In een markteconomie bepaalt de vraag het aanbod. Soms is de vraag latent en zorgt aanbod voor de bewustwording van een behoefte en creëert het vraag. Er is in de loop der jaren weinig concrete vraag geweest naar een full reserve bank, maar vanuit een duidelijk zichtbare onvrede over de cultuur bij banken, de wijze waarop geldschepping plaatsvindt en de rol van de maatschappij als reddingsboei, is het een kleine denkstap naar een bank die geen leningen verstrekt.

De achterliggende gedachte

Zo is de depositobank conceptueel ontstaan, vanuit de gedachte dat een markteconomie, bij voldoende vraag, ook de mogelijkheid moet bieden om tegen betaling vrij te zijn van bepaalde risico’s zoals kredietrisico. Dat kan immers wanneer geld contant wordt aangehouden of wordt besteed aan andere typen bezittingen zoals grondstoffen, aandelen of obligaties. Daar kwam nog bij dat zoiets basaals als betalingsverkeer en aanhouden van giraal geld aanvoelt als een nutsfunctie. Vandaar dat een stichting is gekozen als rechtsvorm om, na inbreng van eigen middelen in de vorm van een lening, te werken naar de oprichting van een non-profit full reserve bank: de Depositobank.

Na een traject van zo’n acht maanden weten we dat de oprichting van een full reserve bank niet mogelijk is, omdat – zoals blijkt uit de toelichting van DNB (lees hier)– wetgeving hiervoor ontbreekt. Met een reguliere bankvergunning ontkom je niet aan de verplichting om deel te nemen aan het Depositogarantiestelsel en alle alternatieven, ook de opt-in bankvergunning, bieden geen directe toegang tot het betalingsverkeer. Hierover verderop meer details.

Zoals onderzoek naar een medicijn met een negatieve uitkomst niet nutteloos is, zien wij onze investering en inspanning ook niet zonder resultaat. Een aantal lessen die we hebben kunnen trekken:

Les 1: Een gebrek aan vraag naar een full reserve product is niet de beperkende factor

Politici, bankiers, economen en toezichthouders die wij de afgelopen maanden spraken, zagen geen (rationale voor) beperking van mogelijkheden in de wet voor een full reserve bank. Velen hadden echter twijfels bij de commerciële haalbaarheid ervan vanwege het Depositogarantiestelsel (DGS). Ook bij De Nederlandsche Bank (DNB) was men enigszins verrast door de uitkomst van hun juiste analyse en werd toegelicht dat het gebrek aan wetgeving eerder een ongelukkige uitkomst van de wetsgeschiedenis is dan een bewuste keuze.

Les 2: De commerciële haalbaarheid is initieel groter in het grootzakelijk segment dan bij consumenten

Na een crowdfunding campagne van 6 weken hadden wij iets meer dan 2.500 mensen die betaling van 50 euro toezegden voor een rekening bij oprichting van de full reserve bank. Dat was bij lange na niet voldoende om de bank op te kunnen richten. De effectiviteit van de campagne valt te betwisten, evenals het prijspunt, maar uit onze evaluatie kwam hoofdzakelijk naar voren dat er niet veel mensen zijn die een gevoel van risico ervaren. Tegelijkertijd hadden we niet voorzien dat betaaldienstverleners, private equity partijen, maar ook grote ondernemingen met een hoge cashpositie, grote interesse hadden in een full reserve bankrekening. Zo ook vermogende particulieren. Dit viel echter moeilijk te rijmen met ons primaire doel, al bood het wel een alternatieve route wanneer crowdfunding niet zou leiden tot het beoogde doel. Zoals bij les 1 aangegeven, was gebrek aan wetgeving echter al een beperkende factor en is de gecombineerde propositie uiteindelijk niet nagestreefd.

Les 3: DNB mist prikkels om schaarse capaciteit in te zetten voor pro-actief innovatiebeleid

Uiteindelijk zijn we ontzettend goed geholpen door DNB; de schriftelijke onderbouwing van de conclusie is zeer degelijk. Het traject daartoe was er echter één waarvan geleerd kan worden. DNB begeeft zich in een zeer complex speelveld, waarvan de complexiteit enorm is toegenomen sinds de Europese Centrale Bank (ECB) een grote rol in markttoegang en toezicht speelt. Een interpretatie van Europese wetgeving die ruimer blijkt dan die in een andere Eurozone land en die later debet is aan een probleem in de sector, levert DNB reputatieschade op. Tenzij de politiek de verantwoordelijkheid op zich neemt, loont het voor DNB niet om voorop te lopen in het accommoderen van innovatieve concepten. Iedere vernieuwing kan bestaande structuren destabiliseren of een precedentwerking hebben die onvoorziene omstandigheden met zich meebrengt. Beantwoording van iedere vraag vergt overleg en heeft een doorlooptijd die voor marktpartijen frustrerend lang is.

Trage machine

Ons werd verzocht de content van www.depositobank.nl te verwijderen vanwege een verbod, ook in de url, van het woord 'bank'. Er ging vervolgens meer dan een week tijd overheen voor antwoord kon worden gegeven op de vraag of een verwijzing wel was toegestaan. Ook het maken van een afspraak was een proces waar soms weken overheen gingen, ondanks de intentie van alle partijen om bijeen te komen. Van DNB zaten er altijd drie of vier personen aan tafel. Bij elkaar hebben wij met acht personen contact gehad om tot de conclusie te komen dat wetgeving ontbreekt voor een full reserve bank.

Het kan effectiever, zonder toetredingsdrempels te verlagen (maar dat is een ander onderwerp). Wie sec wordt afgerekend op het aantal verkeersdoden, zal uiteindelijk de snelheid tot een minimum verlagen. Geef je ook een incentive om doorstroming te bevorderen, dan zal naar een verhoging van de trade-off lijn tussen doorstroming en verkeersdoden worden gezocht. Het is logisch dat DNB reactief te werk gaat en andere partijen wijst op het belang van innovatie. Er moet echter een concrete prikkel komen om DNB proactief te maken en de feedback loop tussen markt, ministerie en toezichthouder(s) te optimaliseren.

Les 4: Banken differentiëren steeds meer op frontend (apps), maar de kosten zitten vooral door compliance en aansluitingen in backend: standaardiseer

Je kunt tegenwoordig kant en klare IT omgevingen afnemen voor alle bankprocessen. Die systemen hebben vaak al koppelingen klaar om op de dienstverleners en infrastructuren aan te sluiten die worden gebruikt bij betalingsverkeer. In onze analyse bleek er een behoorlijke schaal voor nodig om het bouwen van een eigen IT omgeving financieel aantrekkelijk te maken. Een belangrijk aspect in de vergelijking van aanbieders van deze producten is de mate waarin DNB al bekend is met hun systemen. Voor je namelijk operationeel kunt worden, worden de systemen (terecht) uitvoerig getest. Daarbij helpt het als de tester het systeem en de integriteit er van al kent. Deze SaaS (Software as a Service) aanbieders gebruiken namelijk voor alle klanten dezelfde software-versie. En van de configuraties bij andere klanten, zijn de lessen meegenomen in de standaardconfiguratie van nieuwe systemen.

De les is hier echter dat op deze backend systemen niet zozeer wordt gedifferentieerd, maar dat een groot deel van de kosten om een bank op te starten in Nederland wel hieruit voortkomt. DNB zou zelf ook aan banken een SaaS-product kunnen aanbieden. Het initiële testen, aansluiten en inrichten van die systemen zou dan een stuk efficiënter worden voor zowel de toezichthouder als marktpartijen. Dat zou de business case van menig nieuw bank-idee enorm verbeteren en de kans een stuk groter maken op toetreding van meer banken. De consument is met name geïnteresseerd in de frontend en iedere partij kan op zo’n standaard backend een eigen voorkant bouwen.

Ten slotte

Het stopt niet bij de conclusie dat wetgeving ontbreekt. De komende maanden zullen we onze inspanning richten op de politiek. Er zijn voorheen al Kamervragen gesteld over ons initiatief en ook tijdens de hoorzitting van Burgerinitiatief Ons Geld werd een depositobank regelmatig genoemd als mogelijke oplossing voor enkele problemen in de financiële sector (zeker niet voor alle problemen).

Ook een full reserve bank kent risico, namelijk operationeel risico. Dat de minister en DNB afdekking van operationeel risico ook onder de functies van het Depositogarantiestelsel scharen, is naar ons idee niet logisch, maar dat is subjectief. Een buffer en/of verzekering zou minder moral hazards met zich meebrengen. In geval van de opt-in bankvergunning lijkt die logica ook te worden toegepast. Hopelijk kunnen we voldoende draagvlak voor dit standpunt creëren.

Het zou ook interessant zijn als de verplichting voor kredietuitzetting of beleggingen door een partij met bankvergunning in de Kamer wordt besproken. Het is tenslotte een commercieel besluit om te beleggen of een lening te verstrekken. Op het moment dat er geen geschikte opties zijn, lijkt het niet te stroken met onze waarden dat een bedrijf (bank) verplicht is om toch een transactie aan te gaan met een ander. De wet schrijft namelijk voor dat geen enkele bank momenteel al het geld bij de centrale bank mag aanhouden.

We hebben weliswaar niet de ‘cure for cancer’ gevonden, maar het proces heeft de contouren van ons bancaire stelsel wat verder blootgelegd en dat kan nooit kwaad.