Eurocommissaris Margarethe Verstager legt Apple een naheffing op van ruim 13 miljard euro aan achterstallige winstbelastingen. Ontpopt de Europese Commissie zich hiermee als de grote bestrijder van onrecht in de vorm van agressieve belastingplanning? Nee hoor, vergeet het maar. Het kan de commissie geen zak schelen of multinationals veel of weinig belasting betalen. Ze gaat er ook niet over; alleen de lidstaten van de EU, niet de Commissie, bepalen de hoogte van winstbelastingen.

Waarom kan de Commissie dan deze navordering aan Apple opleggen? En waarom zou de Commissie dat willen?

Dat heeft alles te maken met het DNA van de Europese Unie: het streven naar een vrije interne markt waar bedrijven ongehinderd en met gelijke spelregels kunnen concurreren. In het verdrag van de Europese Unie is de Europese Commissie aangewezen als de waakhond van de interne markt met de bevoegdheid op te treden als de vrije concurrentie op de interne markt in gevaar wordt gebracht. Daarom worden Apple en Ierland op de vingers getikt. Niet als eerste en zeker niet als enige. Om dezelfde redenen pakte de Commissie eerder ook onder meer Frankrijk, Zweden, Gibraltar, Nederland, België en Luxemburg aan. Het ingezette middel: het terugdraaien van verboden staatssteun. 

Eerlijke belastingconcurrentie

In het begeleidende persbericht inzake de navordering bij Apple claimt de Commissie dat zij ‘een ambitieuze strategie (volgt) om eerlijkere belastingen en meer transparantie te bereiken’. En ze claimt hierin uiterst succesvol te zijn geweest. Op het gebied van meer transparantie zijn zeker goede stappen gezet, maar de claim dat de Commissie een succesvolle strategie heeft om eerlijkere belastingen tot stand te brengen is te zot voor woorden, op zijn minst misleidend.

De claim dat de Commissie een succesvolle strategie heeft voor eerlijkere belastingen is te zot voor woorden

In de eerste plaats lijkt ze hier haar mandaat te overschrijden. Zoals gezegd, het uitgangspunt binnen Europa is dat de Commissie niet over belastingen gaat, dat is aan de lidstaten. Dat is alleen anders als de belastingwetgeving van een lidstaat de vrije concurrentie op de interne markt schade toebrengt. Dan mag de Commissie optreden. En soms moet ze dat zelfs, zoals bij verboden staatssteun. In de tweede plaats kan de Commissie niet stellen een strategie te hebben om eerlijkere belastingen te bereiken, omdat ze nooit gedefinieerd hebben wat eerlijke belastingen dan zijn. Dat mogen ze ook niet, want, nogmaals: wat eerlijke belastingen zijn bepalen de nationale regeringen.

Het gaat de Commissie dan ook alleen om het borgen van de vrije concurrentie en zo moeten we de claim over eerlijke belastingen lezen. Eerlijke belastingen, zo lijkt de Commissie te redeneren, zijn belastingen die de vrije concurrentie op de interne markt geen schade  toebrengen. De titel van de eerder dit jaar door de Commissie voorgestelde belastingrichtlijn spreekt dan ook boekdelen: Richtlijn tot vaststelling van regels ter bestrijding van belastingontwijkingspraktijken die de werking van de interne markt rechtstreeks schaden. Geen woord over rechtvaardigheid, wat je toch bij een claim over eerlijke belastingen als eerste zou verwachten.

Het schaden van de interne markt is ook de reden dat Apple en Ierland worden aangepakt. Binnen het Europese recht mogen staten geen douceurtjes aan bedrijven uitdelen, tenzij deze douceurtjes aan alle bedrijven worden uitgedeeld. Dan mag het wel. Het douceurtje voor Apple: 0,005 procent winstbelasting. Als alle bedrijven in Ierland zo’n laag belastingtarief hadden gekregen, dan had de Commissie geen enkele reden gehad, en ook het recht niet, om in te grijpen. Dat een dergelijk laag tarief voor bedrijven tot hogere belastingtarieven voor burgers leidt - onze snelwegen en ziekenhuizen moeten ergens van betaald worden - maakt voor de Commissie niet uit. 

Alles voor de interne markt

Draait de Europese Commissie ons nu een rad voor ogen en verhult de ferme aanpak met het wapen van verboden staatssteun een verborgen agenda? Ik denk het wel. Het oogt leuk dat een groot bedrijf als Apple in de kraag gevat wordt, alsof de Commissie wil opkomen voor kleinere bedrijven en de gewone burger die dit soort belastingafspraken niet kunnen maken. De ware reden is echter het langzaam buitenspel zetten van de lidstaten waar het de winstbelasting voor grote bedrijven betreft.

Het oogt leuk dat een groot bedrijf als Apple in de kraag wordt gevat

De Commissie wordt hierbij geholpen door de rechtspraak van het Europees Hof van Justitie. Als hoeder van de interne markt, met name als hoeder van de vier fundamentele vrijheden - het vrije verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal - heeft het Europese Hof menig lidstaat fiscaal beknot. Daar waar lidstaten probeerden op te treden tegen agressieve belastingplanning vernietigde het Hof doodleuk menig nationale anti-misbruik bepaling. Waarom? Nou, omdat de vier fundamentele Europese vrijheden bedrijven het recht op vrije vestiging geven en daarmee een vrijwel absoluut recht om de fiscaal meest voordelige weg te zoeken. Dat recht mag volgens het Hof alleen ingeperkt worden als er sprake is van volledig kunstmatige constructies. Zodra er maar iets van economische activiteit is, mag een lidstaat niet ingrijpen. De brievenbusvennootschappen op de Zuidas worden door het Hof niet als volledig kunstmatig gezien.

Nationale anti-misbruikbepalingen zijn dus binnen het Europese recht moeilijk te handhaven. Vandaar dat de Commissie een Europese anti-belastingontwijkingrichtlijn heeft voorgesteld. Lidstaten hebben hierdoor nog maar weinig fiscale bewegingsvrijheid en fiscale concurrentie kan feitelijk alleen nog maar via het tarief. En dat zie je ook meteen gebeuren. Na Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk zinspelen nu ook Nederland en België op verdere verlaging van de winstbelastingen. Een zegen voor bedrijven, jazeker, maar het komt onvermijdelijk met een forse prijs voor de burger. Die zal dus meer moeten gaan betalen.

Een zegen voor bedrijven, maar die komt onvermijdelijk met een forse prijs voor de burger

Dekmantel

En dat komt de Commissie best goed uit. De Europese Commissie wil namelijk af van nationale belastingstelsels en heeft aangekondigd dit jaar opnieuw met vergaande voorstellen te komen voor één pan-europese winstbelasting, de CCCTB. Mogelijk ook met een minimumtarief waardoor de race to the bottom gestopt zou kunnen worden. Een lang gekoesterde wens van de Europese Commissie om de Europese Unie eigen belastinginkomsten te geven zou daarmee in vervulling gaan. Enkele jaren geleden werden deze plannen vrijwel direct afgeschoten, maar onder het mom van een strategie voor eerlijke belastingen – en wie kan daar tegen zijn – lijken de hernieuwde voorstellen nu wel  kans van slagen te hebben.

Fiscaaltechnisch is één Europese belasting misschien niet eens zo’n gek idee, maar bent u er al aan toe dat we belasting aan Brussel gaan betalen en dat Brussel het voor ons gaat uitgeven? Nou, ik nog niet.