Jarenlang hadden gemeenten in Nederland zich erop voorbereid. Nadat zij in 2006 via de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) verantwoordelijk werden voor het leveren van huishoudelijke hulp in huis, maatschappelijke begeleiding en voorzieningen voor gehandicapten, zouden ook taken als persoonlijke verzorging, jeugdzorg en GGZ volgen. Een pakket van bijna zes miljard euro dat nu via de AWBZ door zorgverzekeraars georganiseerd wordt. Daar blijft slechts 3,9 miljard van over, omdat een deel van de taken na felle protesten van zorverzekeraars en patiëntenorganisaties en een aantal zorgorganisaties toch niet naar gemeenten gaan. En dat pikken de gemeenten niet, zo lieten ze vorige week weten. Koepelorganisatie Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) trok aan de bel nadat tweederde van haar leden tegen het akkoord gaan met de huidige plannen van staatssecretaris Martin van Rijn. De VNG dreigde onder de huidige voorwaarden niet mee te werken aan de overheveling, waardoor uitstel waarschijnlijk is. VNG-voorzitster Annemarie Jorritsma liet weten de bal weer bij het kabinet te leggen en als het kabinet voet bij stuk houdt… nou ja, dan zijn de gemeenten alsnog gedwongen om mee te werken. Maar desalniettemin: het offensief lijkt te werken, want de oppositie pleit nu ook voor uitstel van de nieuwe WMO.

Plannen in het water

De boosheid van de gemeenten zit hem vooral in het dwarsbomen van hun jarenlang voorbereide scenario's om te kunnen bezuinigen op de WMO, zoals zij overigens ook opgelegd krijgen door het Rijk met budgetkortingen. In heel het land werden plannen gemaakt om die op te vangen. In de vorm van een conglomeraat van door de gemeente geselecteerde zorgverleners bijvoorbeeld, die een totaalpakket bieden waarvoor ze eventueel via een 'hoofdaannemer' in de vorm van een zorgorganisatie gefinancierd worden, zoals in een aantal gemeenten al is besproken. Vooral het onderdeel Persoonlijke Verzorging leende zich voor besparingen, door dat werk bijvoorbeeld door huishoudelijke hulpen, vrijwilligers of mantelzorgsters uit te laten voeren.

'Nu persoonlijke verzorging bij verzekeraars blijft, is het speelvlak voor gemeenten kleiner'

En dat terwijl het budget voor deze zorg relatief het minst aangetast werd. Een woordvoerder van de VNG laat weten: 'Hierop zat de kleinste bezuiniging, van in totaal 15%. Dat bood veel ruimte voor efficiënte combinaties met begeleiding en huishoudelijke hulp. Maar dat is nu overgegaan naar verzekeraars. Hierdoor is het speelvlak voor gemeenten kleiner, er zijn minder mogelijkheden voor efficiënte combinaties. Relatief is de bezuinigingsdoelstelling voor de rest van de taken dus veel zwaarder geworden.'

Verrassing

Dat de tegenstanders van de oude plannen die succesvol wisten aan te passen, was bovendien een totale verrassing voor de gemeenten. Een coalitie van verschillende zorgorganisaties, waaronder Buurtzorg, stapte naar VWS om te lobbyen voor een alternatief plan. Daarvoor werd een expertgroep in het leven geroepen met daarin onder meer organisatiedeskundige Mathieu Weggeman en Buurtzorg-directeur Jos de Blok. Die groep rekende door wat de consequenties zouden zijn van het plan om verschillende AWBZ-taken over te hevelen naar de gemeenten en zette hun bezwaren op een rij. De garantie voor zorg van goede kwaliteit zou geheel ontbreken doordat gemeenten volgens de werkgroep te sterk de nadruk leggen op uitvoering door vrijwilligers, mantelzorgers en in sommige gevallen zelfs door werklozen. De gemeente Deventer kondigde dit jaar al aan van plan te zijn om bijstandsgerechtigden verplicht in te zetten voor persoonlijke verzorging, wat landelijk tot een rel leidde. Ook zou het onduidelijk worden voor cliënten waar ze precies voor welke behandeling moeten zijn: voor stomazorg bij de gemeente aankloppen of bij het zorgkantoor?

Hoge uitvoeringskosten

Ook zou de decentralisatie van AWBZ-taken flink in de papieren gaan lopen. De uitvoeringskosten van taken als huishoudelijke hulp, maatschappelijke begeleiding en opvang van gehandicapten, die nu via de WMO door gemeenten worden uitgevoerd, zijn notoir hoog. Een onderzoeksrapportage die Cebeon in opdracht van het Transitibureau WMO vervaardigde in 2010 liet zien dat de gemiddelde uitvoeringskosten van al deze taken in 2009 samen meer dan 20 procent van het totale budget in beslag namen. In dat budget zat bovendien al een voorziening inbegrepen voor uitvoeringskosten van 70 miljoen euro. In totaal bleken de gemeenten naar schatting 190 miljoen nodig te hebben. De VNG laat in een reactie hierop weten die cijfers over uitvoeringskosten niet te kennen en stelt dat de hoogte van die kosten ook geen rol hebben gespeeld bij het besluit van Van Rijn.

Sensire

Tot slot wees de werkgroep op de neiging van gemeenten om te beknibbelen op de tarieven van zorgverleners. Illustratief daarvoor is de kwestie Sensire, die ook al voortkwam uit het vooruitlopen op de voorziene ontwikkelingen in de WMO en AWBZ. De Achterhoekse zorgorganisatie bedacht een mooi bezuinigingsplan en sprak achter de coulissen met acht gemeenten af om honderden huishoudelijke hulpen te ontslaan en via een nieuwe BV opnieuw aan te nemen als alfahulp om kosten te drukken. Naast de lijst aan bezwaren kwam de werkgroep met een alternatief plan voor het hervormen van en bezuinigen op de zorg gepresenteerd, met succes dus. Waar de muiterij van de gemeenten nu op uitdraait blijft nog even de vraag. Het lijkt onwaarschijnlijk dat Van Rijn de Persoonlijke Verzorging toch weer naar de gemeenten toeschuift, maar hij heeft wel de belofte gedaan om met een 'adequate reactie' te komen. Gemeenten eisen nu dat zorgverzekeraars verplicht worden om samenwerking op lokaal niveau te zoeken. De reactie van Van Rijn wordt binnenkort verwacht.