Binnen de muren van Compass waant de 65-jarige Föllings zich al jaren onaantastbaar. Het bedrijf in het Gelderse Wijchen – omzet zo’n 5,6 miljoen euro – is moeilijk los te zien van de omstreden oprichter, bestuurder en enig aandeelhouder. ‘Koos Föllings is Compass,’ zei hij vorig jaar april tegen Follow the Money en Pointer. Beschuldigingen van gerommel met declaraties leidden tot een journalistiek onderzoek en een reeks publicaties. Er bleek nog veel meer mis bij de instelling.

Föllings deed zich bij Compass al jarenlang valselijk voor als psychotherapeut. Hij behandelde kwetsbare cliënten, waaronder veel minderjarigen, met een zelfbedachte vorm van traumatherapie. Dit ondanks een veroordeling voor stalking en bedreiging met ernstige mishandeling in 2017, waardoor hij überhaupt geen contact zou mogen hebben met minderjarige cliënten. Toch wist hij in 2019 op onnavolgbare wijze een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) te bemachtigen. 

Toen Follow the Money en Pointer hierover publiceerden, trok Justitie de VOG weer in: er was sprake van een ‘unieke’ en ‘menselijke fout’ en Föllings had het document nooit mogen ontvangen. 

Een van de cliënten die Föllings behandelde – een 21-jarige vrouw met anorexia – overleed in 2019. Dit meldde hij niet bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), terwijl dat wel voor de hand lag. Föllings’ personeel had hem herhaaldelijk gewaarschuwd dat zijn behandelwijze ‘onverantwoord’ was. 

Dat Compass pas vorig jaar in opspraak raakte, is opmerkelijk: sinds 2013 kregen gemeenten, verzekeraars en de Inspectie tientallen meldingen van misstanden bij de instelling. Die gingen over slechte zorg, intimidatie en verregaand grensoverschrijdend gedrag door Föllings. Toch werd pas na de publicaties in 2021 ingegrepen. 

Vanwege onrechtmatige declaraties besloten drie verzekeraars de zorg bij Compass niet langer te vergoeden. Zilveren Kruis maakte bekend 440.000 euro aan zorggeld terug te vorderen. De gemeenten Nijmegen en Wijchen ontbonden namens zeven gemeenten hun contracten met Compass en regio Noordoost-Brabant haalde er alle cliënten weg. 

‘Patiënten lopen kans op een kwalitatief onvoldoende en onveilige behandeling’, schreef de Inspectie

In oktober vorig jaar greep ook de Inspectie voor het eerst in. Zij plaatste Compass onder verscherpt toezicht op twee onderdelen: het intern toezicht voldeed niet aan de eisen en er waren zorgen over de financiën van het bedrijf. 

In november vorig jaar werd het verscherpt toezicht uitgebreid nadat de Inspectie ernstige tekortkomingen in de kwaliteit van zorg constateerde. ‘Patiënten lopen hierdoor kans op een kwalitatief onvoldoende en onveilige behandeling’, schreef de Inspectie.

Dat is nog altijd het geval, blijkt uit het nieuwste rapport dat eind februari verscheen. Voor de tweede keer constateert de Inspectie dat Compass niet aan wettelijke eisen voldoet, waardoor cliënten mogelijk een onveilige behandeling krijgen. Het verscherpt toezicht op de kwaliteit van zorg blijft van kracht, omdat de Inspectie ‘niet het vertrouwen [heeft] gekregen dat de noodzakelijke verbeteringen zonder een dergelijke maatregel kunnen worden bereikt’. 

Wel stelt de Inspectie dat het interne toezicht van Compass inmiddels voldoende op orde is en de financiën inzichtelijk. Het verscherpt toezicht van de Inspectie vervalt op die twee onderdelen omdat ‘aan de opgelegde maatregelen in voldoende mate [is] voldaan’. 

Een opvallende conclusie, want ook op die onderdelen roept het inspectierapport vragen op. Zo weigerden twee accountants om de jaarrekening over 2020 op te stellen en vertrokken nieuw aangetrokken toezichthouders soms nog vóór zij waren aangesteld. De raad van  commissarissen is nog steeds niet compleet.

Psychiaters zijn onvoldoende op de hoogte van hun rol, 49 cliënten kregen een verkeerde diagnose, dossiers zijn van onvoldoende kwaliteit

Wat maakt dat de Inspectie erop vertrouwt dat het goed komt? En waarom grijpt de Inspectie niet harder in bij het handelen van Föllings? De bestuurder lijkt zich van het verscherpt toezicht weinig aan te trekken. Ondanks eerdere toezeggingen dat hij zou opstappen, is Föllings nog steeds in functie. Ook heeft het hem er niet van weerhouden om met kwetsbare cliënten te werken, blijkt uit het nieuwste inspectierapport. 

De publicatie biedt een ontluisterend inkijkje bij de instelling die naar eigen zeggen fungeert als last resort voor jongeren met ernstige psychische problemen. 

Traumatherapie aan huis

De bevindingen van de Inspectie liegen er niet om: psychiaters zijn ‘onvoldoende op de hoogte van hun rol’, 49 cliënten hebben onterecht een verslavingsdiagnose gekregen, patiëntendossiers zijn van onvoldoende kwaliteit en de onbevoegde Föllings staat als hoofdbehandelaar geregistreerd van een schijnbaar ernstig zieke cliënt. Dat laatste blijkt uit een behandeldossier waar de Inspectie inzage in krijgt. 

‘Het is onduidelijk wat het doel van de behandeling is,’ merkt de Inspectie hierover op. Het behandelplan maakt melding van ‘traumatherapie in de thuissituatie en op zondag’. Ook staat een ‘gesprek over sondevoeding door de bestuurder’ vermeld. ‘Hiervan is geen verslaglegging,’ vervolgt de Inspectie. ‘Het is onduidelijk of dit is gebeurd.’

De beschrijving van dit actuele dossier doet denken aan de behandeling die Föllings gaf aan de in 2019 overleden anorexiapatiënte, die hij maandenlang naar eigen inzicht uitvoerde. Hoewel Föllings het overlijden destijds niet bij de Inspectie meldde, is de toezichthouder inmiddels wel op de hoogte van de zaak. 

Een van de vrijwilligers vertelde aan cliënten dat hij zijn partner had omgebracht

Over dit nieuwe behandeldossier vermeldt de Inspectie niet of het om een jeugdzorgcliënt gaat of een volwassene. Medewerkers van een zorginstelling die geen VOG bezitten, mogen volgens de wet niet in contact komen met minderjarige cliënten of volwassen ggz-cliënten die in de instelling wonen, bevestigt de inspectie desgevraagd. Dat geldt ook voor vrijwilligers. ‘Daar handhaaft de Inspectie ook op, ook bij Compass als dat aan de orde is. De uiteindelijke sanctie is een boete.’ 

Eerder verklaarden cliënten en oud-medewerkers aan Follow the Money dat bij Compass vrijwilligers actief waren met een justitieel verleden. Het zou gaan om ex-tbs’ers die werkten als nachtwaker of chauffeur voor cliënten die naar de dagbesteding gingen. Een van deze vrijwilligers vertelde aan cliënten dat hij zijn partner had omgebracht. 

De Inspectie laat in het midden of de VOG-loze Föllings of zijn vrijwilligers volgens haar de wet overtreden. ‘Of dit bij Compass aan de orde was of is, mag de Inspectie wettelijk gezien niet bekend maken.’ 

Geen jaarrekening

In tegenstelling tot de kwaliteit van zorg, vindt de Inspectie het interne toezicht en de financiële positie wel genoeg verbeterd: ‘Aan de opgelegde maatregelen is in voldoende mate voldaan.’ Maar geruststellend zijn de bevindingen van de Inspectie niet. 

De Inspectie hield de financiën van Compass in de gaten vanwege zorgen dat het bedrijf niet aan betalingsverplichtingen zou kunnen voldoen, en de mogelijke gevolgen daarvan voor de continuïteit van zorg. Over mogelijke zorgfraude meldt de Inspectie in haar rapport niets. Controle daarop ligt namelijk bij de Nederlandse Zorgautoriteit. 

Sinds oktober vorig jaar moest Föllings maandelijks rapporteren hoe zijn bedrijf er financieel voor stond. Daaraan voldeed Föllings, maar niet aan de wettelijke verplichting om een jaarverslag te deponeren. Het inspectierapport vermeldt dat twee accountants weigerden om de jaarrekening over 2020 op te stellen. Een van hen is Peter Keemers, de voormalig huisaccountant van Compass.  

Keemers bevestigt dit tegenover Follow the Money. De reden voor beëindiging van zijn werkzaamheden voor Compass? ‘Twijfels over integriteit van de klant. Ontstaan door alle commotie en het werken met onjuiste diploma’s.’ 

Een ander accountantskantoor keek wel naar de ruim 1,1 miljoen euro die Compass in 2020 omzette aan inkomsten voor de Jeugdwet, maar kon de besteding van die omzet niet controleren en moest zich van een oordeel onthouden. De reden hiervoor: ‘De interne beheersing op tijdsregistratie was in 2020 niet van een voldoende niveau dat hierop gesteund kan worden.’  

Volgens het inspectierapport heeft Compass een administratiebedrijf bereid gevonden om in december vorig jaar de jaarrekening over 2020 op te leveren. Dat die jaarrekening echter nog steeds niet is gepubliceerd, vermeldt het rapport – van 24 februari – niet. 

De IGJ laat Follow the Money weten dat het niet deponeren van de jaarrekening buiten dit rapport valt. ‘Het handhaven op het tijdig insturen van een jaarrekening is een apart traject volgens een aparte wet met eigen sancties. Dat mogen we niet vermengen met ander toezicht en andere sanctie-instrumenten.’ 

Dat Compass er nog niet in slaagde de jaarrekening over 2020 ondertekend en gepubliceerd te krijgen, is voor de IGJ kennelijk niet doorslaggevend voor het ‘zicht op de financiën’. Door het in dienst nemen van een financieel administrateur kreeg Föllings van de Inspectie het benodigde vinkje.

Naast huisaccountant Keemers hebben meer medewerkers de banden met Compass eind vorig jaar verbroken. Zo meldt de Inspectie dat een van de psychiaters in december ‘abrupt’ vertrok. En vorig jaar stapten meerdere toezichthouders voortijdig op omdat Föllings ondanks toezeggingen weigerde ontslag te nemen als bestuurder. 

Uiteindelijk slaagde Föllings er in november in een tweekoppige raad van commissarissen te installeren. Hoewel die volgens de Inspectie nog niet compleet is – een raad van vier leden is vereist – concludeert de IGJ wegens de ‘ontwikkelingen’ en ‘ingezette acties’ dat het verscherpt toezicht op dit punt toch kan eindigen. 

Geen juridische betekenis

Het verscherpt toezicht dat de Inspectie in oktober vorig jaar instelde, heeft juridisch geen enkele betekenis. ‘Het wil eigenlijk zeggen: we komen vaak langs; we zitten je op de huid.’ zegt Roland Bal, hoogleraar Beleid en Bestuur van de Gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit. ‘Verscherpt toezicht gaat meestal gepaard met een aantal aandachtspunten waar een zorginstelling aan moet werken.’ 

Als de Inspectie daar aanleiding toe ziet, kan zij strenger optreden. ‘Daarvoor zijn allerlei mogelijkheden,’ zegt Bal. ‘De Inspectie kan een boete opleggen, ze kunnen een bevel geven of ze kunnen iemand overdragen aan het Openbaar Ministerie als ze denken dat strafbare feiten zijn begaan.’

‘Als de Inspectie een instelling sluit, is er geen zorg meer, en dat kan nadelig zijn’

Maar zulke maatregelen zal de Inspectie volgens Bal pas treffen na een zorgvuldige afweging. ‘Er spelen een aantal belangen tegelijkertijd: enerzijds wil je dat de zorg zo goed mogelijk is, anderzijds moet er ook zorg zijn’, vervolgt hij. ‘Als de Inspectie een instelling sluit, wil dat zeggen dat er op dat moment geen zorg meer is en dat kan ook nadelig zijn. Daarom zal de Inspectie proberen om instellingen zover te krijgen dat die zichzelf verbeteren en pas een dwangmiddel inzetten als dat niet meer lukt.’

Ook Johan Legemaate, hoogleraar Gezondheidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, zegt dat de Inspectie wel degelijk strenger kan optreden tegen Föllings. Dat is vastgelegd in de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg. ‘Die geeft de Inspectie verschillende mogelijkheden om in te grijpen, zoals het geven van een aanwijzing of een bevel’, legt hij uit. Met die maatregelen kan de Inspectie een instelling wettelijk verplichten verbeteringen door te voeren. 

Na vijf maanden verscherpt toezicht is de zorg bij Compass volgens de Inspectie nog altijd niet veilig. ‘Het niet voldoen aan wet- en regelgeving en veldnormen leidt tot risico’s voor de veiligheid en de kwaliteit van de zorg en de Inspectie heeft niet het vertrouwen gekregen dat de noodzakelijke verbeteringen zonder een dergelijke maatregel kunnen worden bereikt’, noteert de Inspectie eind februari. 

Toch zijn alle in het rapport geconstateerde tekortkomingen geen reden voor de IGJ om harder in te grijpen bij Compass. Volgens een woordvoerder van de IGJ is het verscherpte toezicht ook al vervelend voor een zorginstelling. De suggestie dat Föllings hier nauwelijks van onder de indruk lijkt, doet hij van de hand: ‘Zorgaanbieders nemen verscherpt toezicht – en de publicatie daarvan – wel degelijk zeer serieus, al doen enkelen er extern soms luchtig over.’  

De woordvoerder wijst erop dat de IGJ wel eisen stelde aan het oplossen van de tekortkomingen bij Compass: ‘Zo snel mogelijk, maar uiterlijk op 1 juli. Als Compass dat niet doet, kan de inspectie vervolgmaatregelen nemen.’