De aanleiding voor de metingen bij de rioolwaterzuiveringsinstallaties is de aanwakkerende aandacht voor toxische PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen). Er is behoefte aan meer inzicht in welke PFAS, en hoeveel, er vanuit de installaties terechtkomen in het oppervlaktewater. Die kennis is belangrijk voor zowel het onderwaterleven als voor de volksgezondheid. De Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gaven daarom opdracht voor het onderzoek.

Sommige PFAS zijn zeer zorgwekkend. De stoffen stapelen zich op in het lichaam, beïnvloeden het immuunsysteem en zijn potentieel kankerverwekkend. Ze heten ook wel ‘forever chemicals’, omdat ze vrijwel niet afbreken in het milieu. Follow the Money volgt de ontwikkelingen rond PFAS op de voet.

De metingen werden grondig gedaan: negen dagen op rij bekeken de onderzoekers wat er de zuiveringsinstallaties inging en wat er weer uitkwam. 

Een van de belangrijkste resultaten is dat op redelijk wat plekken meer PFAS in het afvalwater zijn aangetroffen ná de zuivering dan ervoor. 

‘We hebben 35 PFAS gemeten, slechts een klein deel van de duizenden verschillende PFAS die er zijn,’ zegt Cora Uijterlinde, programmamanager van de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer. Dat komt omdat de andere PFAS nog te moeilijk te meten zijn. ‘Vermoedelijk wijst deze uitslag erop dat de verbindingen in de zuiveringsinstallaties wat verschuiven.’ Daardoor kunnen enkele stoffen die bij de ingang niet worden waargenomen aan de uitgang toch – in een andere vorm – op de radar verschijnen.

De hoeveelheden PFAS die via de zuiveringsinstallaties terechtkomen in het oppervlaktewater variëren van 10 tot 1000 nanogram per liter, of (in het geval van slib) van 10 tot 100 microgram per kilogram droge stof.

Stoffen die bij de ingang niet worden waargenomen, verschijnen aan de uitgang toch – in een andere vorm – op de radar

Er is nog geen norm voor wat er in het afvalwater of slib mag zitten. Om een idee te krijgen van de hoeveelheid: de norm voor drinkwater ligt volgens de Europese richtlijnen op 100 nanogram per liter voor de som van twintig soorten PFAS.

Het is volgens de onderzoekers technisch moeilijk en erg duur om bij de rioolwaterzuivering de PFAS te verwijderen. Dat zou bijvoorbeeld kunnen met een filter met actieve kool, maar dat zijn kostbare filters en door alle andere soorten vervuiling in rioolwater zouden die snel vol zitten. 

Uijterlinde: ‘We focussen daarom meer op bronaanpak. Die stoffen horen niet in het milieu, dus we zorgen liever dat ze er niet in terecht komen, dan dat ze er weer uit moeten.’

Niet alleen bij industrie 

Nog een verrassend resultaat: de onderzoekers hadden verwacht dat ze meer PFAS zouden aantreffen in het afvalwater van gebieden met industrie. Dat was niet altijd het geval. ‘Soms zagen we hogere concentraties bij rioolwaterzuiveringsinstallaties waarin voornamelijk huishoudelijk afvalwater behandeld wordt,’ zegt Uijterlinde. ‘Dat betekent dat we nog niet alle bronnen kennen. Dat is een belangrijke aanleiding voor meer onderzoek.’

Huishoudelijke bronnen van PFAS variëren: pannen met antiaanbaklaag, brandblussers of regenkledij; de stoffen zijn alom aanwezig.

Het onderzoek bij de zuiveringsinstallaties is slechts een van de vele naar de herkomst van PFAS en naar de routes die de stoffen afleggen. De resultaten zijn aanleiding voor vervolgonderzoek. ‘We willen zeker kijken naar de verbindingen die we aan de ingang van de zuivering niet konden meten,’ zegt Uijterlinde. 

Een probleem is ook dat zij weer kunnen transformeren in de bekendere, zorgwekkende soorten. Met andere woorden: als we de herkomst van die onbekende PFAS niet kunnen achterhalen, zijn we ook de bekende PFAS in ons milieu nog lang niet kwijt.

Uijterlinde: ‘We zijn het vervolgonderzoek aan het opzetten met onze partners. Maar daarvoor moet eerst de financiering nog geregeld worden. Dit zijn grote onderzoeken.’

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat was nog niet in de gelegenheid om tegenover Follow the Money te reageren op de resultaten van het onderzoek.