Ruim 12 miljard euro. Dat is het bedrag dat het kabinet wil uitgeven aan de fiscale stimulering van elektrische auto’s tot en met 2030. De uitgave wordt gedaan in het kader van het Klimaatakkoord, maar voor de doorrekening van dat beleid wordt een model gebruikt dat zelfs voor de overheid een black box is. Alleen de eigenaar van het model, consultancybureau Revnext, weet hoe het werkt. 

Onderzoeks- en adviesbureau TNO was vorig jaar in opdracht van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) betrokken bij een evaluatie van dit zogeheten Carbontax-model, om de plausibiliteit van berekeningen te controleren.

Tegenover FTM verklaart TNO nu het model voor de korte termijn geschikt te achten. Maar niet tot 2030: ‘Op de lange termijn moet de groei van het gebruik van elektrische auto’s met name komen van nieuwe en tweedehandsvoertuigen in particulier eigendom of in gebruik via bijvoorbeeld private lease’, zegt het onderzoeksbureau. ‘Om deze ontwikkelingen goed te kunnen modelleren, is ontwikkeling van nieuw instrumentarium nodig. De geldigheid van het model is beperkt tot de korte termijn en tot marktsegmenten waarin de laatste jaren elektrische voertuigen in voldoende grote aantallen zijn ingezet. Dat betreft vooral nieuwe voertuigen in de leasemarkt.’ 

Volgens TNO is het probleem dat er nog maar weinig data beschikbaar is voor het model, nu die data voor elektrische voertuigen nog maar terug gaan tot 2009: ‘De markt voor elektrische voertuigen wordt gekenmerkt door 1. een klein aantal beschikbare modellen, 2. overall bescheiden verkoopaantallen, 3. de grotere verkoopaantallen vooral bij duurdere voertuigen in de leasemarkt, en 4. sterk schommelende verkopen, mede in reactie op veranderingen in de fiscale behandeling.’ Daarom verwacht TNO dat de betrouwbaarheid van inschattingen van verkoopaantallen met het model beperkt is tot een jaar of vijf vooruit. 

Lees hier de volledige antwoorden van TNO:

‘Hiermee zegt de TNO feitelijk dat je dit model niet kunt gebruiken voor een voorspelling voor 10 jaar en een uitgave van 12 miljard euro. Ik ben benieuwd of de regering die mening deelt,’ zegt CDA-kamerlid Pieter Omtzigt, die de zaak kritisch volgt.

TNO en het PBL – belast met de doorrekening van het Klimaatakkoord – lieten FTM eerder weten dat zij het model wetenschappelijk niet hebben gevalideerd. Staatssecretaris Menno Snel van Financiën antwoordde eerder op kamervragen dat die validatie wél had plaatsgevonden. Het CDA eiste gisteren daarom opheldering van Snel.

Volgens Luc Soete, hoogleraar economie aan de Universiteit Maastricht, is het onbestaanbaar dat de regering beleid baseert op een niet-gevalideerd model. ‘Dat kan natuurlijk niet. De modellen van het CPB bijvoorbeeld zijn allemaal transparant en getoetst.’ Hoogleraar economie Arnoud Boot (UvA) is dat met Soete eens: ‘Modellen zijn slechts hulpmiddelen. Als er maar één model is, moet je helemaal voorzichtig zijn. De eerste vereiste is dat een model te begrijpen is. Anders krijg je geen draagvlak voor het beleid.’ 

De controverse kan grote gevolgen hebben voor het Klimaatakkoord. Het is immers de vraag of de Kamer akkoord gaat met een overheidheidsuitgave van miljarden euro’s op basis van een niet-verifieerbaar model, in handen van een kleine consultancy dat  er in in 2018 ver naast zat met zijn voorspellingen. 

Zowel Financiën als het PBL hebben zich afhankelijk gemaakt van één persoon

Zo zijn er zijn vorig jaar 25.068 elektrische auto’s verkocht, 120 procent meer dan geprognosticeerd door Revnext. Dat kostte circa 200 miljoen euro aan gemiste bijtelling – een overschrijding van 59 miljoen ten opzichte van het verwachte budget van 141 miljoen. Dat bedrag zal de komende jaren verder oplopen, aangezien er meestal vijfjarige leasecontracten zijn aangegaan. Ga maar uit van vele honderden miljoenen extra aan gederfde belastinginkomsten.

Kortom, het model van Revnext is onbetrouwbaar gebleken en volgens TNO ongeschikt voor de toekomst, maar blijft aan de basis staan van het klimaatbeleid. Als Carbontax de verkoop van elektrische auto’s opnieuw onderschat, dan is de stekkerauto een wel erg kostbare manier om de CO2-uitstoot te reduceren. De kosten in 2018 zijn 1,700 euro per ton vermeden ton CO2. 

Van de fiscale stimulering profiteert vooral Tesla, dat ook klant is van Robert Kok, een van de partners van Revnext die het model beheert. Zowel Financiën als het PBL hebben zich dus afhankelijk gemaakt van één persoon, die ook de autofabrikant bedient die het meest profiteert van de lage bijtelling.

Voor PBL was werken met een niet-verifieerbaar model niet gebruikelijk. Op de vraag of PBL het model ook ongeschikt acht voor de toekomst, komt geen eenduidig antwoord: ‘We hebben behoefte aan een eigen model. Het PBL is enige tijd geleden gestart met de verkenning van hoe de modellering van elektrisch rijden verder te ontwikkelen. Hoe, met wie, en hoe dit kan worden gefinancierd is onderdeel van die verkenning.’ Eerder deze week zei het PBL niet van plan te zijn een eigen model te ontwikkelen.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) zegt over de kosten van het Klimaatakkoord dat het kabinet eind april met een reactie komt op de doorrekening en dat er  dan ook meer over de kosten van het hele pakket te zeggen is. Experts buigen zich nog over de vraag of het Carbontax-model houdbaar is, laat een woordvoerder van I&W weten.