Het was een van de voornaamste oorzaken van de grote financiële crisis: de uit de hand gelopen handel in hypotheekschulden. En dankzij het verhandelen van 400 miljoen euro aan hypotheekschulden doemt nu ook voor Van Lanschot Bankiers uit Den Bosch een crisisscenario aan de horizon op.

Althans, dat beweert een aantal van de 120 voormalige klanten aan wie de schulden toebehoren. Zij werden in 2015 door de Bossche bank bruut aan de kant gezet, toen deze zijn hele afdeling Bijzonder Beheer dumpte bij het Amerikaanse Cerberus. Nu zijn ze belust op genoegdoening. En dat niet alleen: ze denken het tij mee te hebben. 

Afgelopen vrijdag werd een vonnis gepubliceerd waaruit blijkt dat de Brabantse privébank het de komende tijd zwaar te stellen krijgt met deze klanten. Uit het vonnis van de Bossche rechtbank blijkt dat de verkoop nietig is verklaard: de bank heeft in zijn algemene voorwaarden beschreven dat klanten weliswaar los verkocht kunnen worden, maar dat dit op rechtsgeldige wijze moet gebeuren. Dat is volgens de rechtbank niet gebeurd. Het gevolg is dat Van Lanschot volgens het oordeel van de rechter in Den Bosch nog steeds zorgplicht draagt over de betreffende klant.

Patrick Körver, advocaat van meerdere tegen Van Lanschot procederende klanten, denkt dat het vonnis flinke gevolgen kan hebben. Ook voor de andere 119 klanten geldt volgens hem de zorgplicht van Van Lanschot. En klanten die onder grote druk bezittingen tegen verlies hebben moeten verkopen, of tegen ongunstige voorwaarden gedwongen werden een prijzig krediet af te nemen, zullen met dit vonnis in de hand bij Van Lanschot ‘op de koffie komen’, zo laat hij weten. Uiteindelijk wil Körver dat de bank de geleden schade gaat vergoeden.

Advocaat Jasper Hagers, die zelf ook enkele gedupeerden bijstaat, verwoordde het dinsdag in Het Financieele Dagblad zo: ‘Gelukkig constateert deze rechtbank dat een bank zijn leningen niet zomaar bij een derde kan dumpen en daarmee dan van zijn zorgplicht af zou zijn. De volgende stap voor gedupeerden is aan te tonen dat zij door de verkoop daadwerkelijk in een slechtere positie zijn komen te verkeren.’

Of de bank zijn vroegere klanten financieel moet compenseren, is echter nog maar de vraag. De bank werd op een aantal punten door de rechtbank in Den Bosch in het gelijk gesteld: zo werden de hypotheken van de klanten volgens de rechter op deugdelijke wijze van de hand gedaan. En, belangrijker: er hoeft geen schadevergoeding betaald te worden. Van Lanschot-woordvoerder Jochem van de Laarschot verwondert zich dan ook enigszins over de ‘jubelstemming’ die hij in Het Financieele Dagblad en ook in De Telegraaf ontwaarde. 

Wat deed Van Lanschot fout?

In de jaren die aan de crisis vooraf gingen had Van Lanschot — net als veel andere banken — ingezet op de vastgoedmarkt. Daar viel immers het nodige aan te verdienen. Dat veranderde echter snel toen de wereldwijde financiële crisis uitbrak: vanaf 2007 vormde vastgoed het soort van onderpand waar banken steeds liever van verlost wilden worden.

De markt stortte in, en de waarde van de panden daalde bijna dagelijks. Eigenaren van panden kregen te maken met leegstand en hypothecaire verplichtingen werden niet allemaal meer even keurig nagekomen. Gedurende de crisisjaren had Van Lanschot in zijn afdeling Bijzonder Beheer zodoende een grote groep klanten verzameld die in het bezit waren van voornamelijk commercieel vastgoed.

‘Graaf hier maar een gat waar je in kan vallen; we schieten je later wel neer’

Met de deal met het Amerikaanse Cerberus in 2015, dacht Van Lanschot zich in één klap van deze risicovolle portefeuille te hebben verlost. Tegen een flinke korting — er wordt gesproken van 30 tot 35 procent — werden de klanten van de hand gedaan. Dit zonder dat zij daar zelf toestemming aan hadden gegeven.

‘Ik moest zelf de taxatie van mijn pand betalen,’ aldus één bij de deal betrokken klant, die liever anoniem wenst te blijven. ‘Die taxatie gebruikte de bank vervolgens voor de verkoop van mijn pand aan de Amerikanen. Ofwel: graaf hier maar een gat waar je in kan vallen, we schieten je later wel neer.’

Koper Cerberus werd vernoemd naar de driekoppige hellehond uit de Griekse mythologie en heeft meer dan 30 miljard dollar onder beheer. Het Amerikaanse private equity-fonds staat bekend om de oplossingen die ze bieden aan partijen die gebukt gaan onder de loden last van bezittingen waar iets vervelends mee aan de hand is. In het Engels worden ze ‘distressed assets,’ genoemd; in het Nederlands zou je partijen als Cerberus dan ook ‘financiële puinruimers’ kunnen noemen. De oplossing houdt veelal in dat ze de rommel tegen een flinke korting opkopen en er vervolgens mee aan de slag gaan om er zoveel mogelijk waarde uit te persen. Lukt dat niet, dan verliezen ze er geld op. 

Bij Van Lanschot richtte Cerberus daartoe in Nederland een nieuwe B.V. op, Promontoria Holding 107 B.V. geheten. Daarin werd de gemankeerde hypotheekportefeuille van de privébank geparkeerd. Het bedrijf, een zogenoemd special purpose vehicle (SPV), beschikt niet over een bankvergunning en staat ook niet onder toezicht van De Nederlandsche Bank (DNB) of de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

Weinig hoopgevend

Voor de uitwinning van het pas verworven bezit huurden de Amerikanen het Britse bedrijf Capita in. De Britten beschikken wél over de vergunningen van de toezichthouder en leveren diensten aan bedrijven in de financiële sector voor het te gelde maken van dit soort minder florissant ogende vermogensbestanddelen. Het bedrijf heeft een vestiging in Amsterdam; dit zorgde ervoor dat ze efficiënt voor Cerberus aan de slag konden.

‘Het liefst hadden ze ter plekke mijn horloge en auto afgepakt’

Voor de verhandelde klanten van Van Lanschot bood deze constructie een weinig hoopgevende toekomst: Cerberus leek er uitsluitend op te zijn gericht om het klantenbestand zo snel en zo grondig mogelijk uit te benen. Dat bleek al uit de uitnodigingen die de voormalige clientèle van Van Lanschot — voorheen verwend met tochtjes op zeilboten en uitstapjes naar golfbanen — van Capita in ontvangst mochten nemen.

De zalen werden weliswaar in Amsterdamse vijfsterrenhotels afgehuurd, maar de consumpties dienden de genodigden zelf te betalen, zo schetst een gebelgde vastgoedondernemer: ‘Ik kreeg vervolgens van die jongens van Capita te horen dat ik drie maanden de tijd had om af te betalen, een extreem prijzig krediet te nemen of te boel te verkopen. Ze informeerden ook nog naar mijn andere vermogensbestanddelen, zoals juwelen, boten en andere zaken. Het liefst hadden ze ter plekke mijn horloge en auto afgepakt’.

Het gevoel van financieel onbehagen werd door meerdere gedumpte Van Lanschot-klanten gedeeld. Dat resulteerde in de oprichting van een heuse claimstichting, die in maart van dit jaar naar buiten trad. 'De gedupeerden zijn vol onbegrip hoe een bank als Van Lanschot trouwe én betalende klanten als grof vuil aan de straatkant heeft gezet. De Stichting wil dit aan de kaak stellen,’ zei de eerder genoemde financieel advocaat Jasper Hagers. Enkele maanden eerder had hij in deze kwestie nog een ongunstig vonnis van het Amsterdamse Hof in ontvangst moeten nemen.

Confrère Patrick Körver is de man die afgelopen week het eerste voordelige vonnis in dit dossier — het eerste ook in vele rechtszaken die zowel tegen Van Lanschot als tegen Promontoria (Cerberus) worden gevoerd — mocht claimen. Van Lanschot-woordvoerder Van de Laarschot wijst er echter fijntjes op dat Körver een dag eerder nog onderuit ging in een andere zaak die hij tegen Promontoria voerde. Dat gebeurde in een hoger beroep voor het Hof in Amsterdam. Opvallend genoeg had het Hof een ander inzicht over de verkoop van de 120 klanten. Waar de rechtbank in Den Bosch de klacht aan de klant van Körver toewees, oordeelde de rechter in Amsterdam dat met de transactie niets mis was. Daarmee bevestigde het een eerdere uitspraak van de Amsterdamse rechtbank.

En daarmee is het enige doelpunt dat de tegenpartij in Den Bosch tegen Van Lanschot scoorde eigenlijk ‘een buitenspeldoelpunt’, aldus Van de Laarschot: ‘Ik begrijp dat een noodlijdende claimstichting blij van wordt van dit vonnis, maar wij menen deze zaak ruim gewonnen te hebben’. De vraag is dan ook of de bank überhaupt in hoger beroep gaat. Van de Laarschot: ‘We gaan dat nog bekijken.’

Körver houdt echter vol dat hij een goed vonnis in handen heeft gekregen. ‘Een dag later wordt dat vonnis immers rechtgezet in een bodemprocedure,’ zegt de Advocaat. ‘Van Lanschot heeft de portefeuille bovendien verkocht aan een partij die niet onder toezicht staat en verder geen enkele bedoeling heeft om de relatie met de klant te continueren. Ze hadden de klanten net zo goed aan de bakker om de hoek kunnen verkopen. Hier had de AFM moeten ingrijpen.’

Körver heeft ook nog een extraatje in petto: volgende maand, op 12 en 13 oktober, heeft hij de complete Raad van Bestuur van Van Lanschot voor het hekje van de rechtbank in Den Bosch gedaagd. Hoewel de zaak voor een andere klant wordt gevoerd, houdt ook deze verband met de verkoop van de klanten aan Promontoria (Cerberus).

In de geschiedenis van het vaderlandse bankwezen gebeurde het slechts één keer eerder dat de voltallige directie van een bank moest getuigen: dit was bij rechtszaken rond de diamantfraude, de miljoenenzwendel bij het ABN Amro-filiaal Sarphatistraat. De Van Lanschot-directieleden zullen aan de tand worden gevoeld over de totstandkoming van de deal. Körver: ‘de zitting is voor publiek toegankelijk’.