Op 17 april diende de beroepszaak in het Shell Papers-dossier. Platform Authentieke Journalistiek heeft inmiddels vier jaar geleden via de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) een groot verzoek ingediend bij zeventien bestuursorganen. Het platform vroeg alle documenten over de relatie van Shell met de Nederlandse overheid tussen 2005-2019 op. 

Alle ministeries, de provincie Zuid-Holland en de gemeente Rotterdam hadden dit verzoek naast zich neergelegd. Ze vonden het niet uitvoerbaar: te groot, te onbepaald, te bewerkelijk.

Deze argumenten heeft de rechter nu in een beroepsprocedure, aangespannen door PAJ, naar de prullenbak verwezen. De bestuursorganen hadden het verzoek in behandeling moeten nemen en moeten nu alsnog aan de slag om het verzoek werkbaar te maken.

Follow the Money heeft samen met PAJ het Shell Papers-team opgericht dat, in samenwerking met RTV Noord en RTV Drenthe, onderzoek doet naar Shell. In dat kader zijn er ook artikelen verschenen over de slopende procedure en de gang naar de rechter. 

Dat de journalisten altijd bereid waren tot overleg om het verzoek in te perken, weegt de rechter zwaar mee. De eisen die overheden aan zo’n overleg stellen mogen niet hoog zijn. ‘Het idee is immers [...] dat eenieder toegang heeft tot publieke informatie, die [...] bij een overheidsorgaan berust,’ schrijft de rechtbank in het vonnis.

Sterker nog, de bestuursorganen hadden beter hun best moeten doen om PAJ te helpen het verzoek in te perken. In de wet staat namelijk dat de overheid ‘behulpzaam’ moet zijn. Dat is volgens de rechter een ‘inspanningsverplichting’ om het beoogde doel – een behandelbaar verzoek – te behalen. Elk bestuursorgaan mag weliswaar zelf kiezen hoe het dit invult, ‘maar vrijblijvend mag het niet zijn.’

Verzoeken specifieker maken

De rechter zag van deze ‘actieve houding’ te weinig terug. De overheden handelden daarmee niet naar de geest van de wet. Zo hadden ze ervoor kunnen kiezen om de ‘quick scans’, die bij alle ministeries waren gemaakt om te kijken wat zij over Shell hebben, met PAJ kunnen delen. Dat is niet gebeurd. Terwijl dat wel had kunnen helpen om de verzoeken specifieker te maken, schrijft de rechter. 

Ook kraakt de rechter harde noten over de regierol die het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) naar zich toe heeft getrokken. De rechter vond het aannemelijk dat deze rol ‘veel beperkingen voor de gesprekken en schriftelijke overleggen’ met zich meebracht en daarmee ook het niveau van behulpzaamheid beïnvloedde. Als elk ministerie afzonderlijk de verzoeken had behandeld, waren ze mogelijk makkelijker uit te voeren geweest.

De rechter maant de bestuursorganen om snel in overleg te gaan met de verzoekers. Of dit gaat gebeuren moet nog blijken. De bestuursorganen hebben zes weken de tijd om tegen de uitspraak bij de Raad van State in hoger beroep te gaan.