Waar zit het échte geld voor een muzikant? En dan bedoelen we niet de inkomsten uit concerten — waar zit dat pure achteroverleun-passieve inkomen? Radiohits zijn fijn, Spotifyhits wat meer van deze tijd, maar het kan ook in een onverwachte hoek zitten.

Voor Bernhard Joosten en Ferry van Beek had die goudmijn Tel Sell moeten heten. Het liep anders. Deel één van een tweeluik over een van de bizarste rechtszaken in de muziek.

‘Lolly’

Ferry van Beek is een oude rot in de muziekbizz. Eind jaren tachtig maakte hij radioreclames. Zodoende leerde hij dat veel mensen, ook in de industrie zelf, niks begrepen van muziekrechten. Van Beek: ‘Er heerste totale onkunde. Producers dachten dat ze een liedje van Michael Jackson onder een reclame mochten zetten omdat ze de cd hadden gekocht.’

Daarom begon hij 25 jaar geleden een bedrijf om muziekrechten simpel te maken: AllMusic Publishing. Het fysieke kantoor is onopvallend en zit verstopt in een nietszeggend pand op een Oostzaans industrieterrein, maar op de site vind je een grote database met muziek voor film, tv en reclame.  Deze muziek kan voor ieder radio- of tv-programma worden gebruikt, omroepen betalen namelijk standaard voor muziekrechten.

Bernhard Joosten is één van de artiesten die muziek maken voor AllMusic. Hij leerde Van Beek kennen toen hij midden jaren negentig de eerste tunes maakte voor Hart van Nederland, waar Van Beek uitgever was. In 2006 komt Joosten met Lolly, de song die Tel Sell B.V. het jaar daarop begint te gebruiken voor zijn thuiswinkelprogramma’s.

Helaas gaat Tel Sell B.V. in 2008 alweer failliet. Joosten en Van Beek kijken er niet van op: ‘Zoals zo vaak gebeurt,’ zegt Van Beek, ‘je levert muziek aan een programma, het zou een grote hit worden maar het flopt.’ Hij is dan ook niet verbaasd wanneer ze uiteindelijk een slordige 3.000 euro betaald krijgen voor 371 minuten zendtijd. ‘Nou, dat was het dan. Meer zal er niet uitgezonden zijn.’

Hier klopt iets niet

Tot eind 2011, wanneer Bernhard Joostens bedrijf, Joosten & Kuitenbrouwer, wordt benaderd door RTL: of zij nieuwe muziek voor Tel Sell willen maken. Het thuiswinkelprogramma heeft namelijk een doorstart gemaakt.

‘We dachten: “Fuck, dit is een kwartaal, als je dit extrapoleert naar een jaar...”’

Joosten: ‘Toen ging ik het programma bekijken en dacht ik: “What the fuck? Ze draaien mijn muziekje!” Ik vroeg Ferry of hij hiervan wist. Hij zei nee, maar hij had wel net een abonnement afgesloten bij Tunesat.’

Tunesat, een Amerikaans bedrijf dat muziekgebruik op radio en tv in kaart brengt, is op dat moment nieuw in Nederland. Met zijn abonnement kan Van Beek de cijfers voor het laatste kwartaal van 2011 achterhalen. ‘Daar kwam Lolly voorbij voor een ongelofelijke hoeveelheid seconden,’ vertelt hij. ‘Miljoenen. En we dachten: “Fuck, dit is een kwartaal, als je dit extrapoleert naar een jaar…”’

Dat extrapoleren lukt via Soundaware, een Nederlandse dienst die al sinds 2005 muziek op radio en tv monitort voor Buma/Stemra. Dan blijkt eindelijk dat Lolly 55 miljoen seconden is uitgezonden op de tv-zenders van RTL. Dat staat gelijk aan ruim anderhalf jaar non-stop uitzendtijd — meer dan tweeduizend keer waar ze voor betaald hebben gekregen.

Het duo trekt aan de bel bij de belangenbehartiger van Nederlandse muzikanten en producenten: stichting Sena. ‘Als eerste heb ik met mijn accountmanager bij Sena gesproken,’ zegt Van Beek. ‘Maar het belandde al vrij snel op het bord van de directeur, Markus Bos.’ Sena stelt vast dat Joosten en Van Beek gelijk hebben en gaat om tafel met RTL. Maar de zender wil niet betalen. Wat blijkt: Tel Sell heeft het muziekgebruik nooit aan RTL opgegeven. Het thuiswinkelbedrijf had jaren eerder zelfs met RTL afgesproken alleen muziek van RTL zelf te gebruiken.

Een brief- en mailwisseling tussen alle betrokkenen barst los. Joosten en Van Beek willen betaald worden voor al het gebruik van hun muziek op RTL; Sena wil meer duidelijkheid van RTL en Tel Sell. RTL voert aan dat de muziek wel erg zacht stond in de uitzendingen van Tel Sell.

Sena lijkt wel wat te voelen voor RTL’s argument dat Tel Sells muziek te zacht staat om te tellen. ‘Prima,’ denkt Van Beek, ‘maar dan moeten we weten onder welk geluidsniveau Sena niet meer uitkeert. En als we dat weten, kunnen alle winkels hun muziek voortaan beneden dat niveau zetten en hoeft niemand meer te betalen.’

Ondertussen schaadt het conflict met RTL Joosten & Kuitenbrouwer. Joosten: ‘Ik mocht niet meer bij RTL over de vloer komen. Door die druk moest ik uit mijn eigen bedrijf vertrekken.’ 

Eind juni 2013 dreigen Joosten en Van Beek naar de rechter te stappen. Diezelfde dag antwoordt directeur Bos van Sena dat het geld er snel aankomt. Hij moet alleen eerst de details uitvogelen met Sena’s Raad van Aangeslotenen. Maar die Raad besluit vervolgens dat Joosten en Van Beek niks krijgen totdat Sena de zaak tot de bodem heeft uitgezocht.

Wanneer Joosten en Van Beek kort daarna langskomen om nog één keer te praten over de stand van zaken, zit Sena’s advocaat erbij.

De eerste rechtszaak: een perfecte cirkel

Joosten en Van Beek komen er niet uit met hun belangenbehartiger. Ze zijn al anderhalf jaar in gesprek en lijken niet dichter bij hun geld gekomen. In december 2013 dagvaarden ze Sena: ze willen dat de rechter de belangenbehartiger gebiedt binnen een maand te betalen voor de volle 55 miljoen seconden muziekgebruik.

Als de hoofdzaak en alle vrijwaringszaken slagen, zouden Joosten en Van Beek zichzélf moeten betalen

Sena vindt dat het probleem bij RTL ligt – die hebben het muziekgebruik niet opgegeven – en roept RTL in vrijwaring op. Vrijwaring is een proces binnen het proces: als Sena de vrijwaringsprocedure wint, moet RTL de eventuele rekening betalen.

RTL roept op zijn beurt Tel Sell in ondervrijwaring op – Tel Sell heeft het muziekgebruik immers niet aan RTL opgegeven – en Tel Sell roept Joosten en Van Beek op in achtervrijwaring – Van Beeks AllMusic Publishing zou Tel Sell B.V. rechtenvrije muziek hebben beloofd.

Het is een perfecte cirkel met bizarre implicaties. Als de hoofdzaak en alle vrijwaringszaken slagen, zouden Joosten en Van Beek – via Tel Sell, RTL en Sena – in theorie zichzélf moeten betalen.

Ceo claimt componist te zijn

Tijdens de achtervrijwaringszaak beweert Tel Sell dat Lolly rechtenvrij zou zijn. Zo zou niet Joosten, maar Tel Sells ceo Bianca Damas het nummer hebben gemaakt. Op het eerste oog een stupide zet, gezien hoe makkelijk Joosten het tegendeel weet te bewijzen. Een partituur met zijn naam erop en een oud reclamefilmpje tonen dat hij Lolly in 1988 al componeerde.

Dus wat drijft Damas ertoe zichzelf als componist op te werpen? Het antwoord is, verrassend genoeg, Van Beek.

Tel Sell B.V. zei in 2007 tegen AllMusic dat het geen auteursrechten voor Lolly wilde betalen. Normaal kan je dat niet omzeilen, want Buma/Stemra incasseert geld voor iedere songwriter wiens muziek op tv komt. Maar er is een loophole: als de componist niet bij Buma/Stemra is aangesloten, wordt er niet geïnd. Daarom verklaarde Bianca Damas (toen nog dochter van de directeur van Tel Sell) ‘dat de compositie Lolly door haar alleen is vervaardigd.’

Van Beek ging hiermee akkoord. Is dat gek? Nee en ja. Op zich sjoemelen veel muziekuitgevers met wie als componist van een nummer wordt opgegeven – zolang de componist instemt is dit niet verboden – maar meestal geven ze dan zichzélf op, niet een wildvreemde. Van Beek gaat dus waarschijnlijk niet de boeken in als de meest gehaaide publisher in de bizz. 

‘Lolly’ was in zijn eentje goed voor 15,5 procent van RTL’s totale muziekgebruik

Toch deed Van Beek het met een reden. Om een beetje technisch te worden: hij zag af van de rechten op de compositie (de auteursrechten, geïnd door Buma/Stemra), omdat hij en Joosten alsnog veel konden verdienen aan de rechten op de opname (de ‘naburige’ rechten, geïnd door Sena).

Tel Sell zegt tijdens het proces dat ze het op papier weliswaar alleen over het auteursrecht hebben gehad, maar dat ze eigenlijk natuurlijk bedoelden dat AllMusic afstand deed van alle rechten. Een argument waar de rechter overigens niet in meegaat.

Een soort van overwinning

Op 8 februari 2017 doet de rechtbank uitspraak. Joosten en Van Beek krijgen gelijk: hun nummer is uitgezonden, en daarvoor horen ze betaald te krijgen.

Sena krijgt gelijk dat het RTL’s schuld is. RTL voert aan dat ze alleen een ‘zo nauwkeurig mogelijke playlist van de in haar programma’s gebruikte tracks’ hoefde te maken, perfectie was niet verplicht. Maar volgens de rechter valt 50 miljoen seconden (ten opzichte van de 20.000 die oorspronkelijk waren opgegeven) ‘buiten een gebruikelijke en acceptabele foutmarge.’ Lolly was in zijn eentje goed voor 15,5 procent van RTL’s totale muziekgebruik tussen 2007 en 2012.

Lang verhaal kort: RTL wint op zijn beurt van Tel Sell, en Tel Sell verliest van Joosten en Van Beek. Conclusie: Tel Sell moet de rekening betalen.

Op 20 maart 2017 krijgen Joosten en Van Beek betaald, 300.000 euro per persoon.

Hoger beroep

Maar het drama is nog niet afgelopen. Sena is ontevreden en spant een hoger beroep aan. Volgens de stichting zijn de ‘bijzondere omstandigheden’ van de zaak ‘onvoldoende meegewogen in het vonnis,’ legt directeur Markus Bos uit in een e-mail. ‘Daarbij speelde overigens ook een rol dat RTL destijds al had besloten om tegen het vonnis van de rechtbank in de vrijwaringszaak van Sena tegen RTL in hoger beroep te gaan.’

RTL stelde in het eerste proces al dat Sena deels blaam treft, bijvoorbeeld omdat de stichting geen geld voor Joosten en Van Beek heeft gereserveerd toen het duo begin 2011 aan de bel trok.

Het probleem met deze uitspraak? Volgens de wet kan het niet

Het komt erop neer dat als Sena níét in hoger beroep gaat, RTL Sena voor de rechter sleept. Dus Sena gaat wél in hoger beroep, en RTL doet mee door zich bij Sena te voegen.

Opnieuw gaan er een hoop argumenten over en weer. Maar uiteindelijk draait alles om één stelling van Sena: Joosten en Van Beek zouden in 2007 al alles hebben gekregen waar ze recht op hadden.

Dat zit zo: oorspronkelijk was Lolly te kort voor Tel Sells programma’s. Dus maakten Joosten en Van Beek langere versies. Hiervoor betaalde Tel Sell B.V. 3000 euro aan het duo. Sena zegt dat het duo hun naburige rechten voor dat bedrag heeft overgedragen aan Tel Sell B.V.

Nu kan je zo’n recht inderdaad verkopen, net als een stoel of een huis. Het probleem met wat Sena zegt, is dat er nergens in het contract stond dat Joosten en Van Beek hun naburige rechten verkochten. Belangrijker: Joostens handtekening stond er niet eens onder.

Het gerechtshof geeft Sena dan ook geen gelijk. Maar Joosten en Van Beek winnen ditmaal evenmin. In plaats daarvan eindigt het hoger beroep in een merkwaardig vonnis, waar geen enkele partij om heeft gevraagd. Volgens het gerechtshof was die 3000 euro niet voor de verkoop van de rechten, maar de vergoeding voor de rechten.

Het probleem met deze uitspraak? Volgens de wet kan het niet. Zoals te lezen op Sena’s eigen website ‘heeft de overheid Sena de opdracht gegeven om op basis van de Wet op de naburige rechten de vergoedingsrechten van alle Nederlandse artiesten en platenproducenten te regelen.’ Dat bevestigt ook muziekrecht-advocaat Hans Bousie: ‘Als [een producent] zijn rechten overdraagt aan Sena (door zich aan te sluiten), dan doet Sena de deals — en niet meer de producent zelf.’

Toch zegt het gerechtshof dat Joosten en Van Beek zelf over een vergoeding hebben onderhandeld. En ja, geeft de rechter toe, normaal zou dat bedrag dan alsnog via Sena moeten lopen, maar dat zien we in dit uitzonderlijke geval door de vingers.

Joosten en Van Beek moeten ieder hun 300.000 euro terugbetalen, mét wettelijke rente. Bovendien moet Van Beek de proceskosten van Sena en RTL betalen. Alles wat ze in het oorspronkelijke vonnis kregen, is weg.

Treintje

Het tweetal is verbijsterd. Of zoals Van Beek het op z’n Engels zegt: ‘Gobsmacked’.

Joosten en Van Beek laten het er niet bij zitten en stappen naar de Hoge Raad. Per september 2019 zijn ze in cassatie: daarbij staan de feiten niet meer ter discussie, maar wordt er gekeken of de wet in deze zaak goed is toegepast.

Er staat wat op het spel. RTL wint bij het huidige vonnis, maar Sena en haar belanghebbenden eigenlijk niet. Op basis van de uitspraak is het denkbaar dat muzikanten en hun labels lagere tarieven gaan onderhandelen om in de gunst te vallen bij klanten als RTL. Dat zou vergoedingen voor muzikanten drukken, terwijl Sena’s kosten alleen maar kunnen stijgen — omdat de stichting ineens allerlei verschillende tarieven zou moeten verwerken.

Toch maakt Sena zich volgens directeur Markus Bos geen zorgen: ‘Sena is tevreden met de uitkomst van het arrest en is niet bezorgd dat het arrest van het hof de uitvoering van Sena’s taken in de praktijk zal bemoeilijken of doorkruisen.’ Hij wijst op de lopende cassatie, ‘waarin Sena en RTL ook verweer zullen voeren. Sena ziet de uiteindelijke uitkomst van de rechtszaak met vertrouwen tegemoet.’

Van Beek is minder optimistisch. ‘Als de Hoge Raad dit afwijst,’ zegt hij over zijn zaak, ‘denk ik dat naburig recht in Nederland op een tweesprong staat. Dat gaat dan veranderen.’

Oorspronkelijk maakte Van Beek zich vooral zorgen om zijn eigen portemonnee: ‘Natuurlijk ga je geen juridisch traject van zeven jaar in als het om 500 euro gaat. Je weet ongeveer om wat voor een belang het gaat, en dan maak je een afweging.’ Inmiddels gaat de zaak echter verder dan hem en Joosten. ‘Nu zitten we op zo’n hoog niveau dat anderen erdoor geraakt kunnen worden. Als de Hoge Raad ons afwijst, dan hebben we nogal wat teweeggebracht, en niet in positieve zin, vind ik.’

‘Maar goed, hey. Je stapt in een treintje, en je ziet wel waar ‘ie eindigt, toch?’

De zaak ‘Lolly’ is nog niet voorbij. Maar het zal nog een tijd duren voordat de Hoge Raad met een oordeel komt. Ondertussen speelt nog een andere vraag: is er geen toezichthouder die had kunnen voorkomen dat het zo ver uit de hand liep? Daarover binnenkort meer.

Voor dit verhaal zijn ook RTL en de oud-ceo van Tel Sell (het bedrijf is vorig jaar verkocht) benaderd. RTL wil niet inhoudelijk reageren omdat de zaak nog onder de rechter is. Tel Sell heeft bij publicatie van dit artikel nog niet op onze verzoeken om commentaar gereageerd.