Zo’n 1500 jaar geleden gebeurde er iets unieks op Yap, één van de eilandjes van Micronesië: de lokale stammen begonnen stenen te gebruiken om hun transacties bij te houden. En dan heb ik het niet over kiezelsteentjes: deze zogenaamde Yap-stenen wogen duizenden kilo's en konden daardoor alleen verplaatst worden als de hele gemeenschap meehielp.

Als het eigendom van het land van het ene gemeenschapslid naar het andere zou gaan, moest de hele gemeenschap dus helpen om de Yap-steen als bewijs van eigendom te transporteren. En dat was ook het punt: omdat iedereen hielp met het dragen van de steen, waren ze allemaal getuige van de transactie. Het systeem bleef honderden jaren gebruik; de Yap-stenen zijn in musea over de hele wereld terug te vinden.

We zouden kunnen zeggen dat deze stenen de eerste blockchain in de menselijke geschiedenis waren.

Dit voorbeeld brengt het denken over blockchain weer terug tot de kern. In essentie is een blockchain een boekhoudsysteem, waarbij alle leden alle transacties kunnen zien. Dit maakt het voor een enkele gebruiker moeilijk om het systeem te bedriegen.

De belangrijkste les uit het oude voorbeeld van de Yap-stenen, is dat zo’n systeem alleen werkt als het een collectieve onderneming van de hele gemeenschap is. Waar het de 21e-eeuwse blockchain betaamt, zien we echter dat vooral een elite van early adopters en criminelen ervan profiteren. Dit voelt niet eerlijk voor veel mensen, en het is dan ook de vraag of de blockchain op deze manier omarmd zal worden door het grote publiek.

Wat is ervoor nodig om van blockchaintechnologie een 21e-eeuwse Yap-steen te maken? Hoe creëren we een breed draagvlak voor een technologie die veel potentie biedt, maar nu nog in de kinderschoenen staat? 

In deze tijd van wantrouwen in democratische instellingen lijkt het in eerste instantie tegenstrijdig om te vertrouwen op een blockchain die door de overheid gecreëerd of gereguleerd wordt. Maar dat hangt ook af van hoe we de overheid definiëren. Zien we de overheid als een vreemde, mogelijk onderdrukkende mogendheid die met ons geld sjoemelt, dan is dat wantrouwen begrijpelijk.

Zien we de overheid echter als ‘een verzameling mensen die zich collectief organiseren om gemeenschappelijke goederen te creëren en eerlijk beschikbaar te maken’ (denk bijvoorbeeld aan de infrastructuur achter of de toegang tot financiële diensten), dan wordt het al logischer dat overheden blockchains gaan creëren en reguleren.

Misschien is een nog beter woord hier ‘bestuur’: het systeem waarmee het openbaar goed wordt bestuurd. Misschien zullen blockchains op een dag een vervanging kunnen zijn voor regeringen zoals we die nu kennen, maar dat neemt niet weg dat ook die blockchains door iemand geprogrammeerd moeten worden.

Wie krijgt wat, hoe en wanneer? Dit proces is inherent politiek, want het creëert normen en een systeem dat deze normen afdwingt. Elk team van ontwikkelaars dat een nieuwe blockchain-toepassing uitvaardigt, of ze het nu leuk vinden of niet, beslist wat te coderen en wat niet. Dat betekent dat er uiteindelijk altijd bestuur nodig is.

Ik denk dat het goed is om enthousiast te zijn over de kansen die blockchaintechnologie met zich meebrengt. Maar we moeten niet vergeten dat blockchain op zich niets meer is dan een zeer efficiënte, veilige manier van boekhouden. De enige manier waarop het de samenleving écht kan veranderen, is als we deze technologie gebruiken om normen te herstellen die in de wereld om ons heen afbrokkelen.

Als verkiezingen gehackt kunnen worden, kan blockchain ze weer veilig maken. Als mensen zich niet vertegenwoordigd voelen door politici, heeft blockchain het potentieel om nieuwe vormen van groepsbeslissingen te creëren (zie bijvoorbeeld pilots rondom liquid democracy). Als eigendom of persoonlijke gegevens niet correct door de staat worden geregistreerd, kan een blockchain een veilige kluis zijn.

Samengevat: de blockchain heeft de mogelijkheid om waarden zoals de rechtsstaat, vrijheid en non-discriminatie te herstellen of realiseren. Maar we moeten ons realiseren dat deze normen zichzelf niet zullen coderen; ze hebben goede blockchain-governance nodig.

Dat goed bestuur en de juridische implicaties daarvan ingewikkeld kunnen zijn, lazen we al in het artikel van Boban Braspenning op deze website. Hij schrijft over de worsteling van Justitie met het juist kunnen duiden van de echte waarde van cryptocurrencies. Een andere blockchaintoepassing waarbij we de noodzaak van goed bestuur nu al zien zijn de Initial Coin Offerings (ICO’s). Ik zal een voorbeeld geven van hoe het toezicht op ICO’s nu in de praktijk verloopt. 

De meeste ICO-teams hebben het liefst zo min mogelijk contact met hun adviseurs

Vrijwel dagelijks word ik gevraagd als adviseur van de één of andere ICO. Toen deze digitale beursgangen net opkwamen, heb ik dat een paar keer gedaan, puur om te leren hoe deze in hun werk gaan.

Al snel merkte ik dat het niet de bedoeling was dat ik ook daadwerkelijk advies ging geven. Het idee was voornamelijk dat ik een blonde mevrouw met blauwe ogen ben, die gelieerd is aan de Nederlandse overheid. Dit geeft vertrouwen aan anderen om te investeren in de ICO.

De meeste teams hebben het liefst zo min mogelijk contact met hun adviseurs; soms is er zelf helemaal geen contact met het team achter de ICO mogelijk. Zo gebruikt Dencity me al een tijdje als PR-instrument, terwijl ik geen idee heb wie erachter zitten. Ik weet niet wie het zijn of waar ze zijn. Op mijn verzoek om mijn naam niet meer te gebruiken komt geen reactie.

Een ander recent voorbeeld van een schimmige ICO is Blockchain Loop, een online investeerdersplatform. Na het ophalen van 10 miljoen dollar liet het team niks meer van zich horen en is het platform overgenomen door elektronische dames op zoek naar liefde. 

Er is momenteel geen goede governance op dit soort ICO’s. Bij gebrek aan regulering ontstaan er allerlei private opsporingsdiensten. Zelf krijg ik regelmatig berichtjes via LinkedIn met de vraag of ik teamleden van een bepaalde ICO ken. Op online blockchain-communities en diverse Telegram-groepen proberen hackers te achterhalen wie er achter een scam of diefstal van coins zit, om de verdachte vervolgens aan de digitale schandpaal te hangen.

Dit soort zelfbestuur onstaat door een gebrek aan goed bestuur vanuit de overheid. Vanuit de blockchain-community zelf wordt al langere tijd om regulering gevraagd: de goeden hebben nu immers last van de kwaden. Wat het extra complex maakt, is dat ICO-scams en diefstallen in de blockchainwereld zich doorgaans niet laten beperken tot landsgrenzen. De nodes van een blockchain-netwerk kunnen in verschillende landen staan, dus onder welke wetgeving en welke rechtbank valt de fraude überhaupt?

Het is nu vooral belangrijk om zo snel mogelijk internationaal gezamenlijke afspraken te maken

Blockchaintechnologie dwingt overheden meer dan ooit te voren om samen te werken op het gebied van regulering, maar ook van belasting. In dat kader spreekt de Nederlandse overheid zich nog niet echt uit: Nederland wil dit het liefst in Europees verband regelen. 

Opvallend was in dat kader het voorstel van het Franse ministerie van Financiën, dat blijkbaar niet langer wilde wachten. Frankrijk onderkent het economische belang van deze nieuwe industrie en streeft ernaar een aantrekkelijke hub te worden voor ICO’s. Het middel daarbij: vrijblijvende regulering. Het idee achter die vrijblijvendheid is dat de markt dan wel beslist of ze hun geld in gereguleerde ICO’s investeren of het risico willen lopen met ongereguleerde ICO’s. 

Internationaal zijn er al vele voorbeelden gesignaleerd die we wereldwijd, of anders tenminste op Europees niveau, zouden kunnen omarmen. In Singapore heeft de overheid bijvoorbeeld richtlijnen voor ICO’s opgesteld; dichter bij huis heeft de Zwitserse financiële toezichthouder (FINMA) gedetailleerde richtlijnen gepubliceerd.

Het is nu vooral belangrijk om zo snel mogelijk internationaal gezamenlijke afspraken te maken, anders belanden we over een paar jaar in dezelfde discussie als we die afgelopen weken zagen rondom de digitaks. Hierbij voelden overheden wel aan dat ze op zijn minst wat laat zijn met de regulering en taxatie van de internetreuzen. De Europese Commissie wil nu op korte termijn met EU-regels een lappendeken aan nationale regelingen voorkomen. Ondertussen zien we met rap tempo eenzelfde lappendeken voor de cryto-wereld ontstaan. 

Om eerlijk te zijn: totdat we een goed bestuur ontwikkeld hebben voor ICO’s en andere blockchaintoepassingen, is het ergens ook wel smullen van de wild west-taferelen die zich nu voltrekken. Het levert wel spannende verhalen op. En mogelijk gaan de regulering en de ontwikkeling van goed bestuur sneller dan verwacht. 

Met de opkomst van het internet waren we als samenleving en overheid veel te laat; daardoor konden de tech-monopolies en privacyschandalen zoals we nu bij Facebook zien gemakkelijk ontstaan. Laten we hopen dat het ontwikkelen van een goede governance bij de blockchainrevolutie sneller en beter gaat.