Op een half uur van München ligt Höhenkirchen-Siegertsbrunn. Een dorp met vierkante huizen van beton en tuinen die haast obsessief zijn aangeharkt. Aan de rand van de bebouwde kom staat ‘Freizeitstätte BlueBox’, het lokale jeugdhonk. Hoewel de naam anders doet vermoeden, is uitgerekend dit gebouw niet geheel vierkant. Blauw is het wel. Aan het plafond hangen tussen de eikenhouten balken tl-buizen aan ijzerdraad. Er staat een pooltafel, een tv met PlayStation en een geluidsinstallatie.

Martin Freundl – rechthoekige bril, vlassig baardje, zwart mondkapje, kort blond haar – ontvangt ons tegen het middaguur met een kop groene thee. Een paar jaar terug rondde hij een opleiding tot economieleraar af, maar kreeg nergens een vaste aanstelling. Daarom voelde hij zich gedwongen van spoor te wisselen. Kort geleden studeerde hij af als sociaal werker en ging hij aan de slag bij het jeugdhonk.

Aan het eind van de middag lopen kinderen tussen 10 en 17 jaar oud hier de deur plat; Freundl begeleidt de lokale jeugd en voorkomt dat ze elkaar in de haren vliegen. 

Voor die tijd kruipt hij nog even achter zijn computer. Hij opent een Excel-bestand. In de kolom uiterst links staan namen van voetbalclubs uit de Bundesliga, de hoogste Duitse voetbalcompetitie. Daarna volgen de namen van spelers, hun leeftijd en positie. We zien namen langskomen van topspitsen als Robert Lewandowski en Erling Haaland. Uiterst rechts staan nog twee kolommen, met daarin per speler een schatting van de huidige en mogelijke toekomstige marktwaarde.

Freundl doet dit werk voor Transfermarkt, met een miljard paginaweergaven per maand een van de grootste voetbalwebsites ter wereld. Binnen Transfermarkt is hij eindverantwoordelijk voor de bepaling van de marktwaardes van alle voetballers in de Bundesliga.

Het is een vrijwillige functie, waar hij zich in 2017 voor aanmeldde omdat de waardes op de website volgens hem te veel afweken van de realiteit. ‘Mijn doel is om dat gat zo klein mogelijk te maken’, zegt hij. ‘Ik zie het als een soort spel. Je doet een voorspelling en het geeft voldoening als die uitkomt.’

Een 28-jarige sociaal werker en voetbalfanaat die op vrijwillige basis marktwaardes bepaalt voor een statistiekenwebsite. Het lijkt onschuldig. Maar die waardebepalingen hebben grote invloed op professionele voetbalorganisaties, blijkt uit onderzoek van Follow the Money. We treffen de cijfers van Freundl en zijn collega’s aan in jaarverslagen van Europese topclubs, aan onderhandeltafels bij transfers, bij scouts en in bestuurskamers. Weten de voetbalprofs eigenlijk wel waar hun cijfers vandaan komen?

Verslaafd aan Transfermarkt

In 2000 richt de Duitser Matthias Seidel Transfermarkt.de op als hobbyproject, bedoeld om het nieuws over zijn lievelingsclub Werder Bremen bij te houden. Een jaar later voegt hij er een openbare database aan toe, met daarin informatie over verschillende spelers, coaches en competities.

In de daaropvolgende jaren ontwikkelt de website zich van hobbyproject tot een professionele organisatie. In 2008 neemt de Duitse uitgever Axel Springer 51 procent van de aandelen over. Dan gaat het hard. Transfermarkt krijgt webdevelopers, een online redactie en een wereldwijd register voor zaakwaarnemers. Inmiddels werken er zo’n zeventig mensen in dienst en is de website beschikbaar in veertien verschillende talen, waaronder het Nederlands. De database bevat inmiddels gegevens van ruim 800 duizend profvoetballers.

Die data worden aangedragen door duizenden gebruikers van de website. Van de hoeveelheid speelminuten tot het aantal kaarten, van de medische geschiedenis tot de contractsduur. Niet alleen voor topspelers als Lionel Messi en Frenkie de Jong, maar ook voor onbekende spelers zoals Joseph Ochaya, een 26-jarige linkervleugelverdediger uit Oeganda die speelt voor de Congolese club TP Mazembe.

Volgens Nick Kersten, hoofdscout en plaatsvervangend directeur bij de Nijmeegse voetbalvereniging NEC, is ‘elke scout verslaafd aan Transfermarkt’. ‘De website staat bij mij altijd open, meestal wel een stuk of vijftien tabbladen. Het is de site die ik het allermeest gebruik. Ten eerste om de leeftijd van jongens te zien. Ten tweede om de duur van het contract te bekijken, dat is over het algemeen heel nauwkeurig. En ook de naam van de agent staat erop. Dat maakt het voor scouts heel makkelijk om direct te weten bij wie we moeten zijn als we interesse hebben in een speler.’ De informatie op Transfermarkt klopt volgens Kersten bijna altijd. ‘Dat vind ik wel knap van ze.’

Naast statistieken over kaarten en contracten, hangt Transfermarkt ook een prijskaartje om de nek van elke profvoetballer. Zo heeft Messi volgens de website een marktwaarde van 100 miljoen euro. Frenkie de Jong zou voor 70 miljoen over de toonbank moeten gaan, Joseph Ochaya voor zo’n 2 ton.

Het zijn deze marktwaardes waar Transfermarkt in de voetbalwereld vooral om bekendstaat. De website wordt gelauwerd om zijn nauwkeurige waardebepalingen, de correctheid en omvang van de data.

‘De website staat bij mij altijd open, meestal wel een stuk of vijftien tabbladen’

Kersten zegt dat hij de marktwaardes ‘puur ter kennisgeving’ bekijkt. ‘We gebruiken het soms bij contractonderhandelingen, maar ik staar me er niet blind op.’ Transfermarkt is theorie, vertelt hij, de praktijk werkt anders. Dat is een ouderwets spel van vraag en aanbod. Staat er een speler in de belangstelling, dan wordt hij als vanzelf meer waard. Is er weinig interesse, dan zal de club een voetballer voor minder van de hand doen. Maar als er een nieuwe voetballer aan NEC wordt aangeboden, dan wil Kersten het liefst het Transfermarkt-profiel zien. ‘Meer hoef ik niet te weten.’ 

De ervaring van Kersten is geen uitzondering. Ook Europese topclubs werpen geregeld een blik op Transfermarkt.

Neem toenmalig FC Barcelona-voorzitter Josep Maria Bartomeu, die in juli 2020 te gast is bij het Catalaanse radiostation RAC 1. Ruim een uur wordt hij geïnterviewd, onder meer over de contractverlenging van sterspeler Lionel Messi en de transfer van Arthur Melo. De Braziliaan verkaste deze zomer voor zo’n 72 miljoen euro van Barcelona naar de Italiaanse topclub Juventus. Was Arthur dat bedrag wel waard, vraagt de presentator. ‘Zijn Transfermarkt-waarde was 70 miljoen’, zegt Bartomeu.

Of neem een ex-consultant van de Spaanse club Valencia CF, die in augustus een aanklacht indiende tegen de Portugese zaakwaarnemer Jorge Mendes en Valencia-eigenaar Peter Lim. Zaakwaarnemer Mendes begeleidde een aantal Portugese spelers naar de Spaanse club, maar dat was volgens de ex-consultant niet helemaal netjes gegaan. De clubeigenaar en zaakwaarnemer zouden grof geld hebben verdiend aan de voetballers, veel meer dan hun werkelijke waarde. De openbaar aanklager stelde de consultant in het ongelijk : de transferbedragen verschilden nauwelijks van de marktwaardes op Transfermarkt.

Overigens is Transfermarkt niet het enige bedrijf dat marktwaardes van voetballers bepaalt. Ook accountants- en adviesbureau KPMG en het CIES Football Observatory van wereldvoetbalbond FIFA brengen sporadisch rapporten uit. Transfermarkt onderscheidt zich echter door de omvang van de database, de gratis toegankelijkheid en de frequentie waarmee marktwaardes worden geüpdate.

Transfermarkt is zo de onofficiële spelertaxateur van de voetbalwereld geworden. Bovenstaande voorbeelden zijn slechts een greep uit talloze situaties waarin Transfermarkt door topclubs wordt aangehaald. Ook internationale media varen blind op cijfers van Transfermarkt. Van ESPN tot L’Equipe en van The Guardian tot La Gazzetta dello Sport, iedereen haalt er informatie vandaan. Maar wie er bij de Duitse website aan de knoppen draait, dát is nooit gevraagd, zeggen werknemers van Transfermarkt tegen Follow the Money.

En dus stappen we in de trein naar München om te spreken met Martin Freundl, de man aan de knoppen van de Bundesliga.

Wisdom of the crowd

Freundl noemt het ‘crazy’ dat zijn marktwaardes door professionele voetbalclubs serieus worden genomen. Hij lacht, legt zijn handen op het hoofd, ogen vol ongeloof. ‘Ik zit gewoon in mijn vrije tijd een beetje thuis achter mijn computer marktwaardes te schatten, en dan worden die waardes vervolgens serieus genomen door de voetbalindustrie. Het staat zo ver van mij af. Ik ben maar een sociaal werker, doe dit bij Transfermarkt voor mijn lol, en de voetbalwereld gaat over miljoenen. Dat contrast is krankzinnig.’

Het is nooit Transfermarkts bedoeling geweest om een vinger in de pap te krijgen van de internationale voetbalwereld, zo blijkt uit gesprekken met nog zeven andere werknemers en vrijwilligers van Transfermarkt.

Christian Schwarz, die als ‘internationaal hoofd marktwaardes’ het aanspreekpunt is voor spelers en clubs die het niet eens zijn met een marktwaardebepaling op Transfermarkt, kan de invloed van zijn werk nauwelijks bevatten. ‘Clubs zouden geen beslissingen moeten maken over transfers op basis van de marktwaardes op onze website,’ zegt hij. ‘Onze methode is namelijk niet wetenschappelijk.’

Hoe werkt die methode dan, vragen we Schwarz. Hij vertelt dat een marktwaarde op Transfermarkt tot stand komt volgens het wisdom of the crowd-principe, zoals Wikipedia. Dat werkt zo: gebruikers kunnen op het forum van Transfermarkt discussiëren over marktwaardes. Alleen argumenten met onderbouwing worden meegenomen in de marktwaardebepaling. Uiteindelijk is het aan Freundl en zijn buitenlandse collega’s om de marktwaarde vast te stellen. Hun kompas is waar Transfermarkt op vaart. Niet voor niets staat Freundls functie intern bekend als Der Pate, Duits voor The Godfather. 

Elke competitie heeft zijn eigen vrijwillige godfather. Zij baseren de marktwaardes op een aantal factoren, waaronder het Excel-bestand met leeftijden en posities dat Freundl ons eerder liet zien. Uit een document van Transfermarkt – in handen van Follow the Money – blijkt dat onder meer speelminuten, doelpunten, assists, interlands, contractduur, salarisniveau, het aanzien en de financiële situatie van een club ook een rol kunnen spelen.

Zo zijn linkervleugelverdedigers van middenmotors in de Bundesliga in de regel tussen de 5 en 10 miljoen euro waard, en Ajax-spelers vaak meer waard dan die van Feyenoord. Ook worden soortgelijke voetballers onderling vergeleken om tot een definitieve marktwaarde te komen.

‘Clubs zouden geen beslissingen moeten maken op basis van de marktwaardes op onze website’

De marktwaardes komen uiteindelijk terecht op het bureau van opperhoofd Christian Schwarz. Soms doet hij een suggestie voor een kleine correctie, maar het is voor hem onmogelijk de marktwaardes van alle 800 duizend voetballers te controleren. Daarvoor moet Schwarz vertrouwen op de ‘expertise’ van zijn vrijwillige godfathers. Wel zorgt hij dat de marktwaardes van alle competities enigszins samenhangen en niet onrealistisch van elkaar verschillen. 

De herwaardering van voetballers gebeurt voor topcompetities vier keer per jaar. Voorafgaand aan de twee transferperiodes vindt er een grote update plaats, tussendoor zijn er ook nog twee kleine evaluaties. In elk land gaat dat proces op dezelfde manier, een detail daargelaten. 

Er wordt nadrukkelijk geen gebruik gemaakt van een algoritme. Hoewel vrijwel elke scout, sportbestuurder en zaakwaarnemer die we spreken dat wel denkt. 

Daarbij moet de kanttekening worden geplaatst dat een algoritme niet vanzelfsprekend beter is in het voorspellen van marktwaardes. In 2016 probeerden wetenschappers van de universiteiten van Kopenhagen en Vaduz met een meervoudig regressiemodel marktwaardes van voetballers in te schatten. De wetenschappers moesten concluderen dat hun model minder nauwkeurig was dan de ‘crowd’ van Transfermarkt.

Papieren werkelijkheid

Dat de marktwaardes van Transfermarkt nauwkeuriger zijn, betekent niet dat die cijfers altijd kloppen. In de praktijk zijn die marktwaardes onnauwkeurige voorspellers van een werkelijke transfersom, blijkt uit data-analyses van Follow the Money. Gemiddeld wijkt de marktwaarde zo’n 60 procent af. Voor transfers boven de 10 miljoen euro is dat verschil 34 procent. Meer dan de helft van de marktwaardes wordt door Transfermarkt lager ingeschat dan de werkelijke verkoopprijs.

Toch voeren clubs de marktwaardes van Transfermarkt geregeld op. Bijvoorbeeld de voorzitter van Olympique Marseille, Jacques-Henri Eyraud, die tijdens een persconferentie in 2018 verwijst naar de marktwaardes op Transfermarkt. Sinds 2016 is het economisch herstel van de club ingezet, vertelt Eyraud. ‘De laatste transferperiode heeft de club 120 miljoen euro geïnvesteerd. De waarde van de selectie ligt volgens Transfermarkt rond de 200 miljoen euro.’

‘We kregen een melding dat Ronaldo ons had geblokkeerd op Instagram. Hij was het oneens met zijn marktwaarde’

Dat trucje zien we vaker terug. Zo verwijzen Olympique Lyonnais, FC Schalke 04, Hertha BSC, TSG 1899 Hoffenheim en FC Porto in jaarverslagen naar Transfermarkt als bron voor de (hypothetische) waarde van hun selectie. Ook de Europese voetbalbond UEFA baseert zich in een rapport uit 2016 op gegevens van de Duitse website. 

De organisaties creëren daarmee een papieren werkelijkheid, want uit een data-analyse blijkt dat vrijwel geen enkele club die theoretische selectiewaarde terugverdient. In de Europese topcompetities loopt 62 tot 70 procent van de spelers gratis de deur uit, in Nederland is dat zelfs 81 procent. Dat is het geval als spelers hun contract uitdienen, worden geruild of stoppen met voetbal. In de vijf Europese topcompetities vertegenwoordigde die groep voetballers deze zomer alleen al een waarde van ruim 930 miljoen euro op Transfermarkt.

Bart Tamsyn, sinds februari regiomanager voor Transfermarkt in Nederland en België, heeft het gevoel dat alle clubs, makelaars, spelers en journalisten de website belangrijk vinden. ‘Toen ik net begon als regiomanager was ik overweldigd door de hoeveelheid aandacht voor Transfermarkt. Ik krijg constant mails binnen, van profspelers en zaakwaarnemers. Onlangs nog van een basisspeler van sc Heerenveen. Hij vroeg of ik zijn statistieken kon nakijken.’ Soms krijgen hij en zijn collega-regiomanagers in ruil daarvoor restaurantbezoeken of horloges aangeboden, maar daar wordt slechts ‘goed om gelachen’.

Zelfs Juventus-sterspeler Cristiano Ronaldo maakt zich druk om de cijfers op de website, vertelt Tamsyn: ‘Vorig jaar werd Ronaldo door Transfermarkt afgewaardeerd , zijn marktwaarde kwam onder de 100 miljoen euro. We plaatsten dat op Instagram en vervolgens kregen we een melding dat Ronaldo ons had geblokkeerd. Hij was het oneens met zijn marktwaarde.’

Thijs van Es, algemeen directeur van FC Utrecht, stelt dat de club soms naar de marktwaardes kijkt. Volgens hem is de website echter ‘geen leidend fundament’. ‘FC Utrecht ziet de waardes op Transfermarkt eerder als een soort grove ondergrens. Het is complex om op voorhand te komen tot een prijszetting. Veel factoren bepalen de transferwaarde, en iedere speler is uniek. Guidance haal je uit de kennis en ervaring van de technische staf. Er is geen online alternatief, ook niet Transfermarkt.’

‘Ik gebruik Transfermarkt om de gegevens van voetballers te bekijken die ik eventueel wil binnenhalen’, zegt Guido Albers. Hij is algemeen directeur van makelaarsbedrijf Players United en zaakwaarnemer van onder andere internationals Donny van de Beek en Steven Berghuis. De marktwaardes op Transfermarkt vindt hij van minder belang, hoewel die ‘vaak echt wel marktconform zijn’. In het zaakwaarnemerschap geldt volgens hem de regel: hoe meer interesse, hoe hoger de prijs. ‘Vraag en aanbod, net zoals op de huizenmarkt. Een speler is een product, hoe vervelend het ook is om te zeggen.’

Martin Freundl klapt zijn laptop dicht. Buiten ligt een kerstboom in het plastic gewikkeld, die moet nog worden opgetuigd voordat de kinderen van Höhenkirchen-Siegertsbrunn het jeugdhonk binnenvallen. Bovendien heeft hij de afgelopen weken genoeg naar de Excel-bestanden moeten kijken. Het is bijna winterstop, de tijd waarop Transfermarkt een update van de marktwaardes publiceert.

Het was lastiger, dit keer. De coronacrisis maakt niemands leven makkelijker, ook niet dat van een Transfermarkt-godfather. Sommige dagen zat Freundl zo lang achter zijn laptop dat zijn vrouw er gek van werd. ‘Ben je nou alweer met die statistiekjes bezig, verzucht ze dan.’

Een paar dagen na ons bezoek moeten de nieuwe marktwaardes verschijnen. Binnenkort zal de telefoon van aanspreekpunt Christian Schwarz dus weer roodgloeiend staan. Freundl: ‘Technisch directeuren van Bundesliga-clubs, die over de waardes willen discussiëren.’