‘Als één type document een publieke aanbesteding kan torpederen, dan is het de sideletter,’ luidde de openingszin van het artikel dat Follow the Money op zaterdag 23 mei publiceerde. Precies dat is gebeurd. Dinsdag maakte de provincie Overijssel bekend dat zij de gunning van de OV-concessie IJssel-Vecht aan vervoersbedrijf Keolis in zal trekken. Het vervoersgebied van de concessie strekt zich uit over de provincies Overijssel, Gelderland en Flevoland. Op 23 december 2020 zou de tien jaar durende concessie ingaan en zou de dochter van het Franse vervoersbedrijf beginnen met de dienstregeling. Dat is nu vrijwel zeker van de baan. Keolis heeft formeel nog twee weken om een inhoudelijke reactie te geven op het besluit van de drie provincies, maar dat lijkt een juridische formaliteit.

De concessie IJssel-Vecht heeft een waarde van 900 miljoen euro. Met het verlies van de concessie raakt Keolis ongeveer een kwart van zijn omzet kwijt. Dat is een grote klap, nu het al jaren verlieslatende bedrijf door de coronacrisis ook nog eens hard is getroffen. Keolis laat weten ‘met grote teleurstelling’ kennis te hebben genomen van het besluit.

Eerder onthulde Follow the Money dat Keolis in september 2019 de aanbesteding IJssel-Vecht met behulp van ‘frauduleuze’ sideletters binnen had weten te halen. Deze toedracht werd dinsdag bevestigd. De ‘onregelmatigheden’ bij de aanbesteding, waar Keolis en de provincies eerder over spraken, werden nu nader geduid. Het gaat ‘om het bestaan van zogenaamde sideletters waaruit volgt dat door Keolis in de aanbesteding afgelegde verklaringen op dat moment onjuist waren’. De aanvullende documenten hadden betrekking op garanties op batterijen en de levering van buurtbussen. ‘Daarover waren tussen Keolis en leveranciers (het Chinese BYD en Ginaf uit Veenendaal, red.) in sideletters afspraken gemaakt, die niet strookten met hetgeen door Keolis in de aanbesteding is verklaard.’

Grens overschreden

Gedeputeerde van de provincie Overijssel Bert Boerman, penvoerder van de drie opdrachtgevers, voelt zich door Keolis ‘besodemieterd’, zegt hij, maar het woord ‘fraude’ neemt hij liever niet in de mond. ‘Wat ik zie, is dat dat er onjuiste informatie is verstrekt. Dat heet ook wel valsspelen.’ 

‘Valsspelen met serieuze zaken – en met in totaal 900 miljoen euro aan waarde is dit een serieuze zaak ‒ heeft grote gevolgen. Deze gunning kunnen we absoluut niet in stand laten. Dat is een principieel besluit. Hier is wat integriteit betreft een grens overschreden en dat kunnen we niet laten lopen.’

Keolis-topman Frank Janssen informeerde opdrachtgever Boerman op 19 mei voor het eerst over de ‘onregelmatigheden’, ongeveer negen weken nadat Keolis intern de frauduleuze sideletters had ontdekt. Janssen huurde vervolgens advocatenkantoor Kennedy van der Laan in en startte een groot intern onderzoek naar de malversaties rond de aanbesteding. Het onderzoek leidde snel tot de schorsing van directeur Richard Bruns, wiens handtekening onder een van de sideletters staat. Cornelis Uyl, de directeur die verantwoordelijk was voor de tender en daarvoor ook een bonus ontving, had het bedrijf eerder al verlaten.

Boerman heeft het volste begrip voor het onderzoek dat Janssen initieerde. Negen weken de opdrachtgever van een grote concessie niets laten weten, is een lange periode: ‘Ik denk dat het niet had misstaan als ze ons veel eerder hadden gemeld dat hier iets aan de hand was.’ 

In de aanval

Keolis-ceo Janssen zette eind vorige week nog een laatste offensief in door voor het eerst sinds de publiciteit rond Keolis aan vakblad OV Magazine een interview te geven. Hij vertelde daarin dat de sideletters aan het licht kwamen door gedoe met leverancier Ginaf uit Veenendaal. Naast het Chinese BYD, dat 259 elektrische bussen levert, was het de bedoeling dat Ginaf meer dan vijftig elektrisch aangedreven buurtbussen zou ombouwen. Maar die levering van Ginaf ging niet helemaal goed, vertelt Janssen: ‘Omdat ze niet over de brug kwamen, liet ik uitzoeken wat onze juridische positie was. In het dossier vond onze bedrijfsjurist een niet-ondertekend contract, maar ook een verklaring waarin een afspraak was gemaakt over vrijwaring van levering. Die verklaring was wel ondertekend.’ 

Enkele weken geleden wist De Stentor ook al de hand te leggen op een interne videoboodschap van ceo Frank Janssen. Daarin zei hij dat het bedrijf bezig was ‘met een alternatief voor de buurtbussen’. 

De reactie van Ginaf volgde afgelopen maandag. Een van de directeuren sprak met Het Financieele Dagblad. Het bedrijf verstuurde ook een persbericht: ‘Keolis rept in de media over onregelmatigheden,’ meldde dat. ‘Wij kennen de aanbieding van Keolis in de aanbestedingsprocedure niet, maar herkennen niet dat dit van toepassing zou zijn op Ginaf. We staan nog steeds achter de door ons, gedurende het traject, uitgebrachte (technische) verklaringen. Ze mogen wat ons betreft openbaar gemaakt worden.’ En: ‘We zijn ervan overtuigd naar eer en geweten te hebben gehandeld.’

Op vragen hoe Ginaf nu omspringt met het besluit van de provincies om de gunning terug te trekken, lukt het bedrijf niet om snel een antwoord te formuleren. De woordvoerder laat weten dat er een ‘statement’ in de maak is.

‘We zijn een integer bedrijf en komen onze afspraken na’

Dat Keolis met nog meer problemen te kampen zal krijgen, blijkt ook uit de uitlating van Janssen over de levering van de bussen van de Chinese fabrikant BYD: ‘De eerste bussen zijn al per boot vanuit China naar Nederland onderweg.’ Nu de gunning aan Keolis wordt ingetrokken, is de vraag wat er met die bussen gaat gebeuren. Vertrouwelijke bronnen meldden Follow the Money eerder dat de sideletters door Keolis werden geïnitieerd. Janssen beaamt dat in het interview. Het lijkt om die reden juridisch logisch dat Keolis de bussen zal afnemen en zal betalen. Op vragen over de gevolgen voor de levering lukt het BYD niet om antwoorden te geven. Keolis reageert wel: ‘We zijn een integer bedrijf en komen onze afspraken na.’  

259 bussen komen eraan

Dat betekent dat BYD in de loop van de komende maanden 259 elektrische bussen op de terreinen van Keolis zal plaatsen. Op het hoofdkantoor van Keolis in Deventer zal de financiële man de rekeningen aan BYD moeten overmaken. De financiering van het OV-bedrijf is sowieso een precaire zaak. De coronacrisis hakte er hard in bij de bedrijven in het openbaar vervoer. Het kabinet heeft 1,5 miljard euro steun aan de sector toegezegd, maar deskundigen vermoeden dat dit niet genoeg is. Vragen over hoe Keolis de levering denkt te financieren en wat er met de bussen gaat gebeuren, laat Keolis onbeantwoord.

Zo laat het bedrijf nog veel meer vragen onbeantwoord, waaronder die over de toedracht van de fraude bij de aanbesteding en de consequenties voor de betrokken managers die hun handtekeningen onder de sideletters plaatsten. Wordt de eerdere melding van onregelmatigheden bij het Openbaar Ministerie omgezet in een aangifte? Keolis wenst er geen antwoord op te geven. Intussen is de koers ingezet om het vervoersbedrijf een ander aanzien te geven. ‘Er zijn fouten gemaakt, maar we zijn geen fout bedrijf,’ zei Janssen in een online videoboodschap in juni. De woordvoerder herhaalt dit statement keurig.

Intussen ligt er nog het brisante dossier dat geheim wordt gehouden en dat de opdrachtgevers onder leiding van de provincie Overijssel ook niet zullen vrijgeven. ‘Het dossier bevat informatie die we niet zomaar kunnen delen en die zal ook geheim blijven,’ laat gedeputeerde Boerman Follow the Money weten. ‘Het deel dat openbaar gemaakt kan worden, gaan we openbaar maken.’ Wanneer dat precies gaat gebeuren, is niet duidelijk en hangt van de acties van Keolis af. Boerman: 'Keolis zal in de procedure met de billen bloot moeten.’