Tot november vorig jaar was de Luxemburger Patrick Hansen hooguit bekend als de ceo van een privévliegtuigbedrijf dat onder meer leden van de Belgische koninklijke familie heeft gevlogen. Maar nadien kwam hij om een andere reden volop in de publiciteit: een rechtszaak die hij tegen het Luxemburgse handelsregister had aangespannen.

Hansen verzette zich tegen nieuwe EU-regels tegen witwasserij, die bedrijven verplichtten om hun eigenaars openbaar te maken. Hansen beweerde dat zijn veiligheid in gevaar kwam wanneer iedereen kon zien welke bedrijven hij bezat. Het Hof van Justitie van de Europese Unie was het daarmee eens, oordeelde in zijn voordeel en sloot daarmee effectief de openbaar toegankelijke registers van uiteindelijke begunstigden (UBO-registers). De uitspraak gold niet alleen in Luxemburg, maar voor de hele EU.

Onderzoek

De uitspraak was een schok voor voorvechters van transparantie: het werd nu veel moeilijker om zwart en dubieus geld op te sporen. Het OCCRP heeft, net als andere onderzoeksplatforms, inmiddels tientallen verhalen over corruptie gepubliceerd die niet mogelijk waren geweest zonder deze informatie.

Journalisten vroegen zich af waarom Hansen zich zo inspande om zijn sporen te verbergen. Zijn rol bij Luxaviation was immers alom bekend. Waarom weigerde hij op te geven wie de eigenaar ervan was? Met partners uit diverse Europese landen besloot het OCCRP een onderzoek in te stellen.

Wat we vonden, verklaart niet precies waarom Hansen zijn rechtszaak heeft aangespannen, noch of hij blij was met de verstrekkende gevolgen ervan. Aan het OCCRP wilde hij slechts meedelen dat hij alleen had geprobeerd zijn eigen privacy te beschermen en niet had gewild dat de registers werden gesloten. Maar we ontdekten wel waarom Hansen – of zijn zakenpartners – mogelijk belang heeft bij geheimzinnigheid omtrent eigendomsstructuren.

Hansen blijkt directeur of eigenaar  te zijn – of te zijn geweest – van ten minste 117 bedrijven in onder meer Luxemburg, de Britse Maagdeneilanden, Belize en de Bahama’s. Zijn directeurschappen linken hem aan twee rijke Russische zakenlieden die actief zijn in de gasindustrie. 

Een van hen, de Russische zakenman Valeriy Kolikov, speelde met zijn bedrijf MRTS een sleutelrol bij de aanleg van Nord Stream 2. MRTS is gespecialiseerd in onderwaterpijpleidingen en heeft ook een vertakking in Hilversum (zie kader ‘Hansen in Nederland’). 

Kolikov en zijn zoon Alexander leenden Luxaviation bijna 100 miljoen euro, waardoor het bedrijf zich in rap tempo tot een privéjetbedrijf met een wereldwijd bereik kon ontwikkelen.

Veel van dit geld belandde op Luxavations rekeningen via bedrijven die gevestigd zijn op de Britse Maagdeneilanden en Cyprus – rechtsgebieden waar eigendomsinformatie verborgen is onder de sluier van hetzelfde bedrijfsgeheim als waarvoor Hansen in de Europese Unie vocht.

Gevolgmachtigde in offshore-jurisdicties

In een ander geval hielpen bedrijven die onder Hansens leiding stonden – en die eigendom waren van een voormalige directeur van een dochteronderneming van Gazprom, het Russische staatsenergieconcern – via ondoorzichtige leningsovereenkomsten miljoenen te verplaatsen tussen de Britse Maagdeneilanden, Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk. Waarom dat gebeurde, konden we niet achterhalen. Nog weer andere bedrijven waarvan Hansen directeur is, zijn verbonden met de familie van een voormalige Russische gouverneur en met een Irakese zakenman die bij een groot corruptieschandaal is betrokken.

De hoeveelheid bedrijven waar Hansen bij betrokken is, vooral die in offshore-jurisdicties, suggereert dat hij mogelijk als gevolmachtigde optreedt – oftewel: dat hij iemand anders vertegenwoordigt in plaats van zelf zaken te doen – en helpt om het verkeer van fondsen te verbergen, volgens de Britse witwas-expert Graham Barrow, die bij Transparancy International werkt.

Zonder het register had het OCCRP nooit kunnen achterhalen wie er zaten achter de bedrijven in de Pandora Papers

 

‘Als iemand directeur is van meerdere bedrijven – en al helemaal als dat er bijna honderd zijn – is het simpelweg niet mogelijk om voor al die bedrijven een leidende rol te vervullen,’ zegt Barlow, nadat hij de bevindingen van OCCRP heeft bestudeerd. ‘In mijn ervaring is een dergelijk aantal bestuursfuncties sterk geassocieerd met optreden als “gevolmachtigde”, terwijl in werkelijkheid anderen achter de schermen opereren.’

Konrad Duffy, expert op het gebied van financiële misdaad bij de Duitse non-profitorganisatie Finanzwende, komt met een soortgelijke beoordeling: ‘Het is nauwelijks mogelijk om honderd bedrijven tegelijkertijd te leiden,’ zei hij, en typeerde Hansens grote aantal bestuursfuncties als ‘verdacht’.

Hansen en zijn zakenpartners lijken in al deze gevallen te hebben geprofiteerd van jurisdicties die bedrijfsgeheim beloven, zoals de Britse Maagdeneilanden. Luxemburg was jarenlang zelf zo’n toevluchtsoord, totdat het in 2019, teneinde te voldoen aan de nieuwe EU-regels, zijn eigen UBO-register opzette. Zonder dat register had het OCCRP nooit kunnen achterhalen wie de uiteindelijke eigenaars waren van de bedrijven wier informatie was uitgelekt via de Pandora Papers.

Morele kwestie

Voorstanders van transparantie zeggen dat corruptie, witwasserij en belastingontduiking kunnen gedijen in omgevingen waar het eigendom van het bedrijf geheim is. Maar transparantie is ook om andere reden belangrijk, benadrukt Helen Darbishire, die AccessInfo oprichtte. ‘Publieke toegang tot UBO-registers heeft meer voordelen. Voor ondernemers is het belangrijk te weten met wie ze zaken doen. [..] En burgers hebben het recht te weten wie de uiteindelijke eigenaar is van de media [die ze gebruiken], en of een product dat ze kopen is geproduceerd door een bedrijf dat eigendom is van een Russische oligarch.’

Transparantie is ook een morele kwestie, stelt Duffy. ‘Publieke toegang is belangrijk voor een culturele verandering, weg van de gedachte dat er recht is op anonieme bedrijfsstructuren, in het belang van een transparanter en eerlijker systeem.’

Hansen vertelde het OCCRP dat al zijn bedrijven zich volledig aan de anti-witwasregelgeving hielden, en dat voor zover hij leningen had ontvangen, die waren verstrekt via banken die er zorgvuldige nalevingscontroles op nahouden. ‘Dat geld is niet via koffers binnengebracht,’ zei hij.

Hij erkende dat hij een ‘bovengemiddeld’ aantal bedrijven leidde, maar zei dat een uitgebreide staf hem bijstond. ‘U vraagt zich af: “Hoe doet die Patrick dat?” Terechte vraag. Vraag ik mezelf soms ook af. Ik werk tot laat. Ik werk meer dan 12 uur [per dag]. Hobby’s als voetballen of pingpongen heb ik niet. Ik besteed mijn tijd aan werken.’

Uit bovenstaande infographic kan worden opgemaakt dat Hansen veel connecties heeft met de Russische zakenman Valeriy Kolikov en zijn zoon Alexander. Die lijken ook de sleutel te zijn geweest tot het succes van Luxaviation.

Hansen, die nu 50 is, werkte na de eeuwwisseling enkele jaren als adviseur in Rusland en richtte in 2008 Luxaviation op met Nikolai Bogachev, een voormalige KGB-agent die na de val van de Sovjet-Unie een oliemagnaat werd. (Bogachev ontkent dit en zei tegen OCCRP-verslaggevers dat hij niet kon uitleggen waarom zijn naam op de bedrijfsdocumenten voorkomt en dat hij niet betrokken was bij Luxaviation.)

‘Extreem ontnuchterend’

Bogachev verliet het bedrijf het jaar daarop, zo blijkt uit documenten, en Hansen werd in 2010 ceo. Onder zijn leiding breidde Luxaviation snel uit en nam het een reeks Europese concurrenten over, waaronder de grote Zwitserse privéjetfirma Execujet. In een profiel dat de krant Luxembourger Wort in 2019 over zijn zakelijk succes publiceerde, distantieerde Hansen zich van ‘rapporten die melding maken van investeringen door Caribische bedrijven’.

‘We zijn een beursgenoteerde onderneming en 33 procent behoort tot de Chinese groep Minsheng Investment, de overige 70 procent behoort tot investeerders uit Luxemburg of België,’ zei hij. ‘Extreem ontnuchterend voor mensen die op zoek zijn naar schandalen.’

Maar het OCCRP ontdekte dat de koopzucht van het bedrijf ten minste gedeeltelijk werd gefinancierd door enorme leningen van offshore-bedrijven die eigendom waren van Alexander Kolikov, de zoon van de maritieme miljonair, evenals een andere Russische investeerder. Zo stroomde het geld binnen:

Nick Mathiason, directeur van onderzoeksplatform Finance Uncovered, zei dat het ongebruikelijk was dat Luxaviation zulke grote leningen had ontvangen van offshore-bedrijven die eigendom zijn van prominente Russische burgers. ‘Dat roept de vraag op waarom deze enorme leningen nodig waren, waar ze naartoe gingen en wat de geldschieters ervoor terugkregen,’ zei hij.

Hansen vertelde het OCCRP dat hoewel de familie Kolikov Luxaviation inderdaad had gefinancierd, zij geen 100 miljoen euro in het bedrijf had gestoken. Hij weigerde het exacte bedrag te noemen, maar zei dat hij al veel van hun leningen had terugbetaald en dat hij altijd volledig transparant was geweest over de financiering van Luxaviation.

‘Ik begrijp dat ik betrokken ben bij interessante personages, dat is verre van een misdaad’

‘De afgelopen twaalf jaar heb ik via veel verschillende bronnen geld ingezameld,’ zei hij, en voegde daaraan toe dat het geen geheim was dat hij leningen had ontvangen van bedrijven op de Britse Maagdeneilanden, en dat hij niet verplicht was de eigenaren van die bedrijven bekend te maken.

Hij zei dat geen van zijn Russische zakenpartners sancties was opgelegd en dat de houding in Europa ten opzichte van Russische investeringen in de jaren vóór de oorlog in Oekraïne heel anders was. ‘Ik begrijp dat ik over de hele wereld betrokken ben bij een reeks min of meer interessante personages. Dat is verre van een misdaad.’

Valeriy Kolikov, Alexander Kolikov en Alexei Bazhenov reageerden niet op verzoeken om commentaar.

Luxaviation claimt tegenwoordig het op een na grootste privéjetbedrijf ter wereld te zijn. Volgens de website exploiteert het bedrijf meer dan 260 jets en helikopters. Hansen is voorts medeoprichter en partner van twee in Luxemburg gevestigde investeringsmaatschappijen, Saphir Capital Partners en Edison Capital Partners, volgens een cv op een van zijn bedrijfswebsites.

Dat cv maakt geen melding van de tientallen andere bedrijven in Luxemburg, Cyprus, het VK, Belize en de Britse Maagdeneilanden waarbij Hansen betrokken is.

Anti-witwasexpert Barrow meldt dat hij niet met zekerheid kan zeggen wat Hansen aan het doen is, maar een deel van zijn transacties leken ‘rode vlaggen’ die reden zijn voor nader onderzoek.

‘De schijnbaar onnodige complexiteit binnen een bedrijfsstructuur, vooral wanneer daarbij allerlei uiteenlopende jurisdicties zijn betrokken – waaronder die met het label ‘offshore’ – is typerend voor structuren die zijn samengesteld om de geldstroom te verdoezelen, vaak om de onwettigheid ervan te verbergen,’ zegt Barrow.