Als Marek in zijn ziekenhuisbed een selfie maakt kijkt hij uitdrukkingsloos langs de camera. Hij ziet nauwelijks diepte: zijn rechteroog is met een groot deel van zijn hoofd verborgen onder een dik, wit verband. Toen de hoofdpijn begon, werkte de Pool als orderpicker in een Utrechts magazijn. 

Stug doorgaan, dacht Marek. Maar de barstende pijn maakte het steeds lastiger om de elektrische pompwagen te bedienen. Het bleek een hersentumor waar maar één oplossing voor was: een zware operatie. 

In een brief van zijn zorgverzekeraar HollandZorg las hij, in het Engels, dat zijn werkgever het dienstverband wegens ziekte had beëindigd. Daarmee stopte ook zijn zorgverzekering, want die liep via het uitzendbureau. Hoe moest Marek de dure operatie nu betalen? 

De situatie legt een probleem bloot waar meer arbeidsmigranten – alleen al uit andere EU-landen ruim 530.000 – tegenaan lopen. Volgens de uitzend-cao mag het arbeidscontract worden beëindigd als een werknemer zich ziek meldt in het eerste anderhalve jaar van zijn dienstverband. Buitenlanders als Marek zijn dan ook niet meer verzekerd.

De wrange consequentie is dat arbeidsmigranten bang zijn om zich ziek te melden. Sommige uitzendbureaus dreigen hun zieke werknemers zelfs met ontslag, bleek eerder deze week in een publicatie van het onderzoeksplatform Investico en in KRO-NCRV's radioprogramma Pointer. 

Maar dat is niet de enige reden waarom arbeidsmigranten nauwelijks naar de dokter stappen. Ze zijn ook relatief jong, gezond en onbekend met het Nederlandse systeem. Ze vormen dus een groep met lage zorgkosten. En dat maakt dat bepaalde zorgverzekeraars er van alles aan doen om buitenlandse uitzendkrachten binnen te halen.

‘Gespecialiseerde verzekeraars richten zich bewust op een onwetende doelgroep die afhankelijk is van de werkgever,’ zegt Henry Stroek, bestuurder van de vakbondsorganisatie CNV, die zich al jarenlang met dit onderwerp bezighoudt.

Daar lijkt ook het ministerie van Volksgezondheid inmiddels van doordrongen. Op basis van een in december te verschijnen rapport van SEO Economisch Onderzoek heeft het ministerie nu alvast besloten de verzekeringsvergoeding voor arbeidsmigranten te verlagen. 

Verzekeraars krijgen volgend jaar per ‘seizoenarbeider’ jaarlijks 155 euro minder. Dit betekent dat het Rijk in totaal bijna 12 miljoen euro minder uitgeeft aan de zorgverzekering van arbeidsmigranten. Je zou dat besluit ook zo kunnen lezen: de verzekeraars hebben de afgelopen jaren miljoenen te veel vergoed gekregen voor deze specifieke groep. 

Superpolis voor arbeidsmigrant

In eerder onderzoek voor het ministerie (2015) toonde SEO al aan dat arbeidsmigranten een ‘winstgevende’ doelgroep zijn voor verzekeraars. De aanleiding was een uitzending van het tv-programma RTL Nieuws. Er bleken extreem goedkope zorgverzekeringen voor alléén arbeidsmigranten in omloop: ‘superpolissen’ met een zeer lage maandelijkse premie en geen eigen risico. 

Dit bleek een omstreden methode om de ‘voordelige’ arbeidsmigrant te lokken.

De wet verbiedt namelijk het selecteren van verzekerden op basis van gezondheid, leeftijd, geslacht, ras of opleiding. De ziektekostenverzekering moet voor ‘dure’ chronisch zieke patiënten net zo toegankelijk zijn als voor gezonde ‘goedkope’ verzekerden. 

Maar die wettelijke beperking op selectie geldt alleen voor de basisverzekering. Voor de superpolis maakten de verzekeraars gebruik van een constructie via een aanvullende verzekering. 

Toenmalig minister Edith Schippers van Volksgezondheid riep hen ‘met klem’ op de polis niet langer aan te bieden.

Een van de bedrijven die zich richten op de specifieke markt van arbeidsmigranten is HollandZorg in Deventer. De zelfbenoemde ‘specialist én marktleider’ spreekt vooral werkgevers aan: ‘Sluit u via ons een zorgverzekering voor hen af, dan profiteren u én uw flexmigranten van de voordelen.’

Spekkoper

HollandZorg was destijds een van de verzekeraars die de omstreden ‘superpolis’ aanboden. De arbeidsmigranten leken spekkoper: ze betaalden een zeer lage premie en hadden geen eigen risico. Maar sommige werkgevers gebruikten de polis als lucratief verdienmodel. 

Het uitzendbureau inde de premies rechtstreeks via het loon van de arbeidsmigrant. Maar door het voordeel van het hoge eigen risico in eigen stak te steken, kon een bedrijf met 1.500 uitzendkrachten een half miljoen euro per jaar afromen. De uitzendkracht schoot er dan zelf niks mee op.

HollandZorg gaf gehoor aan de oproep van minister Schippers om te stoppen met de superpolis. Eventjes althans. Want in 2018 voerde de verzekeraar hem toch weer in. 

Sommige uitzendbureaus zagen in de polis een lucratief verdienmodel, ze staken het voordeel van het eigen risico in eigen zak

De reden: een concurrent bleef de polis – via een omweg – aanbieden. ‘Wij zagen dat de oproep van Schippers niet in de hele markt gevolgd werd,’ zegt HollandZorg desgevraagd. ‘Omdat wij ook een gezonde concurrentiepositie willen behouden voor onze verzekerden zijn wij overgegaan tot herinvoering.’

Dé concurrent van HollandZorg is de Stichting Verzekering Buitenlandse Werknemers (VBW) in Schagen, volgens de website een 'non-profit organisatie' die voor arbeidsmigranten een zorgverzekering met ‘scherpe premie’ en ‘gunstige voorwaarden’ regelt. 

De Stichting lijkt vooral op papier te bestaan. De uitvoering van de meeste taken ligt namelijk bij de Van der Voort Groep: een eveneens in Schagen gevestigde onderneming voor financiële dienstverlening aan uitzendbureaus. 

Uitzendbureaus kunnen – via de Stichting VBW – een collectieve basisverzekering met maximale korting afsluiten bij verzekeraar Zorg en Zekerheid in Leiden.

Daarnaast beheert de Stichting – of dus, de Van der Voort Groep – een ‘waarborgfonds’ waaraan de arbeidsmigrant, via een inhouding op het salaris, een bijdrage betaalt. Het fonds fungeert als een soort aanvullende verzekering: tot 2021 dekte het alle kosten van het vrijwillig eigen risico. 

Via deze ingenieuze omweg ontstond zo de superpolis: de premie van de zorgverzekering bleef laag door het hoge eigen risico en het waarborgfonds dekte die kosten vervolgens volledig.

Maar sinds dit jaar niet meer, laat de Van der Voort Groep weten. Opnieuw blijkt de minister – dit keer Bruno Bruins – verzekeraars te hebben gemaand om de polis niet meer aan te bieden. Dit keer zijn Stichting VBW en HollandZorg er beide mee gestopt, hoewel de polis wettelijk blijft toegestaan. 

Een verdienmodel voor uitzendbureaus was de constructie volgens Van der Voort niet: het bedrijf distantieert zich van de stelling dat uitzendbureaus tonnen konden verdienen door het premievoordeel van het eigen risico voor zichzelf te houden: ‘De korting voor een gekozen vrijwillig eigen risico kwam altijd de uitzendkracht toe.’ Of dat klopt, is moeilijk te controleren. 

Stichting VBW en de verzekeraars zeggen in de gaten te houden of de uitzendbureaus waarmee ze samenwerken zich schuldig maken aan malversaties.

Weggepoetst

Hoeveel verzekeraars overhouden aan de ‘winstgevende’ arbeidsmigranten blijft onduidelijk. 

HollandZorg wil alleen kwijt dat er ‘extra werk verricht wordt voor de groep seizoenarbeiders’. Uit cijfers van moedermaatschappij Eno Zorgverzekeringen in Deventer valt weinig op te maken: daarin is de jaarrekening van HollandZorg gecombineerd met die van twee andere verzekeringsmerken.

Als er bij een bepaalde groep verzekerden geld overblijft, gebruiken verzekeraars dat om een tekort bij een andere groep te compenseren, meldt Zorg en Zekerheid – die samenwerkt met Stichting VBW. De verzekeraar wijst erop dat er ‘geen winstuitkeringen plaatsvinden’. 

Zelf lijken arbeidsmigranten in ieder geval niet te profiteren van hun winstgevende status, merkt CNV-bestuurder Henry Stroek. Hij stond door de jaren heen tientallen mensen uit het buitenland bij die problemen met hun zorgverzekering ondervonden. 

‘Zelf lijken arbeidsmigranten in ieder geval niet te profiteren van hun winstgevende status’

Arbeidsmigranten werden afgemeld bij de verzekeraar terwijl ze in het ziekenhuis lagen, dreigden middenin noodzakelijke behandelingen in financiële problemen te komen en er was de Pool Marek, die dit voorjaar met een hersentumor in het ziekenhuis belandde. 

Een maand voor de operatie, stopte zijn zorgverzekering via de werkgever. Er was een mogelijkheid om door te verzekeren bij HollandZorg, maar daarvoor moest hij zich eerst apart aanmelden. ‘Een brief met informatie was verstuurd naar zijn Poolse adres,’ zegt Stroek. 

Na interventie van de vakbond hebben zijn werkgever en HollandZorg met terugwerkende kracht alles alsnog netjes geregeld, zegt Stroek: ‘Maar dat gebeurde pas nadat wij ons ermee bemoeiden. In mijn ervaring worden arbeidsmigranten weggepoetst zodra er grote kosten komen.’