op de Zuidas blijven nog wel even. Goed zo, Jeroen!

De behoefte aan Europese successen, aan het tonen van slagvaardigheid en eenheid, was bij de totstandkoming van deze richtlijn blijkbaar groter dan aan een inhoudelijk goede richtlijn. Hier toonde zich ook het dedain van Europese politici. De richtlijn is verkocht als een belangrijke stap richting een eerlijker belastingsysteem. Onzin! De richtlijn garandeert dan wel eerlijkere concurrentie, een level playing field, maar leidt ook tot lagere belastingen voor bedrijven. En wie moet dan meer belasting betalen? Juist, de burger. Bovendien zet de richtlijn de lidstaten internationaal buitenspel, met een fiscaal verzwakt Europa tot gevolg. Is dat eerlijk?

Een jaar geleden schreef ik op FTM: De Britten kunnen nog wel eens flink dwars gaan liggen en deze voorstellen tegenwerken. Of juist niet? Misschien is Cameron wel voor en vindt hij een fiscaal verzwakt Europa een mooi vergezicht. Een ideale start na een Brexit, toch? Het Verenigd Koninkrijk zou weleens voor kunnen stemmen om straks alle business binnen te kunnen lepelen. Of zie ik nu spoken?

Zag ik spoken? May gaat er straks wel met de buit vandoor. De ons door de Europese Commissie door de strot geduwde anti-belastingontwijkingsrichtlijn geeft May vrij spel in de door haar aangekondigde belastingoorlog. En hoe gaan we ons daartegen verdedigen? Ieder voor zich, of toch de EU voor ons allen?