Ooit trokken Thierry Baudet en ik samen op naar het front. In het gezelschap van eenentwintig kameraden in camouflage, waaronder een tweeëntachtigjarige aalmoezenier met een labrador, scheepten we in het Friese Harlingen in op twee snelle motorboten. Die brachten ons op hun beurt naar een landingsvaartuig, zo’n kilometer uit de kust van Terschelling.

De leiding van de operatie was in handen van bevelhebber en ‘schout-bij-dag’ J. Kelder, de man die mij in de eerste zeven jaar van mijn journalistieke loopbaan vruchteloos bevelen verstrekte. Doel: de door veel Terschellingers gewenste onafhankelijkheid van het Koninkrijk der Nederlanden. Texit! 

‘Wees voorbereid op op een weekend vol strijd, waarin evenwel ook orde en gezag hersteld zullen worden en de veldkeuken op volle toeren draait,’ schreef onze koene bevelhebber vijf weken voor de door hem geplande en volledig gefinancierde invasie. ‘Voor transport en inkwartiering wordt gezorgd. Nadere marsorders volgen!’

Een complicerende factor was dat ik de avond voor vertrek bij een partijtje voetbal mijn enkel brak. Zonder dat er ook maar een tegenstander in de buurt te bekennen was. Dit zouden mijn gelegenheidskameraden niet zomaar accepteren: dergelijke zelfverwonding riekt sterk naar het moedwillig ontlopen van gevechtshandelingen en zou, naast een oneervol ontslag uit onze eenheid, beslist een gang naar de krijgsraad opleveren.

Na een kort ziekenhuisbezoek wist ik echter tijdig in Harlingen op appel te verschijnen. Met mijn onderbeen in het gips, dat wel. Gelukkig was daar Thierry; mede dankzij zijn persoonlijke inspanningen kon ik toch participeren in de bevrijding van het Waddeneiland.

Toen de klep van het landingsvaartuig zich opende, konden de gemiddeld vijftig jaar oude troepen — Dad’s Army — het strand bestormen en zich na een korte doch luidruchtige strandwandeling bij keurig gedekte eettafels neervlijen. Tientallen verblufte badgasten staarden ons aan: de eerste slag was geleverd. Zonder verliezen konden we ons laven aan schalen exquise gerechten. Victorie!

Het was eind augustus 2016. In april van dat jaar was het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne gehouden. Baudet was een van de initiatiefnemers, alsmede een hartstochtelijk pleitbezorger van referenda. En van afsplitsingen. Want, zo betoogde de oprichter van de (toen nog) denktank Forum voor Democratie: in navolging van de Britten die enkele maanden voor de landing op Terschelling tegen Europa hadden gestemd, moest ook Nederland zich losmaken van de EU. Nexit! En Trump op verkiezingscampagne was helemaal oké.

Maar eerst Texit, dus — Kelder had zich laten inspireren door het werk van Baudet. De bijeenkomst op Terschelling was ‘alleen voor kerels’ en we zouden ons tegoed doen aan ‘sport en spel en goed eten’. Ik had Kelder te kennen gegeven moeite te hebben met de aanwezigheid van de FvD-voorman, maar bij de uitnodiging ook laten weten dat ik me eigenlijk altijd al had willen inzetten voor de alleingang van het prachtige Waddeneiland. ‘Het is bruut hoeveel mensen van “buten” het hebben overspoeld. De oorspronkelijke identiteit gaat verloren!,’ mailde ik hem.

We bezochten dat weekeinde onder andere de bunkers op het eiland, er werd gevliegerd en met blowkarts over het strand gezeild. ’s Avonds werden er benevelde redevoeringen gehouden over mannelijkheid, kortpittige vrouwenkapsels, Oosterse gevechtskunst, de superieure cultuur van de eilanders, de niet geheel geweldloze afscheiding van allerlei gebiedsdelen en het opstellen van amendementen voor het onafhankelijke Terschelling, die de wedergeboorte van het eiland mogelijk zouden maken. Tussendoor werd er gemusiceerd, verfijnde fourage verslonden en vlogen de champagnekurken de aanwezigen om de oren. En er werd heel veel gelachen. Het was, kortom, een gezellig, overvloedig, puberaal en volstrekt absurdistisch weekeinde.

Praatjes

Ik moest aan Texit denken toen ik afgelopen week de overwinningstoespraak van de leider van het Forum voor Democratie tot me nam: ‘Maar.. maar wij zijn.. maar wij zijn naar het front geroepen. Omdat het moet. Omdat ons land ons nodig heeft.’ Het had de toon en de inhoud van de kolder die tweeënhalf jaar eerder in en rond het duinhuis van Kelder al onder veel hilariteit was uitgestald. Maar dit keer ging het niet om een lullepot bij een kluchtig uitje van mannen in camouflagejasjes: dit was een serieus bedoeld politiek statement. Baudets gymnasiastische heksenbrouwsel bestond uit infantiel ondergangsproza, doorregen van ressentiment en rabiate verdichtsels, afgetopt met romantische triomfkreten. ‘Op deze rots gaan wij onze zuil bouwen. We gaan onze democratie herstellen. En vandaag, vandaag, is de eerste grote veldslag.. gewonnen!’ ‘Het leek wel een parodie op Harry Potter,’ tetterde mijn FTM-partner Arne van der Wal nog over onze redactie. Hoe dan ook: de frontman van de zegevierende protestpartij bekende met zijn toespraak overduidelijk kleur.

Gedurende mijn journalistieke carrière heb ik me veelvuldig beziggehouden met vaardige zwendelaars. Ook stond ik er geregeld mee aan de toog. Fascinerende types zijn het: gedreven, zelfbewust en doorgaans geestig. Vaak actief op gebieden waar nog veel onduidelijk en onontgonnen is. Zij zeggen dan de antwoorden te kennen, en hebben prachtige oplossingen voorhanden. U hoeft alleen maar te volgen: rendement verzekerd! Ze zijn viriel, genieten van aandacht, zijn zeer geneigd tot zelfverheerlijking en kunnen met achteloos gemak de waarheid geweld aandoen.

Als Rutte een verzekeraar zou zijn, had de AFM allang ingegrepen

Dit soort mannen — het zijn meestal mannen — zijn ook wel eens te zien in het televisieprogramma Business Class van Harry Mens. Daar, niet gehinderd door kritische vragen, kunnen zij — ongeclausuleerd en al dan niet tegen betaling — hun verhaal vertellen. Ik reken Baudet ook tot deze groep, maar maak daarbij onmiddellijk een pas op de plaats: het is veel te gemakkelijk om hem daarmee weg te zetten.Als ondernemer heb je immers rekening te houden met toezichthouders. Als je zomaar van alles roept, loop je het risico dat je winkel wordt gesloten. Voor Baudet ligt dat anders: binnen de politiek heb je van toezichthouders weinig te duchten. En een prospectus met controleerbare plannen en cijfers publiceren? Ben je belazerd.

In zo’n omgeving is het uitventen van onrealistische beloften door welbespraakte personen een fluitje van een cent. Baudet kreeg er bij Harry Mens en bij de nodige NPO-programma’s vele malen de gelegenheid voor, maar hij is niet de enige. Politici van alle kleuren doen eraan mee. De ene is er vaardiger in dan de ander en het staat sinds vorig jaar ook wetenschappelijk vast: of een partij nu links of rechts is, verkiezingsbeloften smelten als sneeuw voor de zon. Ook onze premier Mark Rutte is er zeer bedreven in. Duizend euro erbij voor elke werkende Nederlander? Nou, niet dus. Geen geld meer naar de Grieken! Oeps, dus toch. Als Rutte als levensverzekeraar de kost zou verdienen, had de AFM allang ingegrepen.

Feiten versus beeldvorming

Waar het echter de praatjes van politici betreft, moet de democratie zijn werk doen. Het parlement, de journalistiek, de ambtenaren, heel soms een rechter en uiteindelijk de kiezer. Maar de instituten die moeten zorgdragen voor de democratische controle, worden steeds minder vertrouwd. Met inbegrip van de journalistiek. In een sterk gepolariseerde samenleving waar deze instituten door nationaal-populisten ongefundeerd als ‘ondermijnend’ kunnen worden weggezet, zonder dat ze daarvoor een electorale prijs betalen (integendeel), zijn de checks moeilijker te maken.

Een bijkomend probleem: het ontmaskeren van de vele valse beloften of leugens door journalisten zorgt er niet altijd voor dat politici zich wezenlijk anders gaan gedragen. Erger is dat journalisten vaak niet eens een serieuze poging wagen om de politicus met zijn of haar kletspraatjes te confronteren. Op en rond het Binnenhof wordt er vooral op het spel en de dagkoersen gelet — ‘FvD maakte gebruik van een opening op rechts’ — en minder op de inhoud. Op televisie gelden weer andere wetten: morgen moet de tafel ook weer gevuld, en niet alleen bij het praatprogramma van Harry Mens. Feiten verliezen het dan van de beeldvorming.

Ik denk mede om die redenen dat het huidige klimaat in onze samenleving zich uitstekend leent voor politieke zwendelaars. Maar het zou in mijn ogen een grote vergissing zijn om de enorme overwinning van Baudets Forum voor Democratie geheel aan tijdelijke oprispingen en de rancune van domme, boze rechtse mensen op te hangen. Om te beginnen kun je ook door Baudet vermaakt worden. Hij is een rasprovocateur, en Theater Thierry is ook beslist geschikt voor een hoger opgeleid publiek. Bij zijn eerste optreden in de Kamer een Latijnse toespraak? Baudet doet het. Dat het Latijn een lachwekkend niveau had, maakt hem niet uit: de aandacht, daar gaat het om.

Aantijgingen dat de ‘heersende elite’ corrupt is, zijn voor de VVD moeilijk te pareren

En aandacht, die krijgt Thierry van de mainstream media. Een verkleedpartij met militair vest bij een Kamerdebat? Hop, de kranten staan er vol mee. Ik denk niet dat alle Forum-fans hem per se sympathiek vinden of zich met hem kunnen identificeren, maar ik schat in dat velen het fijn vinden om een jonge, geletterde zuiger te zien die de gevestigde orde het bloed onder de nagels vandaan haalt.

Genoegdoening

En ik moet u verklappen: de vlerkerige wijze waarop hij bij de NPO (omroep WNL) VNO-NCW-voorman Hans de Boer aanpakte, daar heb ik óók met genoegen naar gekeken. Omdat het bij mijn weten de eerste keer was dat deze zelfgenoegzame bestuurder op televisie in de broekspijp werd gehapt. ‘Als ik straks een grote partij ben, vliegt u er als eerste uit,’ zei Baudet. Dit soort snoeverij past een op een bij een type vastgoedproleet die na een hufterige behandeling de ober zijn ontslag voorspelt, wanneer hij het restaurant heeft gekocht.

Het is vreselijk plat, maar als jij dezelfde ober toevallig ook een hartverzakking toewenst, dan levert het onmiddellijke genoegdoening op. Die levert Thierry. En zijn partij wordt steeds groter.

De grootste regeringspartij, de VVD, zal daar voorlopig weinig tegenin kunnen brengen. Aantijgingen dat de ‘heersende elite’ corrupt is, zijn immers moeilijk te pareren wanneer de integriteit binnen de eigen gelederen al zo lang zo ver te zoeken is. Het helpt niet wanneer via de directe bemiddeling van de premier op ondemocratische wijze een kleine groep aandeelhouders van de multinational Unilever wordt bevoordeeld, om zo het hoofdkantoor naar Nederland te halen. Symbolisch is ook dat de topman van de betreffende multinational, klimaatevangelist Paul Polman, het afgelopen jaar 283 keer het salaris van een man op de werkvloer verdiende.

Ongelijkheid, hypocrisie, klimaat, de macht van corporates, de warme banden met de politieke elite: Polman was dé personificatie van een aantal grote thema’s. Gefundenes Fressen voor nationaal-populisten.

De leercurve van de mensen op het Binnenhof blijkt buitengewoon vlak

Op en rondom het Binnenhof valt bovendien nog veel meer voor populisten te halen. Dat illustreerde de politiek adviseur van Rob Jetten (D66), Elise van Zeeland, afgelopen week weer eens. Die kondigde vreugdevol aan een overstap te maken naar oliemaatschappij Shell om daar — ongetwijfeld voor een aantrekkelijk salaris — ‘Government Relations Advisor New Energies’ te worden.

Via de draaideur van het Binnenhof ligt de belangenverstrengeling overal op de loer; daar hebben we in het nabije verleden ook al vele voorbeelden van gezien. De leercurve van de mensen die op het Binnenhof actief zijn, blijkt echter buitengewoon vlak. Van Zeeland werkte met Jetten mee aan een Klimaatakkoord dat de lasten vooral bij burgers legt en het corporate bedrijfsleven ontziet. En ziedaar: krap een half jaar later stapt ze aan boord bij een corporate megavervuiler.

Vanzelfsprekend is immigratie en het daarmee samenhangende gevoel van verlies van cultuur en identiteit een belangrijk thema dat niet zal verdwijnen. Integendeel: het speelt al ruim twintig jaar. En met het oog op de internationale migratiestromen en de politiek-economische ontwikkelingen zal het alleen maar prominenter worden.

Ook het klimaat is een onderwerp dat nog jaren mee zal gaan. Het narratief voor een radicale energietransitie van GroenLinks heeft bovendien de mogelijkheid geschapen voor een radicaal tegengeluid. Klaver versus Baudet. Komt dat zien! En beide partijen profiteerden van het gevecht.

En nu heeft Thierry Baudet een stevige plek in de politieke arena verworven. Hij zal die zonder twijfel nog geruime tijd behouden. Daar mag iedereen zich op voorbereiden, met name zijn tegenstrevers in Den Haag. En wanneer zij de voorman van het Forum verontwaardigd aanstaren, is het aan te raden om eerst even goed in de spiegel te kijken.

Tot slot is er in mijn ogen maar één vorm van radicalisme aanvaardbaar: de radicale onafhankelijkheid van de journalist. Het maakt niet uit wie je bent, wat je doet, hoe je heet of wat voor politieke kleur je hebt. Wanneer je serieus macht verwerft, kom je bij FTM in het vizier. Thierry, we zien je aan het front.