'Verbod op gentech brengt levens in gevaar'

Baf. Met flinke kracht klopt filmdirector Karsten de Vreugd op de schouder van wetenschapsjournalist Hidde Boersma. Boersma deinst naar voren, en kijkt zijn collega quasi-verontwaardigd aan. Een glimlach volgt. De sfeer is duidelijk nog goed tussen de twee. Ook na drieënhalf jaar intensieve samenwerking aan hun eerste documentaire.

Langzaam overtuigd

Het tweetal maakte Well Fed, een documentaire over genetische manipulatie. 'Mijn vrienden complimenteerden me met: wat goed dat je die gentechindustrie aanpakt,' vertelt De Vreugd even later aan tafel. 'Dan zei ik: nou, eigenlijk laten we zien dat genetische manipulatie juist hard nodig is.' Dat was een verrassing voor zijn omgeving. De Vreugd begon als een voorzichtig tegenstander van genetische manipulatie, maar raakte tijdens het maakproces langzaam van het tegendeel overtuigd. 

‘Ik wist dat echt niet’, zegt hij. ‘Met genetische manipulatie stop je alleen de eigenschap van het ene plantje – bijvoorbeeld een gen dat een plant oneetbaar maakt voor insecten – in het andere plantje. Weet je, met het klassiek kruisen van planten kun je precies hetzelfde bereiken. In het dna is er dan geen enkel verschil. Geen enkel.’ De Vreugd beweegt met zijn grote handen om zijn punt duidelijker te maken. ‘Tuurlijk, we weten de effecten op de lange termijn niet helemaal, maar dat weten we van pindakaas eten ook niet. Echt, als morgen overtuigend blijkt dat gentech slecht is, dan verander ik mijn mening, maar tot nu toe is er geen enkel wetenschappelijk bewijs dat gentech an sich het milieu of de gezondheid beschadigt. Toch Hidde?’ 

‘We beseffen ons niet wat onze houding betekent voor de rest van de wereld’

Boersma knikt. Dat de wetenschapsjournalist een voorstander is van genetische manipulatie, mag nauwelijks een verrassing heten. Hij publiceerde die conclusie eerder al, onder meer in De Volkskrant en op De Correspondent. Recent herhaalde hij zijn ideeën nog eens als auteur van het boek Ecomodernisme. ‘Het is een beetje een stokpaardje geworden,’ vertelt hij. Boersma vindt het onverantwoord om genetische manipulatie nog langer te verbieden: ‘Wij in het westen hebben de luxe om dat te doen; wij hebben toch genoeg te eten.’

‘Over ons voedsel hoeven we ons geen zorgen te maken, maar voor mensen in landen als Bangladesh is dat anders. En we beseffen ons niet wat onze houding betekent voor de rest van de wereld. Daar wordt de mening van Europa heel serieus genomen. Doordat wij in Europa tegen genetische manipulatie zijn, durven ze het in bijvoorbeeld Afrika ook niet aan. Maar daar kan genetische manipulatie er voor zorgen dat er wél voldoende te eten is. Het voorzorgsprincipe – pas iets doen als je zeker weet dat er geen negatieve gevolgen zijn – vind ik geen goed argument als het alternatief betekent dat je veel gif moet gebruiken en er armoede is.’

Broodje smeren

Boersma vindt het niet te verkopen dat milieuorganisaties genetische manipulatie nog steeds tegenwerken. ‘Die leugens, het is alleen maar bangmakerij. Overal zouden genetisch gemanipuleerde gewassen precies doen waar wij bang voor zijn. In Europa zou je er kanker of autisme van krijgen, in Amerika zou je er allergieën van krijgen en in Afrika zou je van het eten van genetisch gemanipuleerde gewassen homofiel worden. Nou, voor mij betekent het: als je er alle mogelijke ziekten van zou krijgen, dan krijg je er waarschijnlijk niets van.’

'Als je langer doorvraagt waarom mensen tegen genetische manipulatie zijn, krijg je vaak uiteindelijk te horen dat mensen tegen bijvoorbeeld Monsanto zijn.' Boersma doelt op de multinational die als een van de weinigen nog in staat is om in het woud van regels genetische manipulatie toe te passen en regelmatig onder vuur ligt.

Monsanto maakte bijvoorbeeld maïs resistent tegen hun onkruidbestrijdingsmiddel Roundup; uiteindelijk was het resultaat dat boeren juist meer verdelgingsmiddel gingen gebruiken. Boersma: 'Nou, daar ben ik ook op tegen, maar dat is de toepassing, het zegt niets over de techniek zelf.' De Vreugd valt hem bij: 'Met een mes kun je ook hele vervelende dingen doen, maar je kunt er ook een broodje mee smeren.'

Protest tegen gentech is steun aan Monsanto

Boersma gaat nog een stap verder. 'Juist door zo sterk tegen genetische manipulatie te protesteren, zorg je dat de regels zo streng zijn dat slechts enkele bedrijven er mee door kunnen gaan en juist de kleine bedrijven afhaken. Daarmee speel je dus eigenlijk bedrijven als Monsanto in de kaart.'

'Ik zou zeggen: genetische manipulatie hou je niet tegen, we kunnen beter kijken hoe we het in goede banen kunnen leiden. En trouwens, zo spannend is het ook weer niet, genetische manipulatie. We gebruiken nu ook allerlei technieken om onze groenten te kweken, daar komen ook de gekste dingen uit.' Boersma lacht even om het meest extreme voorbeeld uit de documentaire: de rode grapefruit, het resultaat van een experiment met radioactieve straling die tot allerlei vreemde mutaties heeft geleid. 

‘De milieubeweging zit er naast, er zijn helemaal geen grote bezwaren tegen gentech’

'Er wordt allemaal gedaan alsof je door het gebruik van genetische manipulatie voor God zou spelen. Maar zo extreem is het niet, dit soort processen komen ook in de natuur voor. Als mens hebben we bijvoorbeeld een klein beetje genetische informatie van een bacterie in ons zitten.'

Milieubeweging zit ernaast

Het moge duidelijk zijn: Boersma is tijdens het maken van de documentaire niet van mening veranderd. 'Ik heb die ontwikkeling al tijdens mijn opleiding biologie meegemaakt. Ik kwam uit een linksig, groen gezin. Ik wilde het milieu beschermen. Maar tijdens mijn studie kwam ik erachter: de milieubeweging zit er naast, er zijn helemaal geen grote bezwaren tegen gentech. De milieubeweging doet op het gebied van gentech precies wat het klimaatsceptici verwijt: ze houden vast aan een enkel onderzoek met extreme uitkomst en weigeren het grotere plaatje te zien.'

Geen nieuwe feiten of perspectieven voor Boersma dus, maar de persoonlijke verhalen maakte wel diepe indruk op hem. 'Ik vond vooral het bezoek aan de boeren in Bangladesh heel indrukwekkend. Er was daar een boer die aubergines kweekt en elke week pesticiden op zijn land spoot. Hij klaagde dat hij er last door kreeg van zijn handen en dat hij de hele tijd moest hoesten, maar toch spoot hij verder. Hij moest immers zijn gezin voeden. Spuit hij niet, dan eet een rupsje dat gewas op. Je kunt echter ook een gen van een bacterie in de aubergine plaatsen. De rupsen kunnen de plant dan bijna niet meer eten.'

'Er zijn in Bangladesh nu verschillende Auberginerassen met dit aangepaste gen beschikbaar. De boeren die deze aubergines telen gebruiken minder pesticiden, halen een hogere oogst en krijgen in plaats van 10 cent 12 cent per kilo voor hun product. Hun aubergines zien er namelijk beter uit. Het zaad van hun genetisch gemanipuleerde aubergines kunnen ze bovendien gewoon weer gebruiken. Wel is deze boer bezocht door milieu-activisten, die hem voorhield dat de aubergine zelf hem kanker zouden geven.' 

Er is wel wat af te dingen op deze argumentatie

Boersma vindt dat de milieubeweging op moet houden met deze verhalen. Genetische manipulatie is wat hem betreft juist een manier om natuur te beschermen. Immers: 'als op één plek de oogst kan worden opgekrikt, blijft elders ruimte over die bijvoorbeeld kan worden teruggegeven aan de natuur.'

Nuances

Dat klinkt hoopgevend, en er zijn inderdaad studies die ook daadwerkelijk laten zien dat gentechgewassen bij kleine boeren voor hogere opbrengsten kunnen zorgen. Maar er is ook wel wat af te dingen op deze argumentatie. Zo gebruiken veel boeren in landen als Bangladesh sowieso veel meer pesticiden dan goed is. En dat zij zo veel spuiten komt niet alleen door schadelijke insecten. Belangrijker is misschien nog wel dat deze boeren zich gemakkelijk laten overtuigen door de pesticidenlobby, omdat ze zelf weinig kennis over de materie bezitten.

Ook het argument dat genetische manipulatie zou leiden tot minder landgebruik, laat zich gemakkelijk terugkaatsen. Een dubbel zo hoge opbrengst maakt het immers ook dubbel zo aantrekkelijk om bos te ontginnen voor landbouwgrond. Verder zijn er ook andere alternatieven om de landbouwopbrengst in ontwikkelingslanden op te krikken. Bijvoorbeeld door betere voorlichting of het gebruik van andere gewassen. De meningen zijn verdeeld of dit soort gentech-vrije maatregelen alleen voldoende zijn.

In gesprekken geeft Boersma dit soort nuances onmiddellijk toe. 'Het is niet gemakkelijk om genetische manipulatie goed te implementeren en ik denk absoluut dat er een sterke overheid nodig is om het landgebruik in goede banen te leiden. Gemakkelijk zal het echt niet zijn.'

In Boersma's stukken — en ook in de documentaire — komt deze nuance echter niet altijd terug. 'Het stoort mij dat de discussie over de toekomst van de landbouw zo gepolariseerd is. Maar misschien moet ik er ook voor oppassen niet teveel in één kamp te zitten', zegt hij aan het einde van het interview. ‘Mijn stukken op De Correspondent zijn inderdaad te polariserend geweest.’

In elk geval hoopt Boersma vooral op een genuanceerd en open debat . 'Nu is het zo dat voor elke 10 euro die wordt uitgegeven om met genetische manipulatie de voedselzekerheid te verbeteren, er ook 10 euro wordt uitgegeven om dit te frustreren. Ik zou zeggen: geef die laatste 10 euro dan aan alternatieve methoden om de landbouw te verbeteren.'

'Een positief geluid, dat hebben we nodig,' valt De Vreugd hem bij. 'Als onze documentaire van dat hele zwart-witte een klein beetje grijs kan maken, dan ben ik al heel tevreden.'

Boersma en de Vreugd wilden tot slot nog kwijt dat ook cameraman Philip Fountain nauw betrokken was bij het project. 'Hij was net zo belangrijk en heeft ook net zo veel fouten gemaakt als wij,' aldus de Vreugd.

De première is op zaterdag 27 mei in De Balie. Na afloop is daar daar een debat over de documentaire. Op 31 mei om half elf is Well Fed te zien bij BNN op NPO 3.

Heb je nog vragen, of opmerkingen? Hidde Boersma reageert op comments onder dit artikel.