Wie dacht dat Arnoud Boot het dossier hypotheekrenteaftrek ondertussen terug in de la had gestopt, heeft het verkeerd. De hoogleraar bedrijfsfinanciering en financiële markten aan de Universiteit van Amsterdam hamerde er in het televisieprogramma Buitenhof van 14 februari 2014 weer eens op, dat we zo snel mogelijk af moeten van deze verstorende aftrekpost. Het subsidiëren van schuld is in de denkwereld van Boot volledig taboe. Het besluit van het kabinet om de aftrek met een half procent per jaar af te bouwen en aflossingsvrije hypotheken te verbieden, heeft de econoom niet tot zwijgen gebracht.

Historisch laag

Boot betoogt dat op het moment aan de belangrijkste voorwaarde wordt voldaan voor een vrij pijnloze afschaffing van de renteaftrek voor nieuw af te sluiten hypotheken: hij stelt vast dat de hypotheekrente is gedaald tot historisch lage waarden. Een 10-jarige hypotheek voor 100 procent van de koopsom kun je na een beetje rondkijken op internet vinden met een rente van 2,15 procent. Het financiële voordeel van hypotheekrenteaftrek is bij zulke lage rentestanden voor een koper nog maar zeer beperkt. 

Dat laatste betekent ook dat de invloed op het prijsniveau in de woningmarkt op het moment zeer beperkt is. Mensen beoordelen de haalbaarheid om een bepaald huis te kopen niet zozeer aan de hand van de prijs, maar op basis van de begrote maandlasten inclusief renteaftrek. Als de maandlasten met of zonder aftrek nauwelijks van elkaar verschillen, zal ook het (theoretische) verschil in prijs tussen een woning in een markt zonder of een markt met hypotheekrenteaftrek zeer klein zijn. Je kunt ervan uitgaan dat bij het oplopen van de hypotheekrente door de renteaftrek direct weer nieuwe lucht in de huizenprijzen wordt gepompt.

Opgaande markt

Voor het afschaffen van de aftrek is het ook zeer gunstig als je, zoals nu, in een opgaande woningmarkt zit. Als de regering zo’n besluit zou nemen in een dalende of stagnerende woningmarkt, dan zou het vertrouwen in die markt alleen maar verder afnemen. Dalende huizenprijzen kunnen op hun beurt de economie nadelig beïnvloeden. Een ingezakte woningmarkt is immers funest voor het vertrouwen en de koopbereidheid van de consument.

Een opgaande woningmarkt heeft als voordeel, dat de pijn van het afschaffen van de renteaftrek, snel wordt verzacht. Iemand die door zo’n besluit opeens een huis heeft dat te weinig waard is om de hypotheek (bij verkoop) in een keer af te lossen, kan in een oplopende markt sneller uit die val klimmen. Niemand wil overigens dat zijn huis  minder waard wordt en als dat toch gebeurt, dan is het fijn om te merken dat het verlies door de kracht (van de woningmarkt) weer snel wegsmelt. 

Driedeling

Het lastige van Boots voorstel is dat je een driedeling in de markt krijgt. Je hebt mensen die onder het oorspronkelijke regime vallen, die hebben vaak aflossingsvrije hypotheken met aftrek. Dan heb je de woningbezitters van het huidige regime, met lineaire en annuïteitenhypotheken met aftrek. Bij het door Boot beoogde systeem krijgt je te maken met een derde groep: mensen met hypotheken waarop moet worden afgelost, maar waarvan de rente niet fiscaal aftrekbaar is. 

Veel Nederlanders zullen dat niet goed begrijpen. Het ziet er erg onrechtvaardig uit, maar de twee groepen die wel aftrek hebben, hadden bij aankoop van hun huis te maken met prijzen die serieus waren opgepompt door diezelfde aftrekregeling. Wel zullen de groepen met aftrek meer demping hebben voor de effecten van een oplopende hypotheekrente. De groep zonder aftrek zal zich daartegen waarschijnlijk gaan wapenen met lange rentevaste periodes. Die kunnen dan wel weer ongunstig uitwerken bij een daling van de rente.

Huiverig

Veel oude gevallen zullen best huiverig zijn om hun comfortabele aflossingsvrije hypotheek op te geven. Dat kan tot gevolg hebben dat een grote groep alleen in het uiterste geval wil verhuizen en dat gaat dan ten koste van de dynamiek in de markt. Die neiging zou best begrijpelijk zijn. Mogelijk krijgen die mensen niet alleen een lagere prijs voor hun huis dan waarop ze in het verleden rekenden, maar daarbij moeten ze voor een nieuw huis een qua maandlast duurdere lineaire of annuïteitenhypotheek afsluiten en verliezen ze de demping voor renteschommelingen die aftrek biedt.

De voordelen van afschaffing van renteaftrek zijn evident

De voordelen van afschaffing van renteaftrek zijn evident. De overheid besteedt per jaar zo’n 14 miljard euro aan hypotheekrenteaftrek. Dat geld wordt in wezen verspild. Het enige effect is dat er nodeloos lucht in de woningmarkt wordt geblazen en dat de banken veel hogere hypotheken kunnen afsluiten dan in een wereld zonder aftrek. De overheid spaart met iedere maatregel ter beperking van de aftrek meteen veel geld uit.

Politieke lef

Boot is in goed gezelschap. Ook hetIMF maakt in zijn landenrapport over Nederland van februari 2016 gehakt van de regeling. De internationale economische onderzoeksorganisatie spreekt van een ‘exorbitante subsidie’. De schrijvers van het rapport zeggen onder meer: ‘de aftrekbaarheid van hypotheekrente kan sneller worden afgeschaft dan in de nu geldende overeenkomst is afgesproken. Mocht dit een forse daling van de huizenprijzen tot gevolg hebben, dan zou een deel van de door de afschaffing vrijgekomen middelen kunnen worden ingezet om de huiseigenaren die ver onder water staan een injectie van eigen vermogen te geven.’ 

Ook hetIMF maakt in zijn landenrapport over Nederland van februari 2016 gehakt van de regeling

Het IMF denkt al in oplossingen, maar het is zeer de vraag of de partijen die uiteindelijk gaan onderhandelen over een regeerakkoord, genoeg politieke lef hebben om bij de volgende formatie de hypotheekrenteaftrek weer op tafel te leggen. Het blijft een hypergevoelig dossier. Maar dit is wel een uniek moment om in te grijpen. Veel gunstiger zal het met de rente niet meer worden. De andere keuze is om nog tientallen jaren door te modderen.