‘Tony’s Chocolonely gaat naar de beurs!’ Het bedrijf, ooit opgericht met als doel de cacao-industrie slaafvrij te maken, haalde eind september de voorpagina’s met een opmerkelijk persbericht. Daarin werd gemeld dat er ‘een team van adviseurs [was] aangesteld om Tony's Chocolonely te begeleiden naar de volgende fase.’

Volgens directeur en mede-aandeelhouder Henk Jan Beltman was het tijd om het succes van Tony's Chocolonely te ‘kapitaliseren’: ‘Zonder ook maar één concessie te willen doen aan waar Tony's Chocolonely voor staat, ben ik ervan overtuigd dat we de kapitaalmarkt kunnen gebruiken om de volgende stap te zetten op weg naar het realiseren van onze missie.’

Maar helaas voor alle investeerders die wel trek hadden in een aandeel Tony’s: het bleek een grap. Tony’s Chocolonely gaat weliswaar naar de Beurs van Berlage, maar niet om de kapitaalmarkt aan te boren. Het bedrijf gaat er een winkel openen.

Tony’s Chocolonely is sinds de oprichting in 2005 een behoorlijk commercieel succes geworden. De bontgekleurde repen met hun soms opmerkelijke smaken liggen tegenwoordig bijna overal in het schap. 

Hoe ver is Tony’s eigenlijk met zijn missie?

Het kopen van zo’n reep is meer dan de bevrediging van de behoefte aan zoetigheid; het is een statement. Wie Tony’s chocola eet, zo lijkt het idee, die reinigt ook diens geweten. De onderneming heeft immers een uitgesproken maatschappelijk doel: ze probeert illegale arbeid en kinderarbeid in haar eigen productieketen zoveel mogelijk te voorkomen. Ook spreekt Tony’s grote bedrijven zoals Mars en Nestlé aan op hun verantwoordelijkheid in het streven naar slaafvrije productieketens. ‘Als wij het kunnen, dan kunnen jullie het verdorie ook,’ zo luidt Beltman’s boodschap aan de multinationals.

Missie

Maar hoe ver is Tony’s eigenlijk met zijn missie? En zou een beroep op de kapitaalmarkt het bereiken van die missie misschien kunnen versnellen?

Nee, zegt Beltman op dat laatste: ‘De meeste aandeelhouders zijn te veel bezig met winstmaximalisatie. Dat zou ten koste gaan van Tony’s missie.’

Maar dat wil niet zeggen dat het bedrijf zelf vies is van winst. Integendeel zelfs: Tony’s is niet alleen ambitieus in zijn maatschappelijke doelen, maar ook in de financiële. Met ruim 29 miljoen euro omzet en een nettowinstpercentage van 4,9 procent scoorde Tony’s in 2016 financieel wederom goed; tevens keert het bedrijf jaarlijks honderdduizenden euro’s dividend aan zijn vier aandeelhouders uit. 

Het is allemaal volkomen legitiem: de aandeelhouders hebben geld geïnvesteerd in hun onderneming, risico genomen en er een succes van weten te maken. Het is begrijpelijk dat ze daarvoor worden beloond. Maar toch wringt er iets: de aandeelhouders krijgen hun dividend al terwijl de productieketen van Tony’s eigen chocolade (ook naar eigen zeggen) nog niet volledig slaafvrij is. En dat was toch het maatschappelijke doel van de onderneming. 

Dat roept een aantal vragen op. Bot gesteld: als de aandeelhouders geld incasseren terwijl de keten nog niet slaafvrij is, verdienen ze hun geld in feite dan niet op een oneerlijke manier? Of iets subtieler: hoe verhouden de financiële en maatschappelijke resultaten zich binnen ondernemingen als Tony’s met het maatschappelijke doel? Is het voor verantwoordelijke opererende bedrijven noodzakelijk om winst te maken? En om dividend uit te keren? Of gaat dat juist ten koste van de maatschappelijke missie?

Beltman zelf is er duidelijk over: ook een verantwoordelijk bedrijf kan niet zonder het maken én uitkeren van winst. Dat dit door mensen überhaupt wordt bevraagd, vindt hij onbegrijpelijk: ‘Het zou toch gek zijn als een bedrijf als Shell wel winst zou mogen maken en dividend zou mogen uitkeren, terwijl een bedrijf dat een maatschappelijk probleem oplost dat niet zou mogen doen?’

Inspiratiebron

Beltman ziet het maken en uitkeren van winst als een compliment voor de organisatie: het laat zien dat alles reilt en zeilt. Bovendien kan Tony’s door zijn goede financiële resultaten volgens hem juist een inspiratiebron zijn voor grote corporates: ‘Wij laten zien dat ook verantwoordelijke bedrijven financieel winstgevend kunnen zijn en dat een investering in zo’n bedrijf rendement oplevert voor aandeelhouders.’

Om deze voorbeeldfunctie te kunnen vervullen, stuurt Beltman zijn onderneming op cijfers. En die mogen er zijn: de resultaten laten jaar in jaar uit zien dat Tony’s financieel zeer gezond is. Zo ook vorig jaar: tussen oktober 2015 en oktober 2016 draaide het bedrijf meer dan 29 miljoen euro omzet, had het een winstpercentage van meer dan 4,9 procent, lagen de repen in vier verschillende landen in de supermarkt en behaalde Tony’s in Nederland een marktaandeel van 12,5 procent.

Het is Tony’s niet gelukt om illegale kinderarbeid in de productieketen volledig te voorkomen

Aan de vier aandeelhouders wordt jaarlijks een flink bedrag aan dividend uitgekeerd: het totaalbedrag kan zelfs in de honderdduizenden euro’s lopen. Volgens Beltman is dit ook een belangrijk signaal naar ‘grote jongens’ als Nestlé en Mars: ‘Als we financieel niet groeien en geen winst uitkeren, dan gaat de inspiratie er voor grote bedrijven wel vanaf. Aan de ene kant willen we de cacaoboer een eerlijke prijs betalen, maar we willen ook inspirerend zijn en blijven voor bedrijven zoals Mars, Nestlé, Mondelez en Hersey. Op het moment dat we de boeren een nóg hogere prijs betalen dan we nu al doen, zijn we voor hen niet langer een voorbeeld.’ 

Gaan winst en impact samen?

Volgens Beltman gaan winst en het uitkeren van dividend dus prima samen met het bereiken van maatschappelijke impact. Sterker: het kan die maatschappelijke impact juist versterken. Maar hoe zit het daar dan mee? Welke maatschappelijke resultaten heeft Tony’s eigenlijk geboekt?

Pakken we Tony’s jaarverslag — door het bedrijf ‘jaarfairslag’ genoemd — erbij, dan lezen we dat het bedrijf in 2016 naast haar financiële doelen ook een aantal belangrijke maatschappelijke doelen behaalt. Alle boerencoöperaties waarmee Tony’s samenwerkt hebben tegenwoordig bijvoorbeeld een beleid tegen kinderarbeid. Ook is de onderneming erin geslaagd om haar volledige CO2-voetafdruk te compenseren. 100 procent van de cacao in de repen van Tony’s is inmiddels traceerbaar: alles, ook de cacaoboter waar de repen voor de helft uit bestaan, wordt tegenwoordig ingekocht bij de boerencoöperaties in Ghana en Ivoorkust waar Tony’s een lange-termijnrelatie mee heeft.

Maar het valt niet te ontkennen dat een aantal belangrijke impact-doelen níet werden gehaald. Zo is het Tony’s niet gelukt om illegale kinderarbeid in zijn eigen productieketen te voorkomen. In 2016 werd deze vorm van kinderarbeid, die bijvoorbeeld fysieke risico’s met zich meebrengt of kinderen belemmert om naar school te gaan, op zes plantages waarmee Tony’s samenwerkt aangetroffen.

‘Als je als westerling op een plantage komt, dan zie je natuurlijk lang niet alles’

Volgens Beltman gaat het vooral om kleine overtredingen, zoals kinderen die teenslippers op een plantage dragen of na schooltijd een te zware zak tillen. Op één plantage waarmee Tony’s samenwerkt, was er volgens Beltman wel sprake van een grove overtreding: ‘We hebben een geval aangetroffen waarbij de ouders overleden waren en de kinderen niet naar school gingen, maar onder toeziend oog van oma op de plantage werkten om de cacao te oogsten.’

In zulke gevallen kiest Tony’s er bewust voor om niet direct de zakenrelatie met de coöperatie te verbreken, maar om die aan te spreken op haar verantwoordelijkheid. ‘Juist als het niet goed gaat, moeten we zaken blijven doen om de situatie blijvend te verbeteren,’ aldus Beltman. Hij erkent dat Tony’s natuurlijk nooit helemaal zeker weet of het om meer dan alleen de zes gevallen geconstateerde gevallen gaat: ‘Als je als westerling op een plantage komt, dan zie je natuurlijk lang niet alles.’ 

Om slavernij volledig uit de productieketens te doen verdwijnen, zou Tony’s in theorie een eigen plantage in West-Afrika kunnen beginnen. Een aardig idee, aldus Beltman, maar geen structurele oplossing voor het probleem: ‘Je zou een waterdicht systeem kunnen creëren dat je helemaal zelf controleert. Daarmee komen bepaalde problemen niet langer voor in jouw keten, maar daar los je het grotere probleem niet mee op. Ik wil een schaalbaar voorbeeld creëren voor de hele sector. We willen bedrijven als Mars en Nestlé laten zien: wij kunnen het, dan kunnen jullie het ook.’

Het feit dat Tony’s eigen keten nog niet slaafvrij is, zou hier volgens Beltman geen belemmering moeten bij zijn. ‘Onze keten is nog niet volledig vrij van illegale arbeid, daar zijn we open over. Toch doen we het veel beter dan andere grote bedrijven. We zouden hen dus nog steeds moeten kunnen inspireren.’

Leefbaar inkomen

Tony’s vindt het belangrijk om ongelijkheid in de chocolade-industrie aan te pakken; vandaar ook de ongelijk verdeelde breuklijnen in de repen. Er zit immers een enorm gat tussen wat de boer in West-Afrika aan het maken van chocolade verdient, en wat een onderneming in Amerika of Europa binnenhaalt.

De boeren die cacao produceren, ontvangen daarvoor een vaste prijs. Deze zogeheten farmgate-prijs wordt in West-Afrika door de nationale overheden bepaald en ligt tussen de 1700 en 1900 dollar per duizend kilo cacao. Een gemiddelde West-Afrikaanse boer kan bij lange na niet meer dan één ton per jaar produceren.

Tony’s heeft als doel om minimaal 20 procent van de boeren waarmee het bedrijf samenwerkt, van een leefbaar inkomen te voorzien. Daarom betaalt de onderneming per 1000 kilo cacao bovenop de vaste prijs ook nog een premie van 375 dollar. Hiermee komt het inkomen van de boer dus maximaal uit op zo’n  2300 dollar per jaar; in de praktijk ligt het gemiddelde eerder op zo’n 1600 dollar — inclusief de premie van Tony’s.

Door droogte of extreme hitte valt de oogst namelijk vaak tegen of laat de kwaliteit van de cacaobonen te wensen over. Het resultaat: een lage productie. Hierdoor is het Tony’s ondanks de premie niet gelukt om minstens een vijfde van de boeren op het bestaansminimum te krijgen. Desondanks keerde het bedrijf in 2016 wel 50 procent van zijn winst als dividend uit aan de aandeelhouders, hetgeen neerkwam op 750.000 euro. Had de onderneming die winst niet beter kunnen gebruiken om de boeren bijvoorbeeld een hogere premie te bieden, of hen anderszins te assisteren?

‘Wat ik mezelf uitkeer, staat inderdaad in geen enkele verhouding tot wat de West-Afrikaanse boer verdient’

Ook over die keuze is Beltman stellig: ‘In ons dividendbeleid ligt vast dat we maximaal 50 procent van onze nettowinst als dividend mogen uitkeren. Tevens moeten we minimaal twee keer zoveel geld in het slaafvrij maken van onze chocoladeketen hebben geïnvesteerd, dan wat er als dividend uitgekeerd mag worden. Daar hebben we ons netjes aan gehouden.’

Toch tikt het uitkeren van 750.000 euro aan vier aandeelhouders, waarvan Beltman met 52 procent zelf de grootste is, flink aan. Hoe valt dit te rijmen met het gemiddelde jaarsalaris van een boer in West-Afrika?

‘Wat ik mezelf uitkeer, staat inderdaad in geen enkele verhouding tot wat de West-Afrikaanse boer verdient,’ erkent Beltman. ‘Aan de andere kant staat het risico dat ik neem ook in geen enkele verhouding tot het risico dat zij nemen. Door de uitkering van het dividend heb ik mijn lening aan de bank, waarmee ik zes jaar geleden 51 procent van de aandelen in Tony’s heb gekocht, kunnen afbetalen.’ 

Mentaliteitsverschuiving

In Beltmans redenering werkt zakelijk succes van ondernemingen met een maatschappelijke missie inspirerend voor ondernemingen die niet zo’n missie hebben. Het uitkeren van dividend hoort daar in die visie bij. Maar is het Tony’s eigenlijk gelukt om de mentaliteit van grote chocoladebedrijven te beïnvloeden? Kijken ‘de grote jongens’ zoals Mars en Nestlé inmiddels anders tegen de zaken aan?

‘Er is in de afgelopen jaren echt enorm veel veranderd’

Volgens Beltman is dat inderdaad het geval: ‘Vroeger was slavernij een vies woord in de boardrooms. Tegenwoordig wordt er open over gesproken.’ De vraag is natuurlijk of dat aan Tony’s is te danken; het is niet de enige choco-onderneming die zich profileert als verantwoord. En er over praten, is iets anders dan er iets aan doen.

Feit blijft dat dwangarbeid en illegale arbeid in de chocolade-industrie nog steeds veel voorkomt. Alleen al in Ghana en Ivoorkust werken twee miljoen kinderen in gevaarlijke omstandigheden om chocolade te produceren. Ongeveer tienduizend van deze kinderen werkt als slaaf: zij zijn afkomstig uit buurlanden en door slavenhandelaren verkocht aan cacaoboeren in Ivoorkust.

‘Daadwerkelijke verandering gaat traag, dat is frustrerend,’ erkent Beltman. Toch constateert  de directeur dat de sector langzaam stappen in de juiste richting zet: ‘Als het bijvoorbeeld gaat over de vraag of we illegale arbeid in ketens niet bij wet zouden moeten verbieden, worden we tegenwoordig gesteund door bedrijven als Barry Callebaut, Cargill en Nestlé.’

Moet de maatschappelijke waarde-creatie altijd de doorslaggevende rol hebben in het nemen van bedrijfsmatige beslissingen binnen een nieuwe onderneming? Of is het belangrijk dat verantwoordelijke bedrijven laten zien dat ze succes hebben om hun maatschappelijke doelstelling ook aantrekkelijk te maken voor corporates? Hoort het uitkeren van dividend daarbij? We zijn benieuwd naar jouw mening!