Centrale banken zoals de Amerikaanse Fed en de Europese Centrale bank (ECB) zijn bezig met het minder ruim maken van hun monetaire beleid. Zo heeft de ECB de omvang van haar opkoopprogramma van obligaties inmiddels teruggeschroefd van 80 miljard euro per maand naar 30 miljard. Het is de bedoeling dat de bank er eind dit jaar helemaal mee zal stoppen. In de loop van 2019 wil de ECB vervolgens beginnen met het verhogen van de officiële rente. De Amerikaanse centrale bank, de Fed, is daar al mee bezig. De Amerikanen hebben de rente al enkele keren verhoogd en zullen dit jaar nog twee of drie keer doen. In 2019 gaat de Fed ermee door, het jaar erop ook.

Dat de centrale banken na jaren van het almaar verruimen van het monetaire beleid nu de andere kant op roeien, is vrij logisch. De crisis ligt achter ons, een recessie is ver te zoeken en het gevaar van deflatie is weggeëbd. Daar hoort simpelweg een ander, minder ruim en dus normaler, monetair beleid bij.

Een andere belangrijke reden voor normalisatie van het beleid, is dat de centrale bankiers heel goed weten dat het niet de vraag is óf er in de toekomst weer een periode van lage economische groei c.q. een recessie zal optreden, maar wanneer. Op- en neergang is de natuurlijke beweging van een economie.

Catch 22

Als zo’n periode van lagere groei optreedt terwijl de officiële rente op 0 procent (ECB) of daaromtrent (Fed) ligt, dan hebben die instellingen een groot probleem. Zij kunnen dan niet of nauwelijks de economische neergang counteren met renteverlagingen. Het enige wat ze zouden kunnen inzetten, is het opnieuw van stal halen van quantitative easing (QE). Eenvoudig gezegd: opnieuw de geldkraan opendraaien.

Het zou me echter niet verbazen als dat veel tegenstand gaat oproepen. In de eerste plaats omdat het inzetten van zo'n monetair instrument als QE bij de diepste recessie in bijna een eeuw heel wat anders is dan het inzetten van datzelfde instrument bij een periode van lagere groei. De recessie van 2008 en 2009 was de langste en diepste sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog en rechtvaardigde zo’n zwaar monetair wapen.

Onze economie is intussen gewend geraakt aan dat monetaire infuus van de centrale banken

In de tweede plaats is er het feit dat zo’n beleid ook behoorlijke negatieve effecten kent, met name voor spaarders en gepensioneerden. De centrale banken zullen een confrontatie over QE willen voorkomen. Als er een periode van lagere economische groei zullen ze die bij voorkeur met  renteverlagingen te lijf willen gaan. Dat betekent dat ze de rentes nu, in een periode van economische groei, moeten verhogen. Alleen blijkt dat makkelijker gezegd dan gedaan.

De ECB en de Fed hebben in mijn optiek te maken met een Catch-22 situatie: ze moeten hun rentes wel verhogen om bij een volgende neergang munitie te hebben om überhaupt te kunnen stimuleren. Maar het probleem is dat die renteverhogingen op zich al zo’n neergang kunnen veroorzaken, nog voordat de rentes zodanig hoog zijn dan ze noemenswaardige ruimte hebben om te stimuleren.

Dat zit zo. De wereldeconomie heeft nu al ruim een decennium te maken met rentestanden die zo goed als 0 procent zijn. Dat betekent onder meer dat de economie gewend is geraakt aan het monetaire infuus van de centrale banken. Niemand, centrale bankiers incluis, weet hoe de patiënt zal reageren als dat infuus wordt weggehaald.   

Lopen op eieren

Met het bovenstaande in mijn achterhoofd zou het me niet verbazen als de centrale bankiers aan beide kanten van de oceaan zeer voorzichtig de rentes gaan verhogen. Dat proces van beleidsnormalisatie jaren gaat jarenlang duren.

Mijn vermoeden is dat wie Mario Draghi eind 2019 ook op zal volgen als nieuwe president van de ECB, zij of hij de helft van de zittingstermijn van acht jaar bezig zal zijn met die normalisatie. En dus dat dat proces in het meest gunstige geval – recessiegevaar blijft uit  – tot medio volgend decennium zal duren. De officiële rentes van zowel de ECB als de Fed zullen daarbij mijns inziens op een aanmerkelijk lager niveau pieken dan voor de crisis gebruikelijk was. Je kunt je zelfs afvragen of het monetaire beleid ooit weer normaal wordt.

Dat heeft gevolgen voor ons allemaal. Een gevolg van goedkoop geld is bijvoorbeeld dat overheden niet echt gedwongen zullen worden hun economieën en staatsfinanciën te hervormen. Het betekent ook dat de groei van onze economie door schuld gedreven blijft, en dus de kans op duurzame groei klein blijft.

Duurzame groei is wél mogelijk als diezelfde overheden meer zouden investeren in zaken die de productiviteit op termijn verhogen. Investeringen in onderwijs en infrastructuur, maar ook die in defensie kunnen dat zijn. In het verleden hebben we kunnen zien dat technologische vooruitgang in het leger allerlei nieuwe toepassingen en producten oplevert. Internet is daarvan een voorbeeld.

Stupide

‘Alles goed en wel,’ hoor ik u zeggen, ‘maar dat kost geld’. Dat klopt. Maar als we toch nog steeds te maken hebben met historisch lage rentestanden, dan kunnen we die lage rente ook gebruiken om geld te lenen voor zinnige dingen. De Nederlandse Staat betaalt 0,71 procent rente om nú een lening af te sluiten met een looptijd van 10 jaar en slechts 1,2 procent voor een lening die in 2048 afgelost moet worden. 2048! Tegen 1,2 procent rente per jaar! Investeringen in onderwijs, onderzoek en relevante infrastructureel betalen zich doorgaans al uit bij rentestanden die aanmerkelijk hoger liggen.

Als we de nog steeds historisch lage rentes niet gebruiken om de motoren van duurzame groei aan te jagen en nieuwe sectoren van de grond helpen, zoals kunstmatige intelligentie of nano-technologie, dan zullen we ons over een jaar of tien voor ons hoofd slaan. Collectief zullen we ons afvragen hoe we zo stupide konden zijn om dat praktisch gratis geld niet te gebruiken voor grootschalige en voor de toekomst cruciale investeringen. Laten we die fout niet maken.  

Goud 

In mijn ogen staat dit ook helemaal niet op gespannen voet met het gezond houden van de overheidsfinanciën. Enerzijds omdat het om investeringen zou gaan die aantoonbaar een positief effect hebben op de productiviteit en dus groei. En anderzijds omdat landen die nu al veel te hoge schulden hebben deze investeringsprojecten aantrekkelijker kunnen maken. Bijvoorbeeld door hun goudvoorraad als onderpand voor die nieuwe leningen te gebruiken.

Frankrijk en Italë hebben elk zo'n 2.500 ton goud in hun kluizen, goed voor ongeveer 110 miljard dollar

Neem Italië of Frankrijk. Om te zeggen dat zij nogal wat hervormingen door moeten voeren, zou een understatement zijn.  Ook al hebben ze allebei hoge schulden, het zijn geen arme landen. Zo hebben ze elk zo’n 2.500 ton goud opgeslagen in hun kluizen. Op dit moment is 2.500 ton goud ongeveer 110 miljard dollar waard. Aangezien dat goud toch maar ligt te verstoffen, waarom zou je dat niet als onderpand voor obligaties gebruiken om te investeren in je toekomst?

Zo’n garantie zou beleggers geruststellen en genoegen kunnen laten nemen met een lage rente. Immers, het goud is het onderpand, niet het vertrouwen in een toekomstige Franse en Italiaanse regering. Het zou ook goed zijn omdat die landen zouden weten dat ze dat geld nu wel efficiënt móeten inzetten, omdat ze anders straks hun goud kwijt zijn.

Goudobligaties voor een gouden toekomst, zogezegd.