Klopt, zegt de jongeman als de rechter hem vraagt of het waar is dat hij met een vervalst diploma en een valse Verklaring Omtrent het Gedrag in de zorg ging werken. Klopt, zegt de jongeman als de rechter vraagt of hij diensten heeft gedraaid in instellingen voor forensische en acute psychiatrie, voor kinderen met gedragsproblemen, en voor dove en slechthorende kinderen. En ja, het klopt ook dat hij betaald kreeg voor dat werk. 

Zakaria R. is verdachte nummer twee in een serie van acht. Allemaal registreerden deze jonge mannen, twintigers, zich als eenmanszaak, schreven ze zich met valse papieren in bij bemiddelingsbureau PIDZ (Personeel in de Zorg) en lieten ze zich zonder scrupules inroosteren voor werk met moeilijke patiënten, een taak waarvoor ze niet allemaal opgeleid waren en waarmee zeker vier verdachten geen enkele ervaring hadden. ‘Het lijkt wel afgesproken werk,’ zegt de officier van justitie.

‘Hoe komt het dat u de boel zo besodemietert?’ wil de rechter weten. 

‘Ik kwam net uit detentie en dacht: wat ga ik nu eigenlijk doen met mijn leven?,’ antwoordt Zakaria. ‘Ik wilde eerlijk geld verdienen en hoorde van mensen in mijn omgeving dat je als zzp’er een diploma kon kopen.’ Zo gezegd, zo gedaan. Hij draaide drie maanden lang ongediplomeerd diensten in maar liefst elf instellingen. 

‘Hondsbrutaal,’ noemt de officier van justitie het. Zakaria had net 36 maanden gevangenisstraf wegens fraude achter de rug. ‘Dus u zat vast vanwege fraude,’ zegt de rechter. ‘U komt weer buiten en wat doet u? Fraude plegen.’ Weer antwoordt Zakaria: ‘Dat klopt.’ Maar, herhaalt hij: hij wilde een eerlijke boterham verdienen. ‘Ik had niet het besef dat dit fraude was.’

De verdachten werkten voornamelijk in de jeugdzorg en de geestelijke gezondheidszorg

Ieder van de aanwezige mannen – allemaal twintigers, zes van hen eerder veroordeeld – bezigt een variant op ‘ik dacht dat het niet zo erg was’. Stuk voor stuk vertelt de officier ze waarom het Openbaar Ministerie dit wél hoog opneemt: ‘Bekwaamheid, bevoegdheid en betrouwbaarheid zijn in de zorg van levensbelang. Patiënten en hun familie moeten erop kunnen vertrouwen dat zij in goede handen zijn, bij mensen die de kennis en kwalificaties hebben om hen te helpen. Het handelen van verdachte ondermijnt dit vertrouwen in ernstige mate. Het is makkelijk geld verdienen over de rug van kwetsbare mensen.’

Deze ongekwalificeerde medewerkers werkten voornamelijk in de geestelijke gezondheidszorg en de jeugdzorg. De rechter vraagt zich meermaals af hoe deze mannen, zonder dat iemand dat doorhad, zonder kennis van zaken met zulke complexe doelgroepen konden werken. 

Dat dit vaker voorkomt, toonde Follow the Money al meermaals aan. Bij verschillende vestigingen van iHub werkten zzp’ers van wie de vaste medewerkers het vermoeden hadden dat zij geen idee hadden wat ze aan het doen waren. 

Niet alleen voor de jongeren bleek dat desastreus, ook de vaste medewerkers raakten zo gefrustreerd dat ze een voor een de handdoek in de ring gooiden. Binnen een jaar was er van het vaste team niemand meer over en draaide de gesloten jeugdzorginstelling volledig op zzp’ers.

‘Check en dubbelcheck’

Geen van de mannen die deze donderdag terechtstaan, werkte bij iHub, maar uitzonderingen zijn ze geenszins. Deze acht zijn ‘het topje van de ijsberg,’ benadrukt de officier van justitie. Dat ligt in lijn met cijfers die de Inspectie maandag 20 februari naar buiten bracht. In een jaar tijd is het aantal meldingen van diplomafraude in de zorg ‘ruim verdubbeld’ naar 96 en kwamen er elf meldingen binnen over zorgverleners met een valse Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). 

Daarvan zijn in elk geval acht aan het rollen gebracht door PIDZ. Dit bemiddelingsbureau kreeg in 2019 in de gaten dat sommige medewerkers valse papieren inleverden. Hoewel directeur Sandor Brouwer benadrukt dat deze mannen mogelijk ook elders stonden ingeschreven, beaamt hij dat zijn bemiddelingsbureau ‘slachtoffer is geworden’ van frauderende zzp’ers. 

‘Check en dubbelcheck wie je in huis haalt. Neem geen genoegen met kopieën’

Tijdens de zitting blijkt dat bij PIDZ de alarmbellen gingen rinkelen toen een medewerker een vreemd lettertype op een VOG zag. Na controle bleek het document vals. Daarna controleerden PIDZ zijn hele bestand aan zzp’ers. PIDZ deed aangifte van valsheid in geschrifte door acht zzp’ers, informeerde de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en verwijderde de acht uit het systeem. 

Sindsdien controleert het bemiddelingsbureau alle papieren scherper. Zo legt het VOG’s onder een blauwe lamp, checkt het diploma’s op authenticiteit bij DUO, moeten zzp’ers hun identiteit op kantoor komen bevestigen en vraagt het zorginstellingen of iemand daar, voor aanvang van een dienst, nog een keer de legitimatie checkt. ‘Zodat een persoon die registreert, niet een ander in zijn plaats kan sturen.’

Maar dat is niet per se de taak van bemiddelingsbureaus. In haar oproep aan zorginstellingen benadrukt de Inspectie dat zorginstellingen zelf verantwoordelijk zijn voor de medewerkers die zij inzetten. ‘De wetgever heeft deze verantwoordelijkheid nadrukkelijk bij u neergelegd. Wij blijven het belangrijk vinden dat u alle medewerkers screent op de juistheid van identiteit, diploma’s en certificaten, en op registraties.’

De officier van justitie spreekt de zorginstellingen tijdens de zitting rechtstreeks aan: ‘Check en dubbelcheck wie je in huis haalt. Neem geen genoegen met kopieën.’ 

Ze voegt de daad bij het woord nadat de advocaat van Ait El H. ineens met een diploma begint te zwaaien: bewijs dat zijn cliënt inmiddels wél gediplomeerd is. ‘Hij vond het werk schijnbaar zo leuk dat hij ervoor is gaan studeren,’ zegt zijn advocaat.

Ait El H. volgde intussen een zorgopleiding aan particulier onderwijsinstituut Capabel. Net als Zakaria. Beiden noemen het adres van de school, maar kunnen niet beschrijven hoe het gebouw er van binnen uitziet. De officier pakt het diploma van Ait El H. aan: ‘Dit is een diploma verzorgende mbo-3. Ik kan niet zien of het echt is.’ 

Syriëganger met jeugdzorgdiploma

Diploma of niet, dat poetst Aits strafblad van twaalf pagina’s niet schoon. Sinds zijn dertiende heeft hij zich schuldig gemaakt aan diefstal, inbraak, verduistering en huiselijk geweld. Dat de officier dit strafblad meeweegt in de strafeis vindt de advocaat niet eerlijk. Zijn cliënt had weliswaar in 2020 nog ingebroken in een auto, maar dat was niet om er rijk van te worden: hij loste er een conflict mee op. De andere delicten stammen van voor 2013 en zijn ‘jeugdzondes’.

De twee afwezige verdachten hebben allebei een bijzonder verleden. Mohamed el A. is een veroordeeld Syriëganger: hij zat acht maanden vast. Zijn broer Youssef, die donderdag als laatste op de rol stond, kreeg een taakstraf voor het financieren van terrorisme: hij maakte geld over naar zijn broer, de inmiddels gesneuvelde jihadist Abdelkarim, leider van Jabhat al-Nusra, een groep die aan Al Qaida was gelieerd.

‘Voor mijn gevoel was ik bekwaam en had ik de juiste intentie om in de zorg te werken’

Beide mannen hebben daadwerkelijk een opleiding in de zorg gevolgd waarmee ze in de jeugdzorg kunnen werken. Dat wil zeggen: indien ze een Verklaring Omtrent het Gedrag kunnen overleggen, want die is vereist. In het geval van de broers was het document vervalst. 

Hoe goed de acht jongemannen elkaar kennen, wordt niet helder donderdagochtend in de Rotterdamse rechtbank. Wel is duidelijk dat sommigen bekend met elkaar zijn. 

Zo werden Zakaria en Mostapha (verdachte 7) samen veroordeeld voor ‘grootschalige online oplichting’. Ait, Zakaria en Mohamed gebruikten dezelfde VOG, van de laptop van Mohameds collega geplukt. Mostapha gebruikte de VOG van Youssefs vrouw, net als Soufian en Youssef zelf.

Hoe ze aan al die vervalste papieren kwamen, houden ze zonder uitzondering zeer vaag. ‘Via via,’ zeggen de meesten, of: ‘Het zoemde rond.’ Abdessamad is nog het meest concreet: ‘Links en rechts had ik gehoord dat je kon werken in de zorg en dat dat allemaal wel geregeld kon worden.’ 

Abdessamad had geen strafblad, maar heeft toch een valse VOG ingeleverd. De rechter vraagt hem wat daar mis is gegaan: ‘Ik zie niets in uw dossier waardoor u geen VOG kon krijgen.’ Hij antwoordt: ‘In het café waar ik zat, werd genoemd dat je zo aan de slag kon in de zorg. Toen werd voorgesteld om dat via een neppe VoG te doen. Het is allemaal niet zo erg, werd gezegd.’ De officier wil weten wat hij ervoor heeft betaald. ‘Dat weet ik niet meer.’ Hééft hij ervoor betaald, vraagt ze. ‘Geen idee.’ En wie gaf hem de valse papieren? ‘Dat weet ik niet.’

Na de zitting vraagt Follow the Money het Openbaar Ministerie of het onderzoekt of er sprake is van een criminele organisatie. Daarop komt het antwoord dat ‘hier in het belang van het onderzoek geen mededelingen over worden gedaan’.

Gewoon aan het werk

Waar drie mannen in elk geval over de juiste opleiding beschikken, geldt dat niet voor de overige vijf. Sommigen waren weliswaar begonnen aan een zorgopleiding, maar maakten die niet af. ‘Wel heb ik stage gelopen en cursussen gedaan,’ zegt Mostapha. ‘Voor mijn gevoel was ik bekwaam en had ik de juiste intentie om in de zorg te werken.’

De rechter wil weten hoe hij nu zijn geld verdient. ‘Ik werk nu nog steeds in de zorg,’ antwoordt hij. ‘Via persoonsgebonden budget. Over mijn verleden ben ik eerlijk. Het is aan mijn cliënten om mij in te huren of niet. Zo ben ik teruggekomen in de zorg.’

Als het aan de officier van justitie ligt, komen Ait, Zakaria, Mohamed en Abdessamad voorlopig niet meer in de zorg aan de bak: ze eist een beroepsverbod van vijf jaar.

‘Ik dacht: papiertje vervalsen, aan de slag in de zorg, why not?’

Maar hoe moet dat dan, vraagt Abdessamad zich hardop af. ‘In mei begin ik aan een opleiding voor sociaal werk.’ Hij is niet de enige die nog in de zorg wil werken. Zo liet Youssef verstek gaan omdat hij aan het werk is – in de zorg. ‘Heeft meneer nu dan wel een geldige VOG?’ wil de officier weten. ‘Bij mijn weten wel,’ antwoordt Youssefs advocaat. De officier zucht. ‘Als ik meneer nu zou inzetten, zou ik zeker zijn documenten controleren.’  

Ook Ait protesteert tegen een beroepsverbod: ‘Dan ben ik weer terug bij af. Alsof mijn benen gebroken zijn. Dan ga ik weer domme opties zoeken om aan geld te komen.’ Hij had net zijn leven een beetje op de rit, vertelt hij. Hij heeft een vriendin, er is een kind op komst. Dat dit zulke grote gevolgen zou hebben, had hij werkelijk niet gedacht. ‘Ik dacht: papiertje vervalsen, aan de slag in de zorg, why not?’ 

Die middag volgt de uitspraak. Dat de mannen documenten hebben vervalst om in de zorg te kunnen werken, vindt de rechter ‘extra laakbaar’. ‘Onbevoegden mogen geen zorg verlenen aan kwetsbare mensen. Zij moeten erop kunnen vertrouwen dat hun hulpverleners de juiste kwalificaties hebben. Uw acties zijn in dat opzicht als zeer ernstig te duiden, want ze ondermijnen dat vertrouwen.’

De rechter legt taakstraffen op tussen de 80 en 150 uur, met voorwaardelijke celstraffen van één tot twee maanden, met een proeftijd van twee jaar. Gezien die proeftijd volgt er geen beroepsverbod. Welgeteld één advocaat is gebleven voor de uitspraak. Geen van de mannen is blijven wachten.