De maand januari stond in het teken van een online revolutie op de aandelenmarkten. Zes miljoen volgers trekken onder de naam WallStreetBets ten strijde tegen investeringsfondsen op Wall Street. Het online forum Reddit vormt de verzamelplaats waar vandaan particuliere beleggers uit de hele wereld – en met online leuzen van het kaliber ‘Free the people’ – de beleggingsstrijd aangaan met zogeheten shortsellers – professionele beleggers die speculeren op een koersdaling. 

De online revolutie leidt tot ongeëvenaarde koersexplosies. Een van de doelen vormt het aandeel van GameStop, een Amerikaanse winkelketen van videogames waar verkopers een magere 8 dollar per uur verdienen. Deze winkelketen is al jaren zwaar verlieslatend en dreigt de concurrentieslag te verliezen met aanbieders van online videospellen. Het gerenommeerde investeringsfonds Melvin Capital, gezeteld op Madison Avenue in New York met een beheerd vermogen van 12,5 miljard dollar (begin 2021), speculeert zwaar op een koersdaling van GameStop.

Vanwege corona lijkt dat een verstandige zet, maar de shortseller heeft geen rekening gehouden met een soort flashmob op de aandelenmarkten. Miljoenen particuliere beleggers onder de  WallStreetBets-vlag zien een gewild target en kopen massaal GameStop-aandelen. Ze krijgen support van Elon Musk, de topman van Tesla, die er een twitter-bericht aan wijdt. Het gevolg: de koers stijgt explosief, Melvin Capital en andere shortsellers worden gedwongen om hun geleende aandelen terug te kopen en de koers stijgt naar ongekende hoogte: van ongeveer 20 dollar naar de top van 483 dollar op 28 januari. Na deze piek eind januari vindt er een diepe terugval plaats naar 50 dollar. Daarmee verdampt er maar liefst 30 miljard dollar.

Verbijstering

Het resultaat: verbijstering op de aandelenmarkten, miljardenverliezen bij shortsellers als Melvin Capital, het populaire beleggingsplatform Robinhood dat uit zijn voegen barst, en de wereld is een nieuw fenomeen rijker: particuliere beleggers die in een soort flashmob de strijd aangaan met grote spelers op de financiële markten. 

Hun succes bij GameStop smaakte naar meer; particuliere beleggers kochten ook massaal aandelen van onder meer de Amerikaanse bioscoopketen AMC, Nokia, Blackberry en ze meldden zich op de zilvermarkt.

Het fenomeen ging de hele wereld over. Nederlandse particuliere beleggers – veelal jonge beleggers die verveeld thuis zaten vanwege de coronacrisis – namen ook volop deel aan de online jacht op het GameStop-aandeel. Het was in januari zelfs het meest verhandelde aandeel op de beleggingsplatforms BinckBank en DeGiro. Deze twee brokers beperkten zelfs even de handel in het aandeel. Bij de Amerikaanse broker Robinhood, het razendpopulaire beleggingsplatform dat het epicentrum vormde van WallStreetBets, gebeurde hetzelfde. Dit tot grote onvrede van alle Reddit-beleggers die daardoor het gevecht met Wall Street moesten hervatten met de handen op de rug. Zij konden op Robinhood geen aandelen GameStop meer kopen om de koers verder omhoog te stuwen.

Handen in het haar

De revolte op de aandelenmarkten krijgt nog een staartje. Boze Robinhood-beleggers dreigen met massaclaims tegen het beleggingsplatform vanwege de aankoopbeperkingen. Financiële toezichthouders en de Amerikaanse justitie hebben zich ook gemeld: zij plaatsen vraagtekens bij de onvoorstelbare koersschommelingen die via social media zijn aangewakkerd. Hun belangrijkste vraag: was er sprake van koersmanipulatie? The Wall Street Journal schreef deze week dat het Amerikaanse justitie gestart is met een onderzoek.

Paul Koster, de directeur van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) en voormalig bestuurslid van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), zag het nieuwe online fenomeen met gemengde gevoelens aan. Hij pleit voor actie, zo vertelt hij tijdens een telefonisch interview met Follow the Money.

Hoe valt de beleggingshausse rondom GameStop, beleggingsplatform Robinhood en Reddit te verklaren?

Koster: ‘Het afgelopen jaar zagen we dat beleggen in aandelen steeds meer in de belangstelling is komen te staan van particulieren. De reden is de extreem lage rente. Daar kwam ook nog bij dat we door Covid al een jaar veel thuis zitten. De verveling slaat toe en mensen gaan op zoek naar nieuwe bezigheden. 

Ze belanden op het Robinhood-platform waarop het handelen heel makkelijk is gemaakt: de transactiekosten zijn ogenschijnlijk heel laag, Robinhood strooit met confetti bij het afsluiten van transacties, mensen kunnen met geleend geld beleggen. Als ze dan van de buurman horen dat hij 7000 euro op een dag heeft verdiend, dan werkt dat aanstekelijk. Dat zien we ook in Nederland: bij BinckBank en DeGiro zijn er naar verluidt 65.000 particulieren ingestroomd. En de hype rondom GameStop sloeg over. Het was in heel Europa het meest verhandelde aandeel op alle markten.’

Wat is daar eigenlijk zo erg aan?

‘De markt is door de extreem lage rente en de kracht van social media veel gevoeliger geworden voor excessen. We zien waarderingsgrondslagen die atypisch zijn en niet meer gebaseerd zijn op traditionele factoren zoals groei. Ter illustratie: GameStop was een 5 dollar-aandeel en het bedrijf presteerde al anderhalf jaar ondermaats. Zo’n bedrijf schiet vervolgens opeens naar 483 dollar. Dat is volstrekt niet te rijmen met de waarde van het bedrijf. 

Mensen omarmden massaal het idee: pak je kans en laten we proberen Wall Street een les te leren – we gaan die shorters uit de markt drukken. Ik ben daar niet per definitie op tegen, want grote partijen moeten rekening houden met het risico dat de markt zich een keer tegen hen keert. Bij GameStop is het spel gelukt. Een bedrijf als bioscoopketen AMC  heeft door de enorme koersexplosie ook nog snel aandelen kunnen plaatsen tegen een hoge koers. Dat geld hadden ze hard nodig vanwege covid. Dat is de positieve kant eraan.’

‘Hoe vertel je aan je partner dat je je pensioen bent verloren?’

Maar wat is de keerzijde?

‘De keerzijde is dat ook veel particulieren heel veel geld hebben verloren. Ik heb verhalen gelezen van mensen die hun eigen pensioenpot hebben geïnvesteerd in GameStop en vervolgens binnen één dag tweederde van de waarde zagen verdampen. Deze mensen lieten zich meeslepen op Reddit, kochten op margin (met geleend geld) en dachten binnen een avond tienduizend dollar rijker te zijn. Totdat de markt draaide en het aandeel in grote stappen van 483 dollar naar 50 dollar ging.

Zodra iedereen naar de nooduitgang wil, is dat dodelijk voor de prijs. Het gevolg is dat mensen die aandelen op de top voor de hoge prijs hebben gekocht, nu grote verliezen lijden op hun positie. In de media hoor je de verhalen van de winnaars, maar er zijn zoveel mensen die ’s ochtends wakker zijn geworden met de mededeling om binnen een uur geld bij te storten, of anders wordt de positie gesloten. Hoe vertel je aan je partner dat je je pensioen bent verloren?’

Shortsellers hebben in het algemeen een slecht imago. In de Volkskrant werden ze onlangs nog lijkenpikkers’ genoemd. Is dat terecht?

‘Short gaan wordt negatief bekeken, maar het is echt een essentieel onderdeel in de markt. Het is belangrijk dat er partijen in de markt zijn die een heel andere visie hebben dan de rest, want daardoor ontstaat er vraag en aanbod. Als iedereen hetzelfde denkt en een koersstijging verwacht, dan gaat het alleen maar omhoog. Shortsellers geven bovendien signalen af dat er iets mis is met een beursgenoteerde onderneming. Ze nemen overigens wel een enorm risico, want the sky is the limit qua verliezen.’

Het platform Robinhood heeft op een gegeven moment de handel min of meer stilgelegd vanwege zijn bijstortverplichting. Beleggers waren woest omdat ze niet meer konden aankopen terwijl hun tegenstanders – de shortsellers – wel op andere platforms konden doorhandelen. Is dat een marktfalen? 

‘Het heeft me verbaasd dat dit niet goed geregeld was en dat Robinhood beperkingen moest opleggen aan zijn klanten. Dat is heel slecht gevallen bij particuliere beleggers. Robinhood is een startup en toen het volume explodeerde, moesten ze bij de central clearing organisatie bijstorten vanwege de strenge eisen die zij hanteren. Maar ze hadden onvoldoende onderpand. Kijk, voor een partij als JP Morgan is een extra onderpand van een miljard dollar een stuk makkelijker dan voor een jong bedrijf als Robinhood met een veel kleinere balans. Robinhood is er uiteindelijk wel in geslaagd om extra geld te vinden.’

De veroordeelde effectenmakelaar Jordan Belfort, alias ‘the Wolf of Wall Street’, stond bekend om zijn pump-and-dumppraktijken: het kunstmatig oppompen van waardeloze aandelen. In hoeverre verschilt dat wezenlijk met wat er met GameStop is gebeurd?

‘Pump-and-dumppraktijken zijn zo oud als de aandelenmarkt zelf. Mensen worden opgebeld en ze krijgen van een verkoper een fantastisch verhaal voorgeschoteld. Zo’n verkoopgesprek vindt een-op-een plaats, terwijl bij GameStop het verhaal via social media werd gedeeld. Reddit is een platformplek waar alle meningen samenkomen en de groep neemt een besluit om Wall Street een lesje te leren. Iedereen kan inhaken. Dat is dus anders dan wanneer een Jordan Belfort heel gericht mensen gaat opbellen om aandelen te verkopen. Bij GameStop zagen we een manifestatie van online populisme op Wall Street.’

De manier waarop verschilt weliswaar, maar het resultaat is hetzelfde: aandelen die worden opgepompt tot een extreme prijs. Wanneer is er sprake van marktmanipulatie?

‘Zodra een aandeel in een bepaalde richting geduwd wordt, waardoor de massa wordt opgezweept zoals bij GameStop. Een belangrijke vraag is of het op Reddit een gecoördineerde actie betrof waar grote partijen de richting bepaalden. De Amerikaanse beurswaakhond SEC doet nu onderzoek of het hier om marktmanipulatie ging. Dat is verboden. Toezichthouders moeten zo snel mogelijk dit fenomeen rondom GameStop duiden.’

Tesla’s topman Elon Musk zwengelde de kooplust nog verder aan op Twitter. Mag dat eigenlijk wel?

‘Ik vind dat Musk als influencer een zekere verantwoordelijkheid moet nemen, want met een tweet zet hij de hele wereld op de kop en brengt mensen naar een aandeel. Hij lijkt te negeren dat hij geweldig veel invloed heeft. De hele Tesla-hoek is een cult: mensen geloven heilig wat hij zegt. Daardoor heeft hij een verplichting, want hij heeft veel volgers. In het communiceren met de markt zoekt hij wel heel vaak de buitenste lijnen van het systeem op. Dat gebeurde bij GameStop maar ook toen hij aankondigde om 1,5 miljard dollar aan bitcoin in te kopen. Zulke uitlatingen hebben impact. Het gaat er ook om hoe je het verwoordt en dan nog: wanneer is iets echt een advies?’

Beleggingsadviseurs staan onder toezicht van de AFM, maar nu lijkt er een heel nieuwe categorie vorm van beleggingsadvies te ontstaan. Wat betekent dat?

‘Op social media ontstaat er een vrij veld en dat kan dramatische gevolgen hebben. Toezichthouders zoals de SEC maar ook de AFM en ESMA moeten daar een antwoord op formuleren. Hoe gaan we daar in de toekomst mee om? Aan de ene kant hebben we de markt van beleggingsadviseurs omgeven met allerlei verplichtingen zoals verplichte opleidingen, het behalen van punten en allerlei strakke maatregelen vanuit toezichthouders. 

Als je beursadvies geeft, moet dat op een neutrale manier plaatsvinden en het moet gebaseerd zijn op de fundamenten van de business. Mensen mogen op social media zeggen dat ze Philips een fantastisch bedrijf vinden. Maar wat als je daar een direct koopadvies aan verbindt? En wat als je dat samen doet met zevenduizend man tegelijk? Wanneer valt het advies onder de strakke regels van beleggingsadviseur? Op die vragen moet nog een antwoord komen. Mag je als leek via social media beursadviezen geven?’

Ingrijpen op social media lijkt me lastig. Raakt dat niet de vrijheid van meningsuiting?

‘Ingrijpen is inderdaad lastig vanwege de vrijheid van meningsuiting. Dat is een groot goed. Het levert ook de vraag op of Twitter en Reddit kunnen ingrijpen bij oproepen zoals bij GameStop. Zo’n verplichting legt een enorme verplichting op aan zulke platforms. Er moet nagedacht worden over de communicatie via social media. Het is nu onduidelijk of dat wel of geen marktmanipulatie is. Het gaat er ook om wie het advies heeft gegeven: waren dat echt alleen maar particulieren of zaten daar ook grote spelers tussen? Dit onderwerp verdient echt aandacht van markttoezichthouders.’

Zijn wetgevers en toezichthouders niet te laat, hadden ze dit niet moeten zien aankomen?

‘De techniek heeft ons eigenlijk ingehaald, want computers kunnen zo snel orders inleggen. Wetgevers en toezichthouders reageren altijd achteraf, maar ze moeten wel sneller reageren. Gelukkig heeft Janet Yellen een vergadering belegd over dit fenomeen. Ik denk dat ook in Europa ESMA en AFM hiernaar moeten kijken. Crowding is een van de grootste drijvers in de markt. Zodra de massa achter iets aanloopt, dan heeft het effect. Zeker als het kleine aandelen zijn qua marktkapitalisatie. Dan is het veel gemakkelijker om de koers te bewegen.’

‘We willen voorkomen dat we erbij stonden, ernaar keken en niets deden’

Deze week werd bekend dat Nederland de koppositie heeft overgenomen van de Londen qua aandelenhandel. In hoeverre kunnen dergelijke praktijken ook in Nederland plaatsvinden?

‘Dat kan in Nederland gebeuren, zeker nu Nederland de positie van de Londense City heeft overgenomen. Als er 700 duizend beleggers worden wakker geschud, en er worden buitenlandse beleggers gemobiliseerd, dan kan dat ook hier plaatsvinden. Als het via social media plaatsvindt, kan er een onvoorstelbaar volume ontstaan. Dat brengt zeker ook verplichtingen met zich mee als je de koppositie bezet. Het systeem moet mogelijk worden versterkt om te voorkomen dat een aandeel zoals GameStop op hol slaat en de hele markt kan infecteren.’

Waarin schuilt volgens u de oplossing? 

‘Vanuit toezichthouders en mogelijk ook vanuit de wetgever moet er eerst helderheid komen over wanneer uitlatingen in in de social media-hoek als beleggingsadvies worden gezien. Daarnaast moet de aankoop van aandelen met geleend geld worden beperkt zodra er sprake is van extreme koersuitslagen zoals bij GameStop. Aandelenbeurzen moeten ook meer bevoegdheden krijgen om de handel langer stil te leggen zodra er – zonder specifieke aanleiding – extreme koersuitslagen dreigen te ontstaan. Deze pauze moet dan gebruikt worden om onderzoek te doen naar de oorsprong van de extreme koerswijzigingen. 

Social media moeten ook hun rol pakken. Zodra er een een enorme concentratie is van berichten gericht op een specifiek aandeel, dan moeten ze een pauze inlassen – even geen berichten daarover meer toestaan op hun platform. Deze adempauze kunnen ze dan gebruiken om samen met toezichthouders te analyseren wat er precies speelt. Het doel is om het online populisme in goede banen te leiden. We willen voorkomen dat we erbij stonden, ernaar keken en niets deden.’