Jean-Claude heeft een droom. In die droom staan op een dag alle Europese landen — politiek leiders van Londen tot Madrid — eensgezind achter TTIP. Een fijne droom, maar die gehoopte Europese harmonie is nog ver weg, zo is de afgelopen tijd gebleken. De ene belangrijke politieke leider na de andere heeft laten weten ernstige bedenkingen te hebben bij TTIP, het beoogde vrijhandelsverdrag tussen Europa en de Verenigde Staten.

De ene belangrijke politieke leider na de andere liet weten ernstige bedenkingen te hebben bij TTIP

Zo bekritiseerde de Duitse minister van Economische Zaken, Sigmar Gabriel, bondskanselier Merkel vanwege haar uitspraken over het afsluiten van TTIP in 2016. Gabriel vreest dat tijdsdruk een slecht verdrag oplevert. De uitspraak van Merkel noemde hij ‘verkeerd’. In Frankrijk zei president François Hollande vorige maand het TTIP-verdrag niet te accepteren zolang ‘het de essentiële principes ondermijnt van onze landbouwsector, onze cultuur en de gemeenschappelijke toegang tot publieke markten’. In het Verenigd Koninkrijk voelde de Britse premier David Cameron, zelf uitgesproken positief ten opzichte van TTIP, zich genoodzaakt een wetsvoorstel aan te nemen dat de gezondheidszorg in het land beschermt tegen eventuele privatisering als gevolg van TTIP. Alom wordt dit gezien als een knieval voor tegenstanders van TTIP. De nieuwgekozen Oostenrijkse president Alexander van der Bellen sprak zich in de verkiezingsstrijd uit tegen TTIP.

Aan al die politieke twijfels heeft Jean-Claude een broertje dood, want Jean-Claude is Jean-Claude Juncker. Luxemburger, oud-premier, vader, echtgenoot, maar vooral Europeaan. Jean-Claude is de voorzitter van de Europese Commissie en daarmee een van de machtigste mannen in Europa. De Europese Commissie voert namens alle Europese landen de TTIP-onderhandelingen met de Verenigde Staten. Een woordvoerder van de Europese Commissie zei maandag dat alle Europese regeringsleiders eind juni door Juncker nog maar eens naar hun actuele mening over TTIP worden gevraagd. Het komt dan neer op een simpele ja of nee.

Voor Jean-Claude past TTIP in het grotere Europese plaatje. Een droom in een droom als het ware. Kan de EU welvaart brengen voor haar inwoners? Is de EU open ten opzichte van de rest van de wereld? ‘Europa heeft antwoorden op deze vragen,’ zei Juncker het afgelopen jaar in zijn Europese State of the Union-toespraak. Volgens Jean-Claude zijn we het allemaal met elkaar eens dat Europa zich moet aanpassen om de problemen van vandaag aan te kunnen, ‘Dat is waarom we onderhandelen over handelsakkoorden [TTIP dus, red.] met vooraanstaande landen, zoals het trans-Atlantische vrijhandels- en investeringsverdrag.’

TTIP: weg met de handelsbarrières

De onderhandelingen over het trans-Atlantische vrijhandels- en investeringsverdrag (TTIP) gingen officieel in 2013 van start. Sindsdien  onderhandelt — ruziet eigenlijk — de Europese Unie met de Verenigde Staten over het vergemakkelijken van de wederzijdse handel.

Een onderdeel van TTIP is het verlagen van de zogenoemde tarifaire barrières. Simpelweg komt dat neer op minder of geen importheffingen meer voor bedrijven. Een ander onderdeel — en veel belangrijker volgens de onderhandelaars — is het vinden van een compromis voor de non-tarifaire barrières. Dit zijn alle wetten en regels in Europa en in de Verenigde Staten die van elkaar verschillen. Ze maken het verhandelen van producten en diensten soms lastig en daarom moeten we ervan af, vinden de voorstanders van TTIP.

Duizend man op de Dam

Tegenstanders van TTIP zien liever niet de eigen wetten en regels verdwijnen, maar bij voorkeur wel het verdrag. Afgelopen zaterdag werd er in vele Europese steden gedemonstreerd, ook in Amsterdam waar duizend man op de Dam stonden. De voornaamste gevaren van TTIP zijn volgens de tegenstanders het verliezen van de greep op wetten voor onder andere de voedselveiligheid en een vergrote macht voor het bedrijfsleven die ten koste gaat van de burger. Die grotere macht uit zich in de mogelijkheid voor bedrijven om een rechtszaak tegen landen aan te spannen bij vermeend oneigenlijke verliezen van investeringen. Dit rechtssysteem, dat al wereldwijd wordt toegepast (veelal via Nederlandse brievenbusfirma’s), heet het Investor-State Dispute Settlement (ISDS). Onder grote druk van burgers en politici, waaronder Nederlandse, hebben de EU-onderhandelaars een wijziging van ISDS voorgesteld in TTIP. De oprichting van een wereldwijd tribunaal is daarbij de grootste aanpassing. De Amerikanen staan echter niet te juichen om dit ‘ISDS 2.0’.

De economische argumenten van politieke TTIP-voorstanders steunen op twijfelachtig onderzoek

Er is nog meer twijfel over het verdrag. Bijvoorbeeld over de economische winst als gevolg van TTIP. Eerder onderzoek van Follow the Money bracht aan het licht dat de argumenten van politieke voorstanders van TTIP steunen op economisch onderzoek dat gebruikmaakt van een dubieuze rekenmethode. Een deskundige zei daarover tegen FTM: ‘Ik hoop dat de politiek het gebruikte model niet te letterlijk neemt, het is immers een vereenvoudiging van de werkelijkheid.’

Greenpeace en TTIP-Leaks

Een ander veelgenoemd probleem is de mate van transparantie. De TTIP-onderhandelingen in Brussel en Washington zijn niet publiek toegankelijk, en zelfs afgevaardigden van nationale parlementen en het Europees Parlement worden geweerd. Enkel de onderhandelaars hebben toegang tot de onderhandelingen. Volgens de onderhandelaars komt dit door de gevoeligheid van de materie en het ‘niet in je kaarten willen laten kijken’.

Het gebrek aan transparantie is olie op het vuur van de tegenstanders. Greenpeace Nederland kwam op 2 mei met het grootste lek van TTIP-documenten tot nu toe. De milieu-organisatie noemt het ‘TTIP-Leaks’, maar die naam heeft niet geleid tot aanhoudende media-aandacht. De reden: de gelekte TTIP-teksten blijken weinig echt schokkende informatie te bevatten.

De Nederlandse bijdrage

Het Nederlandse kabinet staat helemaal achter de komst van TTIP. Alhoewel het bij de PvdA intern rommelt over de kwestie, is het kabinet waarvan die partij samen met de VVD deel uitmaakt niet van plan zich terug te trekken uit de onderhandelingen. De Nederlandse steun voor TTIP is, zo bleek uit onderzoek van Follow the Money, terug te voeren op een interne memo van het Ministerie van Buitenlandse Zaken uit 2012. Daarin staat: ‘EU en VS hebben in ieder geval aangegeven dat als onderhandelingen worden geopend, mislukking niet tot de mogelijkheid (sic) behoort.’ Het Nederlandse beleid is sindsdien pro-TTIP.

Het Nederlandse kabinet deelt de droom van Jean-Claude. Het kwam daarom goed uit dat Nederland in januari 2016 voorzitter werd van de Europese Unie. In een Kamerbrief beschreef Bert Koenders, Minister van Buitenlandse Zaken, destijds de doelstellingen van het kabinet tijdens het voorzitterschap: ‘TTIP is een absolute prioriteit voor het kabinet, gezien de verwachte voordelen die een ambitieus verdrag biedt.’

Het is echter maar de vraag of het Nederlandse voorzitterschap wel iets heeft bijgedragen. Immers, niet eerder waren Europese politici zo kritisch over TTIP als in het afgelopen half jaar. Nederland heeft nog een kleine maand om het tij te keren en iedereen weer te laten geloven in TTIP. Op 1 juli neemt Slowakije het voorzitterschap over van Nederland. En hoewel de Slowaakse Minister van Buitenlandse Zaken onlangs aangaf dat het land zal werken aan de verdere totstandkoming van TTIP, staat het bevorderen van de onderhandelingen aanmerkelijk lager op het prioriteitenlijstje dan dat het geval was bij Nederland.

Nederland heeft nog een kleine maand om het tij te keren en iedereen weer te laten geloven in TTIP

Valt de droom in duigen?

De ontmoeting, eind deze maand, van Juncker met de Europese regeringsleiders wordt cruciaal voor TTIP. De voorzitter van de Europese Commissie wil dan van alle 28 leiders weten of ze nog wel trek hebben in TTIP. ‘We moeten ervoor zorgen dat we allemaal in dezelfde richting roeien,’ zegt een woordvoerder van de Europese Commissie tegen Follow the Money. Na het gesprek volgt ofwel een zomer vol hernieuwde TTIP-onderhandelingen, of de langgekoesterde TTIP-droom valt in duigen. Het zal erom spannen.