In november 2008 verzocht Wouter Bos, op dat moment de politiek leider van de PvdA en minister van Financiën, minister Ella Vogelaar van Wonen, Wijken en Integratie (WWI) af te treden. De zaak is altijd beschouwd als het ultieme bewijs dat de PvdA een slangenkuil is. Hoe het zo ver was gekomen tussen de twee politici was maar ten dele duidelijk. Ten dele, want alleen Vogelaar had er in haar boek ‘Twintig maanden knettergek’ expliciet over gesproken. Ex-minister Pieter Winsemius deed maandag de aftrap voor het onderzoek naar de affaire. Hij onthulde tijdens zijn verhoor dat er bij de kabinetsformatie van 2007 een ernstige rekenfout was gemaakt. Die kon grote gevolgen hebben voor de financiële ruimte voor de wijkenaanpak. Daardoor was volgens hem minister Ella Vogelaar aan haar termijn op WWI begonnen met een negatieve financiële ruimte: ‘Ik heb Wouter Bos, de beoogde minister van financiën, per blauwe brief (ministerieel schrijven) nog op de hoogte gesteld van die rekenfout.’

Heffing

Woendag zat Bos zelf tegenover de commissie. De directeur van het VU-ziekenhuis pakte soepel zijn oude rol van sterpoliticus op. Hij maakte de indruk even tussen twee werkbesprekingen door langs te zijn gewipt. Tijdens het fotomoment maakte hij grapjes met de fotografen als of het oude vrienden waren: ‘Ja jongens, weer iets grijzer en wat meer rimpels erbij. Door het voetbal heb ik ook te kort geslapen.’ Commissielid Mulder nam het woord en wilde weten hoe het nu precies zat met die rekenfout waar Winsemius het over had. En was het waar dat minister Vogelaar zonder budget aan het werk was gezet? Bos bleek uitstekend voorbereid. Hij legde uit dat te laat was gebleken dat de beoogde heffing op de corporaties van 750 miljoen euro, juridisch gezien onuitvoerbaar was. ‘We mochten geen heffing opleggen die niet weer meteen via de corporaties naar de sector terug zou vloeien.’ Maar Bos had nog een probleem. Tijdens de coalitiebesprekingen was een inflatievolgend huurbeleid overeengekomen. Maar bij de officiële ramingen was door de ambtenaren nog rekening gehouden met de plannen van minister Dekker voor een geliberaliseerd huurbeleid. Het nieuwe huurbeleid en de ramingen van de ambtenaren pasten dus niet bij elkaar. Die twee tegenvallers samen veroorzaakten een gat van 1 miljard euro. Bos: ‘Maar dat was mijn gat. Ik moest dat oplossen binnen mijn ministerie. Dat was onderdeel van onze spelregels.’ Bos voerde een vennootschapsbelasting (vpb) in, op de inkomsten uit de sociale activiteiten en haalde geld uit de algemene ruimte op de begroting.

Inspringen

Vogelaar moest het overige geld voor haar veertig Vogelaarwijken bij elkaar zien te krijgen door convenanten te sluiten met de sector en door met gemeenten te onderhandelen over besteding van een deel van het accres, dat is de omvang van de jaarlijkse stijging van het Gemeentefonds. Bos: ‘Dat laatste heeft ze niet gedaan. Ik weet niet waarom niet. Maar dat was wel een gemiste kans.’ Bos benadrukte dat Vogelaar wist dat er geen formele heffing kwam op de corporaties en dat ze dus zelf in de slag moest met de corporaties. Hij stelde verder dat Vogelaar al het geld had gekregen dat in het coalitieakkoord voor WWI was gebudgetteerd. Het idee dat ze met een lege portemonnee moest beginnen, klopte volgens hem niet.

'Er zijn momenten geweest dat ze de grenzen van haar mandaat heeft opgerekt. Te vaak moest ik inspringen'

Wat Bos vreselijk stoorde aan het gedrag van Vogelaar was haar neiging om als een soort belangenbehartiger van de corporatiesector op te treden. Bos: ‘Daar ligt ook wel een spanning voor een vakminister. Ze was aan de ene kant gebonden aan het coalitieakkoord, maar aan de andere kant voelde ze zich verantwoordelijk voor de belangen van de sector. Maar ze ging te ver. Er zijn momenten geweest dat ze de grenzen van haar mandaat heeft opgerekt. Te vaak moest ik inspringen. Je kunt als minister geen afspraken maken die botsen met wat is overeengekomen tijdens de formatie.’ Bos vertelde ook dat ze een keer met Willem van Leeuwen, de toenmalige voorzitter van Aedes, langskwam om een zaak te bespreken. ‘Normaal zitten de twee ministers dan collegiaal naast elkaar aan de gesprekstafel. Zij ging nadrukkelijk naast Van Leeuwen zitten. Dat was psychologisch raar.’ Mulder wilde van Bos weten of dat gesprek met Van Leeuwen het moment was waarop het knakte tussen hem en minister Vogelaar. Bos ontkende dat. ‘De druppel was het Woonbron-debat. Ze schoffeerde daarin Kamerleden en ging zonder enig voorbehoud achter Woonbron staan. Dat kon echt niet. In mijn rol van partijleider van de PvdA heb ik haar toen gevraagd af te treden.’

Actiemeisje

Ella Vogelaar kwam door een botbreuk, steunend op een kruk binnen. Ondanks haar 64 jaar lijkt ze nog steeds een beetje een links actiemeisje. Die gedreven en gemotiveerde uitstraling is waarschijnlijk waarom Bos ooit zijn oog op haar liet vallen. ‘Hij haalde me binnen als ‘powerhouse’. Ik moest de problemen in de wijken en met integratie oplossen. Maar hij had verwacht dat ik braaf zijn ideeën zou uitvoeren, maar opeens had hij te maken met een lastige tante, met eigen ideeën.’ Vogelaar had het heel raar gevonden dat voor een zo belangrijk project als de sanering van de krachtwijken, geen budget was vrijgemaakt. ‘Bos heeft me totaal niet gesteund. Het was voortdurend touwtrekken en bakkeleien.’ Ze vond dat ze naïef was geweest over de financiering: ‘Ik dacht dat het om een beleidsspeerpunt ging en dat het belang ervan breed werd ingezien. Het leek me dat het wel goed zou komen met het geld.’ Over het beruchte gesprek dat ze organiseerde met Van Leeuwen en Bos, zei ze: ‘Dat zei iets over de samenwerking tussen mij en Bos, zal ik maar eufemistisch zeggen.’

Fondsenwerver

Wie heeft nu gelijk, Bos of Vogelaar? Waarschijnlijk beiden, maar Bos toch meer. Vogelaar heeft 2,5 miljard euro losgepeuterd bij de corporaties. Ondanks dat ze het accres niet heeft aangeboord, was ze als fondsenwerver dus behoorlijk succesvol. Maar ook woensdag wekte ze de indruk dat gehaaide te missen van een bewindspersoon, die specifieke kwaliteit om altijd minstens één stap vooruit te denken, nooit het verkeerde te zeggen en in iedere situatie de volledig de controle te houden. Mensen als Sybilla Dekker, Johan Remkes en natuurlijk Wouter Bos, beheersen dat spel op en top. Vogelaar is weldegelijk een vrouw met grote kwaliteiten, maar ze was niet ministeriabel. Voor iemand als Bos moet Vogelaar gevoeld hebben als een ongeleid projectiel: een constant risico. Eberhard van der Laan, de derde voormalige minister van de dag, kreeg de opdracht om het ministeries aanzien te herstellen. Hij slaagde daar uitstekend in. De nieuwe minister had daadkracht. Hij maakte Willem van Leeuwen bijvoorbeeld als eerste duidelijk wat zijn positie was. Van der Laan herinnerde zich een botsing met Van Leeuwen over het rapport van de commissie Meijerink, over het toezicht in de sector. Van der Laan nam de inhoud voor kennisgeving aan. Van Leeuwen was toen op hoge poten langsgekomen om hem te vertellen dat dit niet zomaar een rapport was, maar in feite een blauwdruk van hoe het moest gaan gebeuren. Van der Laan gaf hem toen te kennen dat de minister bepaalt wat er gaat gebeuren en niet Aedes: ‘Als u dat anders ziet, dan stel ik voor dat u uw koffie opdrinkt en weggaat.’

Van der Laan gaf hem toen te kennen dat de minister bepaalt wat er gaat gebeuren en niet Aedes: ‘Als u dat anders ziet, dan stel ik voor dat u uw koffie opdrinkt en weggaat’

Hij ging ook met Van Leeuwens opvolger Marc Calon praten over zijn inkomen: ‘Hij heeft die 150.000 euro voor drie dagen per week iets verlaagd, hij is verder formeel in loondienst gekomen van Aedes en zag af van een gegarandeerde vertrekregeling. Maar ik werkte goed samen met Calon. Het was een totale breuk met het Aedes van Van Leeuwen.’ Van der Laan vond dat het Europese staatssteundossier al veel te lang was blijven liggen en ging naar Brussel om de zaken met Eurocommissaris Neelie Kroes af te handelen. ‘Ik zag daar een groot risico, als je dat dossier laat liggen weet je niet welke kant het opeens op kan gaan. Ik wilde het afhandelen. In Brussel merkte ik dat ik gewoon kon onderhandelen over de voorwaarden.’

Negatieve marktwaarde

Een andere ontwikkeling was dat onder Van der Laan het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) opeens een bondgenoot werd van de minister. Directeur Jan van der Moolen werd een zeer gewaardeerde kracht, die de natuurlijke kandidaat was voor een, door Van der Laan op te zetten, brede toezichthouder. Onder minister Dekker was de verhouding tussen het ministerie en de financiële toezichthouder nog zeer kil geweest. Uiteindelijk ontkwam ook Van der Laan niet aan een zeer kritische vraag. Commissielid Bashir wilde weten waarom hij niet gealarmeerd was geweest door de negatieve marktwaarde op derivatenposities van Vestia. ‘U kon dat weten, want in het jaarverslag over 2008 stond dat bedrag gewoon vermeld.’ Van der Laan wierp al zijn ervaring als advocaat in de strijd, maar feit bleef dat zijn ambtenaren die negatieve marktwaarde hadden laten lopen.

Tien bewindslieden

Van der Laan zat maar 15 maanden op WWI, maar kreeg met Woonbron en Rochdale twee grote affaires op zijn bord. ‘Dat was wel wat veel.’ Hij heeft tot op de dag van vandaag een goede pers, maar hij had misschien ook te weinig tijd om te mislukken. Het politieke verhaal van het  beleid op het gebied van volkshuisvesting is ondertussen wel compleet. Sinds het begin van deze eeuw hebben 10 bewindslieden op de woonportefeuille gezeten. Sommigen waren goed, maar zaten te kort op het ministerie. Anderen zaten lang, maar waren niet daadkrachtig genoeg. Weer anderen zaten kort en waren ook niet daadkrachtig. Er is behoefte aan een verstandige, daadkrachtige minister die ook geruime tijd blijft zitten. Of Stef Blok die man is moeten we afwachten.

---

Peter Hendriks is gastauteur van Follow the Money. Hij is als zelfstandig consultant gespecialiseerd in het doorlichten van woningcorporaties in opdracht van Raden van Toezicht. De komende maanden zal hij voor Follow the Money de parlementaire enquete naar de woningcorporaties volgen en van commentaar voorzien.

Email: P.Hendriks.Senior@Gmail.com